قالب وبلاگ

سرزمین قره باغ، از كانون هائی است كه یكی از تمدّن‌های باستانی و درخشان بشریّت در آن تكوین یافته است. به طوری كه آثار گرانقدر پیدا شده توسّط باستان شناسان نشان می‌دهد، در دوران‌های بسیاردور، یعنی عصر پارینه سنگی، گروههای انسانی، در این نقطه از كره ارض، در كنار هم زندگی می‌كردند،  و در واقع ناحیه بین رودخانه‌های كُر و ارس، یكی از كهن ترین نواحی تمدّن به شمار می‌رود. چرا كه در این خطّه،  در اواخر دوران سوّم و به ویژه در اوایل دوران چهارم زمین‌شناسی، برای مسكن گزیدن انسان و زندگی او، شرایط مساعد و مناسبی فراهم بوده است. به گمان قوی، این ولایت، توأم با اراضی حاشیه دریای مدیترانه و شمال آفریقا، مناطقی بودند كه نیاكان بشری، در آنجاها زندگی كرده اند و در این نواحی، انسان به صورت یك واحد اجتماعی، تشكّل پیدا كرده است.

پیدایش غارآزیخ [1]در كناره شمالی رودخانه ارس، در بخش هادروت و نزدیكی شهر فضولی و كشف دیگر غارها از این دست در اراضی همجوار آن،  در ۴۵ سال اخیر كاوش‌های دقیق باستان شناسان در آن غارها، دستاوردهای علمی گرانبهائی را در دسترس دانشمندان قرار داده است.

الین وئر الیمه اؤگیسن دئمه

اؤرگیم تیتریئر كۇسێب گئدنده

نیسگیلی باغرێمێن داغێ سن اؤلما

گۆل آچار گۆلشه‌نیم گۆلیم گۆلنده

باغرێمێ داغلایر قوْرۇمۇش دنیز

دالغالار جوشاندا،  سۇزوب گئدنده

بیر دنیزین آدێ میللی درد اوْلۇب

بیر دنیز یالوارۇر سۇسۇزام منده

اوْدلانێب یاناسان ایكی اؤزلی زامان

بیر دامدا ایكی هاوا؟ یاناسان سنده.

اؤتن عصرین 70-جی ایللرینده اؤز سسی، اؤز نفه‌سی ایله ایمضاسێنێ تانێدان گنج شاعرلردن بیری ده یۇنۇس نوْورۇزوْو ایدی. ادبیاتا دابانقێرما گلن نسیللر آراسێندا همیشه جێدێر كیمی یارێش، بحثبس اوْلۇر. هر قلم گؤتۆرن اؤز تای-تۇشلارێ ایله و حتی اؤزۆندن اول و سوْنرا گلمیشلرله ده یارێشا چێخێر. بئله‌جه، صنعت یارێشێ اۇزۇن بیر مارافوْنا، نسیللرین یارێشێنا چئوریلیر. بۇ یارێشلاردا یوْرۇلۇب یوْلدا قالانلار دا اوْلۇر. اصل صنعت ایسه عادیلیكلردن یۇخارێدا دایانێر، باشێمێز اۆستۆنده‌كی كهكشان كیمی قارانلێقلار ایچیندن ایشێق ساچێر و هر كسین اؤز ایشێغێ اؤز یئرینی گؤستریر. صنعت هم ده زامانێن سێناغێندان چێخماقدێر.

