قالب وبلاگ

قره باغ در قرن هفتم میلادی،  به مركزیت شهر بردعه، مركز حكومت سلسله مهرانیان بود و جوانشیر نه تنها بر ارّان آن روزی و قره باغ امروزی، بلكه بر سراسر آلبانیا حكومت می‌كرد. در اوایل این قرن،  پیامبر اسلام (ص) در شهر مكّه،  رسالت خود را اعلام نمود و تولد دنیای نوینی را نوید داد و این آغاز،  صفحه جدیدی را در تاریخ ملل شرق میانه و نزدیك، از جمله مردم قره باغ ورق زد و سرنوشت و هویّت این مردمان را عوض كرد.

در زمان خلافت عمر بن خطّاب، پیشروی اعراب مسلمان به سوی ایران آغاز شد و جنگ‌های متعدّدی بین اعراب و سپاهیان ساسانی در گرفت. جوانشیر در پیكارهای اعراب با ساسانیان، در كنار رودخانه های دجله و فرات شركت داشت. وی در نبرد قادسیّه، به عنوان سپهدار ارّان، شجاعت هائی را از خود نشان داد،  ولی پس از پیروزی اعراب مسلمان،  بر دولت تضعیف شده ساسانی، جوانشیر به سرزمین خود بازگشت و پس از چندی، بار دیگر قیام كرد. لكن از واپسین ربع قرن هفتم،  ناگزیر از پرداخت باج به خلیفه، خاقان و قیصر گردید. سلسله مهرانیان كه در دوره اسلامی به نام « ایرانشاه » معروف بوده اند تا سال ۲۰۶ﮬ. ق بر این سرزمین حكمرانی كرده اند.

گولن آیین اون بیری (1مای) ایشچی لر گونیدیر.

بو بایرام قوتلو اولسون.

چالما داها چالغانی 

قوْی یاتانلار یوْخلاسێن 

بوْز دۇداغێن 

         یۇم گؤزین! 

چالما داها چالغانی 

بیر سؤزه بیر گۆلـله‌دیر 

گۆلـله قیزیل گۆلـله‌دیر 

چالغا چالان قان آخار 

چالما داها چالغانی  . 

لطفا این شعر را فقط بچه ته ران با فرهنگ!!!!"س ..." بخواند

الا ای داور دانا تو میدانی كه ایرانی
چه محنتها كشید از دست این تهران و تهرانی
چه طرفی بست ازین جمعیت ایران جز پریشانی
چه داند رهبری سرگشته ای صحرای نادانی
چرا مردی كند دعوی كسی كو كمتر است از زن
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
تو ای بیمار نادانی چه هذیان و هدر گفتی
برشتی كله ماهی خور بطوسی كله خر گفتی
قمی را بد شمردی اصفهانی را بتر گفتی
جوانمردان آذربایجان را ترك خر گفتی
ترا آتش زدند و خود بر آن آتش زدی دامن
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
تو اهل پایتختی باید اهل معرفت باشی
بفكر آبرو و افتخار مملكت باشی
چرابیچاره مشدی، وحشی و بی تربیت باشی
به نقص من چه خندی خود سراپا منقصت باشی
مرا این بس كه میدانم تمیز دوست از دشمن
الا تهرانیا انصاف می كن خر تویی یا من
تو از این كنج شیركخانه و دكان سیرابی
بجز بدمستی و لاتی و الواطی چه دریابی
بگاه ادعا گوئی كه دیپلم داری از لندن
الا تهرانیا انصاف می كن خر توئی یا من
تو عقل و هوش خود دیدی كه در غوغای شهریور
كشیدند از دو سو همسایگان در خاك ما لشگر
به نِقّ و نال هم هر روز حال بدكنی بدتر
كنون تركیه بین و ناز شست تركها بنگر
كه چون ماندند با آن موقعیت از بلا ایمن
الا تهرانیا انصاف می كن خر توئی یا من

