قالب وبلاگ

یار،یولداش

اوجا بویلو آرخاداشلار

               تاماشالار

قوخولو او قیزیل گوللر

             هاردا قالیب؟

دار آغاجی داردا قالیب!

بالتا یار دان آیری سالیب.

یاشیل یارپاق!

قوشلو بوداق!

یانیب،

      اؤلوب،

بالتادان یوخ

آغاجدا بیر پیس آد قالیب.

بوغازیندا یومرو تاناب

توپراغلی گؤز

            قان آغلییر.

ایاغیندا یار آغلییر.

اوْلدوقجا  چتین حربی-سییاسی دؤورده قاراباغدا حاكمیته گلمیش ایبراهیم خه‌لیل خان چوْخ   مۆرككب وضعیتلرده دیپلوْماتیك فندلر حسابینا بۇ ازلی  آذربایجان توْرپاقلارینی اؤلكمیزین تركیبینده     قوْرویوب-ساخلایا بیلمیش و سوْندا   بۇ فندگیرلیگین قۇربانی اوْلموشدور. ائرمه‌نیلرواوْنلارین هاوادارلاری‌نین قاراباغا ایشغالچی یۆروشلری مز  اوْن سككیز  عصرین  سوْنو  –  اوْن دوْققوزعصرین اوللرینده باشلامیشدی آذربایجان تاریخینه ایبراهیمخه‌لیل خان قاراباغلی گؤركملی دؤولت خادیمی، دیپلوْمات و سركرده كیمی داخیل اوْشموشدور.

پس از آن كه عصرخلافت خلفای راشدین به سر آمد، امویان در حالی قدرت را تصاحب كردند كه قلمرو دنیای اسلام گسترش یافته بودو خلفای اموی تا سال ۱۳۲ هجری با قدرت اهریمنی حكومت كردند. در دوران حاكمیّت ۸۰ ساله و به عبارتی هزار ماهه سیاه بنی امیّه، عمّال آن ها با بی‌رحمی هر چه تمامتر، هر جنبشی را سركوب می‌كردند. در این سال ها اكثریّت قریب به اتّفاق مردمان هر دو سوی ارس مسلمان شده بودند و فرمانروائی این نواحی نیز در دست حكّام بنی‌امیّه بود و آذربایجان، خود از مهم ترین سرزمین های دنیای اسلام به شمار می‌رفت.

از سال ۱۳۲ هجری، سرزمین های تحت سیطره امویان، نصیب خلفای عبّاسی شد. در عصر خلافت بنی عبّاس، دنیای اسلام، هر چه بیشتر گسترده شده و از اقیانوس اطلس تا رود سند و از دریای خزر تا رود نیل رسیده بود. ناگفته پیداست كه این چنین قلمرو گسترده‌ای نمی‌توانست مدّت مدیدی در تحت حاكمیّت حكومتگران ستمگر باقی بماند، چنان كه طولی نكشید و قدرت بنی‌عبّاس رو به ضعف نهاد. حركت‌های آزادیخواهانه، از زمان مأمون اوج گرفت، و این قیام ها در اغلب نقاط ایران شروع شد.

اگر در خراسان، طاهر ذوالیمینین،  پرچم استقلال برافراشت، در آذربایجان حكومت مقتدر مرزبان و نهضت بابك خرّم دین كه خود طلیعه جنبش های دیگر بود، پایه های خلافت ستمگر عبّاسیان را به لرزه درآورد.

گفتنی است تا اختلاف و فتور، در دولت خاندان عبّاسی رخ نداده بود، حكمرانان همه ممالك اسلامی، از جمله آذربایجان، از طرف خلیفه گمارده می‌شد. ولی از اواخر قرن دوّم هجری كه چنین تزلزل و فتوری در بطن پایه های تخت لرزان بنی‌عباس پدیدار گشت، در آذربایجان از جمله ارّان هم گردنكشانی قد علم كرده، بنیاد حكمرانی مستقلی گذاردند. حتّی از همان عشیره های عرب كه در صدر اسلام به آذربایجان آمده و نشیمن كرده بودند، مردانی سركش قد برافراشتند و خاندان هائی از آنان در این سرزمین فرمانروائی كردند. پس در واقع، از اوایل قرن سوّم هجری، فرمانروائی آذربایجان و نواحی آن به دست همین گردنكشان بومی بوده و خلفای بغداد تسلّطی بر این مناطق نداشتند.[1]

كسروی در مقدمه اثر گرانقدر خود « شهر یاران گمنام » می نویسد :

گونئی آذربایجان'دا میللی قادین شعری، اؤتری باخیش

بوگون گونئی آذربایجان توركلری، آذربایجان اولوسال دئوینیمی (میللی حركتی) آدی ایله بؤیوك دئوینیم (حركت) باشلامیشلاردیر. بو بوتون آلانلاردا (ساحه‌‌لرده) آیدینجاسینا گؤزه چارپیر. ان باشدا اؤز دیل، اویقارلیغینی (مدنیتینی) تمل گؤتوره‌رك، آذربایجان اولكوسونون (مفكوره‌سی‌نین) اوزرینده دوشونولموش، اؤزونه قاپساملی دوزن یاراتمانی گركلی ساییر. دئمك بو گون آذربایجانلیلارین آراسیندا اولان اولوسال (میللی) دوشونجه، بیر یوزیللیگین اؤزللیگی اولاراق تانیلماقدادیر. بو دئوینیمده (حركتده) یالنیزجا كیشیلر دئییل، قادینلار دا، بوتون آلانلاردا چالیشماقدادیرلار. گونئیده باشلانیب اؤنه سورولن بو آخیم، اولدوقجا اویقار (مدنی) بیر دئوینیم (حركت) كیمی اؤزونو گؤسترمكده‌دیر. بونو اونایلایان (تسدیقله‌ین) دا، سون ایللرده گونئیین قادین یازار، شاعرلری‌نین یایینلانمیش -ایستر كیتاب بیچیمینده، ایسترسه ده اینتئرنئتده- یاپیتلاریدیر (اثرلریدیر). یازیلاردا اولدوقجا وطن، اؤزگورلوك، باغیمسیزلیق، آنا دیلی، حاقسیزلیق، ایسیان، عدالت… بو كیمی قونولار، ایچیریكلر آغیرلیق باسیر.

آیری یؤندن گونئی آذربایجان یازار قادی‌نینین شعرینده گوونسیزلیك، قورخو، دویولمایان هایقیریش، بونلارین هامیسینا آلدیرمازلیق (ائتیناسیزلیق)، آیریجا قورخونج بیر سوسماق سؤزجوك سؤزجوك جانلانیب شاعرین روحو، توپلومسال دورومونو شعر دیلی ایله آچیقلاماغا باشلاییر.

اؤرنك اولاراق نیگار خییاوی'نین ”ساری امنیت” آدلی شعری بو دویغولاری نئجه ده گؤزل اوخویوجویا دویدورور:

…