بۇگۆنكۆ ادبیاتێمێزدا آرتێق آغساققاللاشمێش، ایمضالارێ ادبیاتسئورلر آراسێندا تانێنان، ادبی تنقیدین نظر-دقتینده اوْلان، 70-جیلر كیمی تانێنان شاعرلر - واقیف بایاتلێ، واقیف بهمنلی، صابیر ساروان، مۇسا الكبرلی، زلیمخان یاقۇب، آغاجفر حسنلی، پاشا قلبینۇر و باشقالارێ آراسێندا آدێ چكیلمسه ده، یۇنۇس نوْورۇز بۇ جرگه‌نین اؤن سێرالارێندا اوْلانلاردان بیری ایدی و اوْخۇجۇلارا تقدیم اوْلۇنان “دۆنیا ائله اوْ دۆنیادێ” كیتابێ دا گؤستریر كی، اوْ، یارادێجێلێغێندا نینكی پوْئتیك سویه‌سینی قوْرۇیۇب ساخلایێب، هله بیر خئیلی ده قاباغا گئده بیلیب. قاینار پایتاخت حیاتێندان، اجتماعی كوْنفلیكتلرین قاینایێب داشدێغێ مۆحیطدن كنارا دۆشسه ده، شاعر یارادێجێلێغێندا اینسان قلبی‌نین تدقیقاتچێسێ كیمی چێخێش ائدیر، كیچیك كاینات اوْلان اینسان عالمینه باش وۇرۇر، آراشدێرێر، یئنی بیر عالمین، اینسان قلبی‌نین بیتیب-تۆكنمز درینلیك و دایازلێقلارێنێ اۆزه چێخارێر.

خرمدینان : چریك های حرامی آذربایجان  

نوشته شده توسط حسین فیض الهی وحید   

فلاكتلریمیزدن درس گؤتۆرك!

آذربایجانێن تاریخی فلاكتلری اساساً اوْنۇن یاراتدێغێ میللی-بشری دیَرلرین مهو ائدیلمه‌سی حسابێنا فوْرمالاشێب. بۇ فلاكتلر ایسه بۇ واختا قدر تحریف اوْلۇنمۇش بیچیمده قییمتلندیریلیب… 

اصلن تبریزدن اوْلان تدقیقاتچێ ضیالێ آغشێن آغكه‌مرلی، اۇلۇیۇرد پرینسیپلری ایله یۆكۆملۆ آبیل اۇلۇسوْی و مۆطلقه اینام اوْجاغێ‌نێن یۆكۆملۆسۆ سوْیلۇ آتالێ “فلاكتلریمیزدن درس گؤتۆرك” رۇبریكاسێ آلتێندا میللی-معنوی آچێمدان ایكی  مؤوضۇ¬نۇ تقدیم ائدیرلر.

 بابه‌كین اعدام اوْلۇنماسێ‌نێن ایلدؤنۆمۆ – آذربایجانێن اؤزۆنیادلاشما فلاكتی سوْیلۇ آتالێ: اۆرگینیزده گۆنش اوْلسۇن، ایستكلی سوْیداشلارێمێز!