گمان كردم كه با من همدل و همدین و همدردی
بمردی با تو پیوستم ندانستم كه نامردی
چه گویم بر سرم با ناجوانمردی چه آوردی
اگر میخواستی عیب زبان هم رفع می كردی
ولی ما را ندانستی بخود هم كیش و هم میهن
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
به شهریور مه پارین كه طیّارات با تعجیل
فرو میریخت چون طیر ابابیلم بسر سجّیل
چه گویم ای همه ساز تو بی قانون و هر دمبیل
تو را یكشب نشد ساز و نوا در رادیو تعطیل
ترا تنبور و تنبك بر فلك میشد مرا شیون
الا تهرانیا انصاف می كن خر توئی یا من
بقفقازم برادر خواند با خود مردم قفقاز
چو در تركیه رفتم وه چه حرمت دیدم و اعزاز
به تهران آمدم نشناختی از دشمنانم باز
من آخر سالها سرباز ایران بودم و جانباز
چرا پس روز و شب خوانی و افرشته اهریمن
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
به دستم تا سلاحی بود راه دشمنان بستم
عدو را تا كه ننشاندم بجای از پای ننشستم
بكام دشمنان آخر گرفتی تیغ از دستم
چنان پیوند بگسستی كه پیوستن نیارستم
كنون تنها علی مانده است و حوضش چشم ما روشن!
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
چو استاد دغل سنگ محك بر سكه ی ما زد
ترا تنها پذیرفت و مرا از امتحان وا زد
سپس در چشم تو تهران بجای مملكت جا زد
چو تهران نیز تنها دید با جمعی به تنها زد
تو این درس خیانت را روان بودی و من كودن
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
چه خواهد دشمنی بنیاد قومی را بر اندازد
نخست آن جمع را از هم پریشان و جدا سازد
چو تنها كرد هر یك را به تنهائی بدو تازد
چنان اندازدش از پا كه دیگر سر نیفرازد
تو بودی آنكه دشمن را ندانستی فریب و فن
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
چرا با دوستدارانت عناد و كین و لج باشد
چرا بیچاره آذربایجان عضو فلج باشد
مگر پنداشتی ایران ز تهران تا كرج باشد
هنوز ازماست ایرانرا اگر روزی فرج باشد
تو گل را خار میبینی و گلشن را همه گلخن
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
ترا تا ترك آذربایجان بود و خراسان بود
كجا بارت بدین سنگینی و كارت بدینسان بود
چه شد كرد و لر یاغی كزو هر مشكل آسان بود
كجا شد ایل قشقائی كزو دشمن هراسان بود
كنون ای پهلوان چونی نه تیری ماند و نی جوشن
الا تهرانیا انصاف میكن خر توئی یا من
كنون گندم نه از سمنان فراز آن نه از زنجان
نه ماهی و برنج از رشت و نی چائی از لاهیجان
از این قحط و غلا مشكل توانی وارهاندن جان
مگر در قصه ها خوانی حدیث زیره و كرمان
دگر انبانه از گندم تهی شد دیزی از بنشن
الا تهرانیا انصاف می كن خر توئی یا من.

گئجه‌نین قارانلیغی‌نین آغیرلیغین چیینلرینده حیس ائدیردی. ائله بیل دونیانین آغیرلیغین اونا یوكله‌میشدیلر. قورغوشون دولو هاوا اونا نفس چكمه‌یی چتینلشدیریردی. هر آددیم گؤتوردوكجه سانكی چیینینده كی یوك بیر آزدا آغیرلاشیردی. دهشتلی آنلارین دؤزولممزلیگی اونو سارسیدیردی. ایندیه‌دك بو قده‌ر آیاقلارینین تابسیزلیغینی بیلمه‌میشدی. هاراسا گئدیردی اؤزوده بیلمیردی؛ آنجاق ایندی فیكیر- خیال اونا حكم وئریردی.

سانكی گؤزلری باخار كورایمیش. اطرافیندا دولاشانلاری، كوچه‌ده گلیب- اوتنلری‌ده بئله هئچ گؤرموردو. نه ائده‌جه‌یینی، هاراسا گئده‌جه‌یینی‌ده آنلامیردی، آنجاق بو آغیر یوكو بیر یئره داشیماق زوروندایدی. بو فیكیر زولاق- زولاق هاوانی دولاشان بیر سیگارئت توستوسو كیمین اونون ایچه‌ری عالمینی بورویوردو.

هر آددیم آتدیقجا او سانكی اؤزوندن اوزاقلاشیر، منلییی- كیملییی شوبهه آلتینا دوشوردو. زامان – زامان دوشونه‌رك، اوزاقلارا گئدیر، باشی هرله‌نیر، اویاخلیقلا –یوخو آراسیندا كابوس دولو آنلار كئچیریردی. هردن بیر وار گوجونو آووجلاریندا توپلاییب، اؤنه آپاریر نسه بیر یئردن توتوب، وار گوجویله ایستردی كی او یوكون آلتیندان خیلاص اولسون. آمما اونوندا نتیجه سیز اولدوغونو دویوب، ائتدیی حركتدن پئشمانچیلیق چكیردی.

گؤزونون اطرافیندا یومشاق بیر یوخلوغون و ایتیرمه‌نین حیسسینه آلیشیردی. بو ایتیرمه اونون كیپریكلرینی آغیرلاداراق، قاپاماق زوروندایدی. آمما گؤزلرینین اؤنونده حركته باشلایان “دومانلی فیرلاماجلار” كیپریكلرینین اؤرتولمه‌سینه مانعه تؤره‌دیردی. هردن بیر دؤنوب، گئرییه هاراسا اوزاقلارا زیلله‌نه‌رك آجیلی- شیرینلی خاطیره آختاریردی. هارداسا بیر خوش خاطیره یادینا سالیر، نسه اطرافی بوروین “دومانلی فیرلاماجلار” اونو تئز فیكیر – خیالدان یاییندیریردی.

