قالب وبلاگ

(1513-1576)

آذربایجان  خالقی‌نین  تاریخی   یادداشیندا بیرمنالی قارشیلانمایان  شخصیتله‌دن بیری بیر شاه عباسدیر.  اوْ،  اؤلكه‌ده  ثابتلیك  یاراتمیش،  اصلاحاتلار حیاتا كئچیرمیش،   اۇغورلو   حربی   عملیاتلار واسطه‌‌سیله  زبت  ائدیلمیش  توْرپاقلاری  گئری  قایتارمیش، گئنیش  قۇروجولوق  ایشلری  آپارمیشدیر.  بۇنونلا  بئله، “بؤیوك  سۆرگون”  نتیجه‌سینده ایرانین داخیلی رایوْنلاری‌نین اقتصادیاتینیاینكیشافائتدیرمه‌سی آذربایجان اقتصادیاتی‌نین ضعیفله‌دیلمه‌سی حسابینا حیاتا كئچیریلمیشدیر.  قێزیلباش   امیرلرینه  قارشی آپاریلمیش مۆباریزه آذربایجانلیلارین  دؤولتده تۇتدوقلاری  مؤوقئیه ضربه‌‌ وۇرموشدور. آذربایجان صفویلر  دؤولتی‌نین  تدریجن  فوْرمالاشماسی‌نین تمه‌لینی محض بیر شاه عباس قوْیموشدور.

آذربایجان تاریخینه بیر شاه عباس گؤركملی  دؤولت خادیمی، اصلاحاتچی، ایستئدادلی سركرده،  آذربایجان صفویلر دؤولتی‌نین  قۆدرتینی پربا ائدن و بۇنونلا  بئله،  اوْنون   فوْرمالاشماسی  اۆچون زمین یارادان شخصیت  كیمی داخیل اوْلموشدور.

بۇغازێن دریسین سوْیۇر بۇ تۆستۆ 

ایستی بیر یاننان، 

سس بیر یاننان ، 

باشێمێ دوْوارا چالێبلار گؤرن؟ 

نئیه گیجلله‌نیرم

           بۇ گۆن من آللاه؟. 

دان خوْرۇز یۇخۇدا 

          قاچا قاچدا بیز 

بوْیۇك قاپێلارێ آچێن گئلیریك 

سالخێم ، سالخێم 

یئتیم، اۇشاقلار كیمین. 

اۆره كیم تیترئیر 

ال لریم اسیر 

بیر بوْیۇك قم واردێ  

         دیلیمی كئسیر. 

بۇ قمین اؤزۆ  یوْخ 

         گۆجی دۇنیاجان !

ایگیدلر باغلانێب نامرد الینه. 

یئر الیمدن، گؤی تئلیمدن اؤپۆركن،

من كوْر‌اوْغلۇ،

واخت دَ‌ییرمان،

عؤمۆردن...

بیر دوْیۇملۇق مؤهلت اۇمدۇم عؤمۆردن،

قارا دنیز، هئچ شرقیندن دوْیمادێم.

كیمسه دئمیش: آغ یالمانلێ گؤی آتدێ،

اۆرگه بیلیب بوْغازێنا ایپ آتدێم،

داش ساحلی ساحلیندن قوْپارتدێم،

قارا دنیز، هئچ شرقیندن دوْیمادێم.

بۇ مقامدا چارپاناق داش كیمییم،

قاشسێز اۆزۆك،

اۆزۆكسۆز قاش كیمییم،

آغلێما یاد، یادا یادداش كیمییم،

قارا دنیز، هئچ شرقیندن دوْیمادێم.

شرقی دوْغار بۇ دامازلێق دالغالار،

وئیسل گؤزلۆ،

شمشیر سازلێ دالغالار،

عؤمرۆنده بیر شۆار یازدێ دالغالار،

قارا دنیز، هئچ شرقیندن دوْیمادێم!

قۇجدۇغۇم قۇم،

ایتیردیگیم داغ لپه،

اؤز ایچیمده "اوْلماز" آدلێ بیر چپر،

اؤز ایچیمده "یوْخ" دوْغاجاق بیر تپه...

قارا دنیز، هئچ شرقیندن دوْیمادێم.

پیتسۇندا، 1983

قاتار

گئتدی،

    كیچیلدی، 

              اریدی،

                         یوْخ اوْلدۇ اوْ بوْیدا قاتار.

آپاردێ

            سنی،

                     منی،

                               بیزی.

دوْلدۇردۇق واقوْنلارا آیرێلێقلارێ،

                         چتین تاپارێق بیر- بیریمیزی.

بلكه من باخماسایدێم آردێنجا

بئله سرعتله گئتمه‌یه‌جكدی.

سن اوْلماسایدێن ایچینده.

كامێنا یئتمه‌یه‌جكدی،

اوْ قاتار.

نئجه دارێخمێشام

ایندیدن سنسیز.

زامانێن اۆزۆنۆ نئجه چئویریم؟

ائله بیلمه‌سین كی، اوْ ظالیم قاتار،

اوْلاجاق بۇ ایمیش،

                      بیتدی،

                               قۇرتاردێ.

ائله بیلمه‌سین كی بۇ گئدیشییله،

منی سنسیز قوْیدۇ،

                     منسیز آپاردێ.

یئدیم،      یئدیك سنی،            دوْندۇرما كیمین  دۇیغۇلار،      هئوسلر،          دیله گلنده.  یئدیكجه بیلمه دیك اۇجالار ساپۇن  آغێزا باساندا  بۇغازێ دلر.  دوْندۇرما ساپێندا  بیر دامجێ شیره  آسلاخدێر        توْولانێر            یامان گۆنیدۆر.  بۇلاقلار آخماسێن          باغرێن داغلادێق  دوْلدۇرۇب باخماسێن          گؤزین باغلادێق.  دوْندۇرما ساپێننان  بیر دامجێ،           دامدێ   تامارزێ باخێرام اۇشاقلار كیمین.