بۇ گۆن بیز چوْخ مۆهۆم بیر مسئله‌‌دن بحث ائده‌جییك. ائله بیر مسئله‌‌ كی، آذربایجانێن بۇ گۆنۆ اۆچۆن ده بؤیۆك اؤنم داشێیێر. آذربایجانێن بؤیۆك فخری، آراشدێرێلماغا جدی احتیاجێ اوْلان، اؤیره‌نیلمه‌یه و اؤیره‌دیلمه‌یه لاییق اوْلان بابك خۆرمیدن بحث ائده‌جییك. بۇ گۆن بیز بیر میللت اوْلاراق بابه‌كیمیزین – یئنیلمزلیك ماهیتیمیزین اعدام اوْلۇنماسێ‌نێن نؤوبتی ایلدؤنۆمۆ قارشێسێندایێق. 14 گۆنش آیێ (مارت) بابه‌كین پارچا-پارچا دوْغرانماسێ‌نێن تاریخیدیر. اصلینده بؤیۆك فاجعه‌‌لریمیزدن بیری‌نین تاریخیدیر. اوْنا گؤره بیز چالێشاجاغێق كی، بابه‌كی اؤز میللی باخێشێمێزدان تقدیم ائله‌یك، هم ده بابه‌كین تیمسالێندا آذربایجانێن فاجعه‌‌وی بؤیۆكلۆیۆنۆ تقدیم ائله‌یك. اۇیدۇرمادان دئمك اوْلار كی، آذربایجان بشریتین فاجعه‌‌وی طالعییدیر. چۆنكی بشریته بنزرسیز دیَرلر وئرن بیر خالق بۇ گۆن ده اؤز بؤیۆكلۆیۆندن آشاغێ دایانێر، ماهیتیندن اۇزاقدا ساخلانێلێر. آذربایجان – بشریتین پارچالانمێش و مهوه محكۇم ائدیلمیش بیر طالعییدیر. بیز ایسه آذربایجانێ بابكلردن كناردا تسووۆر ائدیریك سانكی و بابكلردن كناردا تقدیم ائدیریك. چوْخ یئتیم تقدیم اوْلۇنۇرۇق، چوْخ بالاجا تقدیم اوْلۇنۇرۇق. اوْنا گؤره ده اؤزۆمۆزۆ تانێمێرێق، اوْنا گؤره ده اؤزۆمۆزه گله بیلمیریك. اوْنا گؤره بیز ایسته‌ییریك كی، فلاكتیمیزی حادثه‌‌ كیمی سادالامایاق، اوْنۇن كؤكلۆ ماهیتینه توْخۇنا بیلك. آذربایجانێ اؤز ایچیندن تقدیم ائله‌مك لازێمدێر. بۇنۇن اۆچۆن اوْنۇن ایچینی بیلمك، درك ائله‌مك گركدیر. آذربایجانێ طبیعت حادثه‌‌سی كیمی – ایقلیم اؤلكه‌سی كیمی تقدیم ائله‌مك – اوْنۇن بۆتؤولۆیۆندن، بؤیۆكلۆیۆندن یان كئچمكدیر. قییۇملارێن یاناجاق، ائنئرژی بازاسێ كیمی تانێنان، تانێدێلان آذربایجانێ اوْنۇن وطنداشێنا سئودیرمك چتیندیر. یۇرد مۆقدسلیگی رۇحانی ماهیت اۆسته یارانێر. هر كس ایچریدن ده، دێشارێدان دا آذربایجانا بۇگۆنۆن طلبلریندن باخێر، سییاسی اۆستۆنلۆك قازانمێش قۆووه‌لرین شرطلری ایله یاناشێر. عاصیف آتا دئییر، آذربایجانا بۇگۆنۆن آغلێ ایله یاناشمایێن، بۇگۆنۆن گؤزۆیله باخمایێن. اوْندا آذربایجانێ چوْخ بالاجا گؤره‌جكسینیز. آذربایجانا قدیملیگین و صاباحێن گؤزۆیله باخماق لازێمدێر كی، وطنینی یارادا بیله‌سن. بیزیم ایسته‌ییمیز اوْدۇر كی، سییاسی دایره‌لره گیرمه‌یك، زامانێن دیكته‌سی قارشێسێندا گیزلنپاچ اوْینامایاق. بؤیۆك پروْبلئملری آچێق شكیلده اۆزه چێخارماغا چالێشاق و اوْنۇن حلی یوْللارێنێ مۆعیین ائدیب سوْیداشلارێمێزلا بؤلۆشك.

یازان: رحیم رئیس نیا    

گنج تبریزلی شاعر علیرضا نابدل دن «ایشیق»آدلی شعرتوپلوسو «آذربایجان و مسئله ملی» (آذربایجان و میللی مسئله) آدلی بیر سیاسی – تشكیلاتی رساله ، محمدباقر خلخالی (1919ـ1839)نین «تعلبیه» سینین یئنی لشدیریلمیشی ، ایكی ـ اوچ مقاله و بیر آلولو خاطیره یادگار قالمیشدی.

ایشیق مجموعه سینده كی شعرلرین چوخو ، یعنی 33 شعر و ایكی شعر ترجمه سی 66ـ1963 نجی ایللر آراسیندا یازیلیب ، 1962 نجی ایلده شاعیرین 18 یاشی ایكن قلمه آلدیغی بیر شعری و 1967 نجی ایلدن ده باشقا بیر شعر بو دفتره یول آچیب . «صمد كونلومده دیر» باشلیقی آلتیندا آرخاداشی صمد بهرنگی نین اولومو مناسبیتله 1968 نجی ایلده قوشدوغو شعر ایسه «آرش» ژورنالیندان بو مجموعه یه كؤچورولموشدور.