هر ایكی یانیندان آسلانان قوللاری او قده‌ر آغیرلاشمیشدی كی دیزلرینین تاب گتیرمه‌سینه گومانی گلمیردی. ائله بو ندندنده بیر یئره، بیرینه سؤیكنمه‌یی آرزولاییر كیمی اطرافی سوزدو. یاخینلیقدا ایللر بویو گؤرمه‌دیگی، گؤده‌سی یوغون پلمه‌لره اوجالمیش، تاریخلردن قالمیش بیر چیناری گؤردوكده، اونا طرف یاخینلاشدی. آغاجا سؤیكنه‌رك دیزلری تاب گتیرمه‌دی، مولاییم سوروشمك حالیندا آغاجین دیبینده تورپاغا سریلدی.

ایندی بیر آز توختامیشدی. او فیرلاماجلاردا یوخ اولموشدو. یاواش-یاواش دان یئری سؤكولوردو. هارداسا اوزاقدان بیر قوش سسی ائشیدیلیردی. دهشتلی گئجه‌نین اؤتمه‌سی و گونشین گلمه‌سینی دوشونوردو. او اوشویه‌رك، نسه ایچه‌ریسنده بیرحیسسین قزینماغینی آنیردی. او گونش كیمین یئنی‌دن دوغولوردو؛ آلیشماغا، نورساچماغا…

ایاغیندا قوندوارا

یارگلیردورا دورا

جوانلیغیم چورودو

باغریما ورا ورا.

آراز آراز خان آراز

بیر دردیمی قان آراز

گؤز یاشینا باخان یوخ

قوی توكولسون قان آراز.

آرمود آغاجی هاچا

الیم دولاشدی ساچا

یاشیدیم اوغلان ایستیر

منی كوتوره قاچا.

آرمود آغاجی سودا

بیرین یئه بیرین بودا

یاریم منیله اولسون

یوخ یئدی قین قودا.

آی دوغار الك كیمی

شانسیم یوخ فلك كیمی

یاریم حامامدان چیخیب

تور اوزلی ملك كیمی.

اوْن ایكی- اوْن اۆچ یۆزیللیكلره عاید ائدیلن بۇ قاب پارچاسی اۆزرینده اۇزونساققاللی پییادا دؤیوشچو تصویر اوْلونوب. اوْنون اینینده خلت، باشیندا ایسه شیش پاپاق واردیر. دؤیوشچو بیر الی ایله چیینینه قوْیولموش نیزه‌نی، اوْ بیری الی ایله نازیك زنجیر تۇتوب. زنجیر شرطی ایشلنمیش ببیرین بوْینونا باغلانمیشدیر. ببیر هانسیسا بیر حئیوان اۆزرینه آتیلمیش آندا گؤستریلمیشدیر. اوْ دؤورون یازیلی منبعلری‌نین آراشدیریلماسی گؤستریر كی، بۇرادا ایان و فئوْدال دئییل، ساده دؤیوشچو و یا نؤكر تصویر اوْلونموشدور. همین دؤورون مشهور نصیحت كیتابی "قابوسنامه"ده دئییلیر كی، اوْودا وحشی حئیوانلاری نؤكر و قۇللار ساخلامالیدیر. اینینده‌كی گئییمی ده بۇرادا گؤستریلمیش شخصین نؤكر و یا سێراوی دؤیوشچو اوْلدوغونو گؤستریر. اوْن بیر یۆزیللیكده یاشامیش گؤركملی دؤولت خادیمی نیزام ال-مۆلكون "سیاستنامه" اثرینده سلجوق قوْشونلاری‌نین آیری - آیری حربی حیصه‌لری‌نین گئییملری‌نین تصویرینده بئله تیپلی پالتارلارا راست گلمك اوْلار. بۇ عصر بئیلقان كئرامیكاسیندا اوْو صحنه‌‌لری ایله یاناشی، فئوْداللارین ایلنجه‌لرینی عكس ائتدیرن مؤوضولاری دا گؤرمك اوْلور. بئله قابلاردان بیری آذربایجان خالچاسی مۇزئیینده نۆماییش ائتدیریلن الوان بوْیالی كئرامیكا نۆمونه‌سیدیر. بۇراداالینده چؤوكن اوْیونوندا ایشلنن آغاج چۇبوق تۇتموش شخص تصویر ائدیلیب. اوْیونچو ساغ طرفه چاپان آت اۆستونده ایلشمیشدیر. اوْیونچونون فیقورو بیر قدر كوْبود، آت ایسه داها جانلی حالدا ایشلنمیشدیر. كوْمپوْزیسییانین فوْنو آچیق- یاشیل رنگده اوْلوب، خێردا، ساری رنگلی دایره‌لرله زنگینلشدیریلمیشدیر. بۇ قابدا وئریلن صحنه‌‌دن آیدین اوْلور كی، اوْرتا عصر آذربایجان فئوْداللاری‌نین ان سئویملی ایلنجه‌لریندن بیری چؤوكن اوْیونو اوْلموشدور. قابدا اوْنو حاضیرلایان اۇستانین آدی - "نسیر" سؤزو ده یازیلمیشدیر.