قالب وبلاگ

قاراوللی لر ،  خالق اویونلاری و خالق تاماشالاری حاقیندا

شیفاهی خالق ادبیاتی ، خالقیمیزین زنگین و میثلسیز سؤز اینجیلری خزینه سیدیر.اونون هر بیر نؤع و جانری ایندیه كیمی كیفایئت قدر اؤیره نیلیب تدقیق اولونسادا ، هله تدقیق ائدیله‌سی جانرلار و پروْبلئملرده آز دئییل.شیفاهی خالق ادبیاتینین بئله آز اویره نیلن جانلاریندان بیری ده "قاراوللی" جانریدیر.

فوْلكلوْرشۆناسلیغیمیزا و عومومیلیكده ادبیات شوناسلیغیمیزده " قاراوللی " و " قره وه للی" تئرمینلرینی  فولكورشوناسلار:ح.زیناللی، ا. آخوندوو ، و . ولییئو،ی.عاباسوو،ت. فرضه‌لییئو،ادبیات شوناس ا. میر احمدوو، صنعت شوناسلار:م.آللاه وئردییئو،ی.آسلانوو و ب. بیر بیریندن فرقلی شیكلده ایشلتمیشلر.

فیكیریمیزجه بو ایفاده لردن " قارا وللی" تئرمینی داها دقیقدیر و بو سؤزون هم تركیب كومپوننتلرینه ("قارا" و " وللی")،هم ده ائتیموْلوْگییاسینا تام اۇیغۇندۇر و آهنگ قانونونا اویغونلاشمیش فورماسیدیر. دئملی،هم " قاراوللی"، هم ده " قره وه للی" سؤزلری تاماملی عینی معنانی ایفاده  ائدیر.دیگر طرفدن ، "قاراوللی"سؤزونون بیرینجی كومپونتی"قارا" سؤزو آزربایجان دیلینده آیریجا،موستقیل شكلیده ایشلنیر و بو سؤزون چوخ معنالی سؤز كیمی " آزربایجان دیلینین ایضاحلی لوغتی "نده اون دؤرت موختلیف معناسی وئرلمیشدیر .

فوْلكلوْرشۆناسلیغیمیزا "قاراوللی" سؤزونون منشأ‌یی،ائتیموْلوْگییاحاققیندا بیزه ایكی مولاحظه معلومدور. بیرینجی مولاحظه صنعت شوناس  ی . آسلانووا مقصوددور . او ، " ایل – اوبا اوْیۇنۇ، خالق تاماشالاری" كیتابیندا بئله یازیر:

ایگیرمی ایل،- كئچدی یاشێن،

نه‌لر چكدی، نه‌لر باشێن،

داش اۆسته قالمادێ داشێن،

قالخ آیاغا، آی خوْجالێ!

آغارێبدێ، آغ قار باشێن،

قارا باغلار قان قارداشێن،

قان آغلایار قارا داشێن،

قالخ آیاغا، آی خوْجالێ!

هاچان، بیرده،گورم سنی
آنا یوردوم،آنا وطن
گول اوزووه، حسرت قالیب
سن سیز، گلدیم جانا، وطن
مین داوادا،مین دویوشده
بولاشمیسان قانا،وطن
كیم دور سنه،ایری باخا؟
كیم دور،سنی دانا،وطن؟
جانیم اولسون،سنه قربان
آزربایجان، آزربایجان

«طبری» در «تاریخ الرسل و الملوك» خود جریان را چنین نقل می كند كه : یكیشان گفته بود كه در خواب دیده بود كه پیغمبر خدا (صلی الله علیه و سلم) بدو گفته بود به افشین بگو اگر با این مرد (بابك) نبرد نكنی و در كار وی نكوشی این كوهها را گویم كه ترا سنگباران كنند10.