بئله لیكله شاعرین 1967 نجی ایلدن1972 نجی ایلین مارس آیینا قدرسویله دیگی شعرلردن هئچ بیر ایز قالمامیشدیر . دئمك اولار كی ، شاه رژیمی ایله گرگین مبارزه آپاردیغی ایللرین شعرلری ده گنج شاعیرین ناكام حیاتی كیمی یغمایااوغرامیشدیر . یالنیز 27 ایل یاشایان مبارز شاعرین سون 9 ایل یارادیجیلیق دورونون ایلك یارایسی نین محصوللاری الیمیزه چاتیب . بونلاردا زنگین بیر ذكانین ، جوشغون بیر روحون جارپیلاریدیر.

بو آنا دیلینده تحصیل آلمامیش گنج اوزونو نئجه بئتیشدیرمیشدیر؟ او 1970 نجی ایلده یازدیغی «آذربایجان و ملی مسئله» آدلی اثرینده بیر گروه آذربایجانلی جوانلاردان سؤز آچیر كی، 1960 نجی اون ایللیگین اوللریندن آذربایجان ادبیاتی نین كئچمیش و معاصر اثرلرینی اوخوماغا باشلاییرلار. اوتلار رژیمیمن آغیر باسقیسینا باخمایاراق اوز آنا دیللری ایله تانیش اولوب، اونو باجاردیقجا منیمسه ییب، داوام ائتدیرمك ایسته ییردیلر.

بدیی مئتال

آذربایجانین تبریز، گنجه، ناخچیوان، ماراغا، اردبیل و باشقا شهرلرینده اوْلموش سییاهلارین گۆنده‌لیكلرینده بۇ یئرلرین مدنلریندن چێخاریلان میس، قێزیل، گۆموش و س. مئتاللاردان دۆزلدیلن قاب-قاجاق و زینت اشیالاریندان بحث ائدیلیر. بۇ دؤورده یارادیلمیش میشت اشیالاری ایچریسینده مینگچئویردن آرخئوْلوْژی قاضینتیلار زامانی تاپیلمیش و حاضیردا باكیدا آذربایجان تاریخی مۇزئیینده نۆماییش ائتدیریلن قاب-قاجاقلار خۆصوصی ماراق دوْغورور. گۆموشدن دۆزلدیلمیش نیمچه اؤز اینجه ناخیشلاری و گؤزل فوْرماسی ایله همیشه تاماشاچیلارین نظرینی جلب ائدیر. اؤلچولرینه گؤره آدی مۆعاصیر نیمچه‌لری خاتیرلادان بۇ نیمچه اۆچ طرفدن قاباریق خطلرله و بۇنلارین آراسیندا اۇستالیقلا یئرلشدیریلمیش اۆزوم سالخیمی رسملری ایله بزه‌دیلمیشدیر. نیمچه‌نین اۆزرینده‌كی آردیجیل تكرار اوْلونان قاباریق خطلر اوْنو چوْخ باخیملی ائدیر. بۇ خطلر  ایشیق و كؤلگه  عمله  گتیرمكله نیمچه‌یه بدییلیك وئریر. آذربایجان تاریخی مۇزئیینده نۆماییش  ائتدیریلن همین دؤوره عایدچوْخ ظریف آفتافا دا بئله قاباریق خطلرله بزه‌دیلمیشدیر. حاقیندا بحث ائتدیگیمیز اشیا  اۆسلوب  خۆصوصیتینه  گؤره "ساسانی اینجه‌سنتی”نه عاید ائدیلن و بیر چوْخ دۆنیا مۇزئیلرینده ساخلانان صنعت نۆمونه‌لرینی خاتیرلادیر. بۇ دا عبث دئییلدیر، چۆنكی ایسلاملا علاقه دار اوْلان صنعت نۆمونه‌لریمیزه بیز یۇردوموزدا چوْخ سوْنرالار راست گلیریك. حتی اوْن ایكی- اوْن اۆچ یۆزیللیكده بئله صنعت  نۆمونه‌لریمیزین اۆزرینده "ساسانی اینجه‌سنتی"نه خاس سۆژئت و كوْمپوْزیسییا اۆصوللارینی ایزله‌مك اوْلور.