صمد بهرنگی

 صمد بهرنگی 1939-جۇ ایل اییۇن آیێنێن 24-ده گۆنئی آذربایجانێن تبریز شهرینده، فحله عائله‌‌سینده آنادان اوْلۇب.  ایبتیدای تحصیلینی بۇرادا “تربیت” مكتبینده آلێب. سوْنرا تبریز پئداقوْژی تئكنیكۇمۇندا تحصیلینی داوام ائتدیریب. طلبه‌‌لیك ایللرینده “خندئ” (گۆلۆش) آدلێ هفته‌لیك دیوار قزئتی بۇراخێب. ایلك ادبی تنقیدی و ساتیریك قلم تجرۆبه‌لرینی بۇ دؤورده یازێب.

امك فعالیتینه آذرشهر (تۇفارقان) ماهالێ‌نێن ماماغان، گؤگان ایبتیدای مكتبینده مۆعللیم كیمی باشلایێب. تبریز اۇنیوئرسیتئتی فیلوْلوْگییا فاكۆلته‌سی‌نین اینگیلیس دیلی شؤبه‌سینده تحصیل آلێب (1956-1961). آذربایجان ناغێللارێنێ توْپلایاراق، فارس دیلینه ترجۆمه ائدیب و همكارێ بئهرۇز دئهقانێ ایله بیرلیكده نشر ائتدیریب. عینی زاماندا فارس دیلیندن دوْغما دیله چئویردیگی ترجۆمه‌لری دؤوری مطبۇعاتدا چێخێب.

ایلك هئكایه‌لری “عادت”، “بینام” 1959-جۇ ایلده درج اوْلۇنۇب. بۇندان سوْنرا “اۇلدۇز و قارغالار”، “چۇغۇندۇرساتان اوْغلان”، “بالاجا قارا بالێق” و س. هئكایه و ناغێللارێنێ یازێب (1967-1969).

ایتالییانێن بوْلوْنیا شهرینده كئچیریلن اۇشاق كیتابلارێ مۆسابیقه‌سینده قێزێل مئدالا لاییق گؤرۆلۆب. بیرینجی یئری تۇتدۇغۇنا گؤره كیتابلارێ ایتالیان، فرانسێز، اینگیلیس، تۆرك دیللرینده نشر ائدیلیب. آذربایجان خالق ادبیاتێنێ توْپلایاراق، تدقیق و تبلیغ ائدیب.

همكارلارێ اوْنۇ “آذربایجان كندلیلری‌نین جانلێ دیلی”، “میللی مدنیتین اوْیاق ویجدانێ”، “خالقا اۆز تۇتان”، “سییار مۆعللیم” آدلاندێرێبلار. ادبی ارثی زنگیندیر.

باكێدا “محبت ناغێلێ” (1987) آدێ ایله سئچیلمیش اثرلری كۆتلوی تیراژلا بۇراخێلێب.

1968-جی ایل آوقۇستۇن 30-دا ایراندا خۇمارلێ یاشایێش منطقه‌‌سی یاخێنلێغێندا آراز چایێندا مۆممالێ شرایطده بوْغۇلۇب. ایران شاهێ طرفیندن اؤلدۆرۆلدۆیۆ گۆمان ائدیلیر.

داش اوْیمالار

ایلكین اوْرتا یۆزیللیكده آذربایجاندا مۆختلیف فوْرمالاردا حاضیرلانمیش و بزه‌دیلمیش داش عابده‌لره تصادوف ائدیلیر. اوْنلار قاباریق رئلیئفلر، هجملی (دایروی) هئیكللر سپكیسینده اوْلموشدور.

حاضیردا قاراباغدا، میل، مۇغان دۆزلرینده كؤهنه قبیریستانلیق و داغ، تپه اۆزرینده راست گلینن بۇ پلاستیك صنعت نۆمونه‌لری آذری خالقی‌نین عادت- عنعنه‌‌، دینی-عقیده‌‌ و ائستئتیك ذؤوقو حاقیندا معلومات وئرن قییمتلی عامللردندیر.

بۇ گۆنه‌دك معلوم اوْلان آذری پلاستیك صنعتی نۆمونه‌لری ایچریسینده تاریخ اعتباریله ان قدیمینی اینسان فیقورلاری تشكیل ائدیر. قازاخ، آغدام، برده، شاماخی و آستارا شهرلری اطرافیندان تاپیلمیش بۇ موْنومئنتال صنعت نۆمونه‌لری دۆنیا عالیملری آراسیندا ماراق اوْیاتمیشدیر.

توْووز شهریندن بیر خئیلی آرالی قریبلی كندی یاخینلیغیندان تاپیلمیش هئیكل چوْخ بؤیوك دئییلدیر. آغ قۇم داشدان یوْنولموش بۇ هئیكل باش، بدن و آیاقلاری ایله بیرلیكده 83 سم- دیر. فیقورون آغزی، چنه‌سی، گؤزلری، قۇلاقلاری و بۇرنو چوْخ  سیممئتریك شكیلده یوْنولموش، باشینا ایسه 28 سم هۆندورلوكده كوْنوسواری پاپاق قوْیولموشدور. ستیلیستیك باخیمدان و باش گئییمیندن بۇ فیقور قازاخیستاندا و سئمیرئچییئده تاپیلمیش هئیكللری خاتیرلادیر. لاكین اوْنلاردان نیسبتن دقیق ایشله‌نیلمه‌سی ایله فرقله‌نیر.