افشین – كه خود از تركان رند بود و به نیت مطوعه ها در گرفتن دستور حمله و تاراج بهتر از همه آشنایی داشت – در مجلسی خواب بیننده را نزد خود خواند و در حضور همان سرداران به اصطلاح آشپزی و خیاطی جریان خواب نما شدن را از مطوعه پرسید. آن مطوعه نیز طبق «سناریو تعلیمی» مو به مو جریان را شرح داد. افشین با خونسردی به مطوعه گفت : اگر این بار رسول الله را به خواب دیدی بگو افشین عرض كرد عوض اینكه دستور دهی كوهها مرا سنگباران كنند دستور ده كوهها «كافر (بابك) را سنگباران»11 كنند كه اصلاً حاجت پیكار من با او نباشد!!

مطوعه شرمگین از دروغ خود از پیش امیران و سرداران لشگر دروغ برگشت ولی در نهایت اردوی خلافت به گفته « ثعالبی » در « لطائف المعارف » با دادن هزار هزار یعنی «یك میلیون» نفر تلفات توانست قیام سرخ جامگان را در خون غرق كرده و موقتاٌ نه « خرمیان » بلكه « بابك » را از میان بردارد.

حال بعد از این مقدمه بدون پرداختن به وقایع سیاسی – نظامی بغداد – تبریز- سامرا به اصل قضیه یعنی واژه شناسی واژه های خرمی، حرمی و حرامی پرداخته می شود تا ثابت گردد كه خرمدینان چریك های شیعه آذربایجان بودند كه دستگاه مطوعه پرور عباسی از آنها چهره ای بسان چهره خویش در تاریخ ارایه داده اند!

لذا اول به واژه شناسی خرمی پرداخته و بعد واژه شناسی حرمی و بعد به واژه شناسی حرامی پرداخته خواهد شد تا اثبات گردد كه خرمدینان چریك های شیعه آذربایجان بودند. پس در این مقاله به سه سئوال اساسی به شرح ذیل پاسخ داده خواهد شد:

1- آیا دینی بنام خرمدینی وجود داشت یا ساخته و پرداخته دستگاه خلافت بود؟

2- آیا بابكیان حَرَمی نبودند؟

3- آیا خرمدینان چریك های حرامی آذربایجان نبودند؟

پس به طرح اولین سئوال و جواب آن پرداخته می شود.

آیا دینی بنام خرمدینی وجود داشت یا ساخته و پرداخته دستگاه خلافت بود؟

در تاریخ امروزی همواره نام بابك بصورت بابك خرمدین و یا بابك خرمی ذكر می شود و چنین گمانی را در خواننده یا شنونده خود القا می كند كه بابك موسس دینی جدید در مقابل دین اسلام بود و علت قیام او نیز از نظر عقیدتی تجدید دین زرتشتی یا مزدكی و از نظر سیاسی احیاء پادشاهی ساسانی بود. این دین جدید را خرمی و بدین جهت نیز بابك را خرمی یا خرمدین می نامیدند. این گمانی است كه تاریخ امروزی از بابك و قیام سرخ جامگان می خواهد به خواننده خود تفهیم كند. اما در اینكه بابك موسس دین جدیدی نبوده و نام خرمی یا خرمیه قبل از او نه تنها در آذربایجان بلكه در كل منطقه فلات ایران رواج داشت شكی نیست چه «ابن اثیر» مورخ بزرگ اسلامی در كتاب مشهور خود « الكامل » ضمن اشاره به حوادث سال 108 هـ.ق یعنی یك قرن قبل از ظهور بابك و نیز ضمن ذكر حوادث سالهای 124 و 190 و 199 -كه هنوز بابك قیام نكرده بود- اشاره ای به حركات و قیام های خرمدینی دارد. او بعد به سالهای قیام بابك یعنی سالهای 223 – 201 و جنگهای بابك پرداخته و بعد در ضمن ذكر حوادث سال 321 اشاره به قلعه های خرمیه در اطراف كرج كرده و نشان می دهد كه حتی یك قرن بعد از شهادت بابك خرمیه دارای نقشی در منطقه بود12.

