از بسیار كسان (فارسی زبانان) شنیدهام: «اونوخت یاد گرفتیم این تركی شما به چه درد ما میخوره؟»
شاید حق با این دوستان باشد. در سرزمینی كه واقعیتهای تاریخی، علمی، لغوی، اجتماعی، سیاسی و … ارزشی ندارند، یادگیری هر چیزی به مثابه ابزار معرفتی به چه درد انسان میخورد؟
در سخنرانیها و یادداشتهایم همواره به این نكته اشاره كردهام كه هیچ كس بدون تركی دانی نمیتواند ادعای فارسی دانی بكند. بلوشه معتقد است ۲۰ هزار لغت تركی به زبان فارسی وارد شده است. صرف نظر از اینكه این عدد تا چه اندازه دقیق باشد، به هر حال وجود هزاران لغت تركی در فارسی انكار ناپذیر است.
تاكنون به كرات شاهد كژفهمیهای اساتید ادبیات فارسی و تاریخ نویسان از متون كهن بودهام. اما هرگز در مخیلهام خطور نمیكرد كه بقعهای از بقاع مقدسه قدیمی و كهن نیز این چنین دچار كج فهمی قرار گیرد و تاوان دهد.
ماجرا از این قرار است: «محراب مسجد زردك اردكان یزد بنایی مربوط به دوره پنجم هجری قمری كه سال ۷۸ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده توسط افراد ناشناس به قصد یافتن اشیای قیمتی تخریب شد.
به گزارش «مهر»، علی سریزدی سخنگوی انجمن دوستداران و حافظان خشت خام در استان یزد با بیان اینكه قدمت مسجد زردك به دوره پنجم هجری قمری بر میگردد گفت: متاسفانه در چند روز گذشته محراب این مسجد قدیمی و خشتی با هدف خاصی مانند پیدا كردن اشیای تاریخی در لایه های گچی محراب توسط افراد ناشناس تخریب شده است.
سریزدی گفت: تخریب كنندگان محراب تصور می كردند چون این مسجد قدیمی و تاریخی است، امكان دارد در محل احداث محراب آن اشیای تاریخی پنهان شده باشد به همین دلیل در فرصت مناسبی اقدام به تخریب آن كردند اما چیزی نیافتند.» (تابناك كدخبر: ۱۱۳۲۱۴)
تا اینجا چیزی از اصل ماجرا دستگیر خواننده نمیشود. اما در ادامه خبر: «مسجد زردك معروف به «گنج گلین» در شهرستان اردكان قرار دارد»
با جستجویی در سایتهای اینترنتی خواننده تصور میكند كه این مسجد به جهت داشتن گنبدی گِلین به گنج گلین معروف شده است. اما به نظر میرسد نام این اثر یك نام تركی است و به احتمال نام بانویی از شاهزادگان یا خاتونان ترك سلجوقی است كه مسجد را بنا كرده است.
چنانكه نام بسیاری از بناها به نام بانوان یا دختران نامگذاری شده است: از جمله قیز قلعهسی ( قلعه دختر در قم و ساوه) قیز كؤرپوسو (قلعه دختر در میانه و باكو) تاج محل، گوهر شاد و …
در تركی نامهایی چون گلین خانیم، گلین خاتون، ساری گلین، گنج خاتون (همسر سلطان فخر الدوله دیلمی ) و… با تركیب گلین و خاتون وجود دارد. گلین در تركی به معنای عروس و بانو، و گنج نیز به معنای جوان است.
ضمن اینكه نام بسیاری از مساجد و بناهای قدیمی قرون گذشته به تركی بوده است. از جمله این نامها میتوان مسجد امیرچخماق یزد، تاریخانه دامغان، پل الله وردی خان (نام اصلی سی و سه پل)، پل بگلر بیگی پل خواجو، عالی قاپو و … اشاره كرد. متاسفانه در طی یك قرن گذشته بیشتر نامهای تركی از روی بناهای تاریخی حذف شدهاند كه نمونه بارز آن نام سی و سه پل و پل خواجو است.
به هر حال آنگونه كه از قرائن پیداست جویندگان گنج به تصور اینكه نام گنج بر روی مسجد گنج گلین ربطی به گنج و گنجینه دارد محراب تاریخی مسجد را خراب كردهاند، تا در تاریخ به ثبت برسد كه حتی مساجد این سرزمین از شر تركستیزی رضاخانی در امان نماندند.
بیات
بؤلوم لر:
،