تؤكۆلۆر گؤیلردن درگاهێن نۇرۇ 

گؤیدن گلن یوْلۇ چیزیر بایاقدان. 

سانكی یئره آخان دیریلیك سۇیۇ، 

محبت گتیریر سیرلی بۇلاقدان. 

گؤیه باخدێقجا من سئودالانێرام 

چێلغێن دۇیغۇلارێم اۇچۇرۇر منی. 

من خوْشبخت اوْلۇرام، یاغێش یاغاندا 

گؤیلرین عشقییله سئویرم سنی.

توْخۇنۇر اۆزۆمه، یاناقلارێما 

ائله بیل، سئوگیلیم اوْخشایێر منی. 

سوْنسۇز شۆكر ائدیرم، من اؤز تانرێما 

گؤرۆرم، دۇیۇرام بۇ معجزه‌‌نی. 

یاغێر اوْ، ساكیتجه یاغێر حیسسیمه، 

رۇحۇن احتیاجێن دۇیۇرمۇش دئمه. 

اوْ یاغێر قلبیمه، یئنی اكدیگیم 

محبت چیچه‌ییم سوْلماسێن دئیه.

نورانه نور           

مئمارلیق

بۇ دؤورده آذربایجان مئمارلیغی آرتیق اؤزونه خاس اوْلان بیر گؤركم آلمیشدی. قدیم دؤورلردن گلن اینشاات عنعنه‌‌لری ایسلامیت دؤورونده كؤكلنمیش یئنی یارادیجیلیق عنعنه‌‌لریله بیرلشه‌رك یئرلی مئمارلیق مكتبی‌نین یارانماسینا ایمكان یاراتدی.

اؤلكه‌ده مئمارلیق مكتبلری‌نین عمله گلمه‌سی،عمومیتله، مئمارلیغیمیزین یۆكسك

 اینكیشافینی گؤسترن تاریخی بیرفاكتدیر.اوْنا گؤره كی، مئمارلیق مكتبلری‌نین عمله گلمه‌سی اۆچون اۇزون مدت تجروبه قازانماق دؤورو و عنعنه‌‌لرین فوْرمالاشماسی دؤورو كئچیلمه‌لیدیر. مئمارلیق مكتبلری‌نین عمله گلمه‌سی، عینی زاماندا گؤركملی صنعتكارلارین یئتیشمه‌سی ایله باغلیدیر. دئدیگیمیز بۇ عامللر اوْن عصرین آخیریندان باشلایاراق یئرلی مئمارلیق مكتبلری‌نین عمله گلمه‌سی و فوْرمالاشماسی اۆچون شرایط یارادیر.

ستتار خانێن

دوْغۇم تاریخی: 20 اوْكتیابر 1866-جێ ایل

دوْغۇم یئری: بیشك، قاراداغ خانلێغێ، ایران

وفاتێ: 17 نوْیابر 1914-جۆ ایل (48 یاشێندا)

وفات یئری: شاه عبدۆالعظیم، ری، تهران، ایران

آتاسێ: حاج حسن قاراداغێ

اۇشاغێ: معصومه؛ سۆلطان؛ یداللاه

میللیتی: تۆرك 

حیاتێ

ستتار خان 1866-جی ایلده ایرانێن قاراداغ ویلایتی‌نین بیشك كندینده تاجیر عائله‌‌سینده آنادان اوْلمۇشدۇر.[1] 1905-1911-جی ایللرده باش وئرمیش مشرۇطه حركاتێ ستتار خانێ بؤیۆك سركرده سویه‌سینه قالدێردێ. 1907-جی ایلده تبریزین امیرخیز ماهالێ‌نێن آزادلێق فدائیلرینه رهبرلیك ائدن ستتار خان نۆماییش ائتدیردیگی قئیری-آدی قهرمانلێغێ و شجاعتی ایله آزادلێق فدائیلری‌نین سئویملی سركرده‌سینه چئوریلیر.