قالب وبلاگ

قارا قارایئو

(1918-1981)

آذربایجان،  ائله‌جه  ده  دۆنیا  مۇسیقی  صنعتی‌نین اینكیشافیندا مۆهوم روْل اوْینامیش شخصلر آراسیندا قاراقارایئوین آدی      خۆصوصی  قئید اوْلونور فعالیتی دؤورونده اوْپئرا،بالئت،     كانتاتا، كینوْفیلملر و درام اسه‌لرینده میللی مۇسیقی ایله كلاسسیك و  مۆعاصیر   مۇسیقی   اۆسلوبلاری‌نین   عضوی بیرلیگینه،   مؤوضولارین   روْمانتیك   شرحینه   نایل اوْلموشدور. قارا  قارایئو  مۆعاصیر  آذربایجان بستكارلیق مكتبینه باشچیلیق ائتمیشدیر. بیر چوْخ آذربایجان بستكارلاری اوْنون یئتیرمه‌لریدیر. آذربایجان   تاریخینه   قارا   قارایئو   ایستئدادلی بستكار،   گؤركملی   مۇسیقیشوناس،   پئداقوْق   و اجتماعی خادیم كیمی داخیل اوْلموشدور.

قارا ابولفز اوْغلو قارایئو 1918-جی ایلده باكیدا آنادان اوْلموشدور. آتاسی آذربایجانین تانینمیش اۇشاق حكیمی، رئسپوبلیكادا قادین آلیجه مۆسسیسه‌لری‌نین تشكیلاتچیلاریندان بیری اوْلموشدور. اۇشاقدا مۇسیقییه اوْلان هدسیز هوسی گؤردوكده اوْنا حیاتدا سئچدیگی یوْللا گئتمه‌سینه مانعچیلیك تؤرتمه‌میشدیر.

قارا قارایئو ایلك مۇسیقی تحصیلینی آذربایجان دؤولت كوْنسئرواتوْرییاسی نزدینده‌كی فحله فاكولته‌سینده آلمیشدیر. بۇ فاكولته ایلكین مۇسیقی تحصیلی وئرمكله برابر، دینلییجیلرینی  كوْنسئرواتوْرییایا  داخیل اوْلماق  اۆچون حاضیرلاییردی.  1933 - 1938-جی ایللرده  قاراقارایئو همین كوْنسئرواتوْرییادامۆوفقیتله اوْخوموشدور. بۇرادا اوْنا تانینمیش مۆعللیملر، مثلا، بستكارلیق عۆذره ر.رۇدوْلف، آذربایجان خالق مۇسیقیسی‌نین اساسلاری عۆذره اۆ.حاجیبیلی درس دئمیشدیر. آرتیق بۇ دؤرده اوْ اؤزونون ایلك مۇسیقی اثرلرینی یاراتماغا باشلامیشدیر. 1938-جی ایلده یازدیغی "كؤنول ماهنیسی" كانتاتاسی آذربایجان مۇسیقیسینده یئنی دۆشونجه‌لی بستكارین دوْغولماسینی گؤستردی.

شیرلی كئرامیكا ممولاتی

ساخسی ممولاتینی مۆختلیف تأثیرلردن قوْروماق و داواملی ائتمك اۆچون اوْنون اۆزرینه شیر چكیلیردی. قابین دیوارلارینا مؤحكم یاپیشان شۆشه‌یه بنزر، پاریلدایان شیر قاتی اوْنون اۆزرینده‌كی بوْیالی دئكوْرو مۆحافیظه‌‌ ائدیب ساخلاماقدا عوضسیز اهمیته مالیك ایدی.

سككیز- اوْن عصرشیرلی میشت كئرامیكاسیندا قۇرغوشون تركیبلی شفاف شیردن ایستیفاده ائدیلیردی. اوْنون تركیبینه مئتال اوْكسیدلری قاتماقلا مۆختلیف رنگلر آلینیردی. سككیز-اوْن عصر شیرلی میشت كئرامیكاسیندا آچیق-ساری (دمیر اوْكسیدی)، آچیق- یاشیل (میس اوْكسیدی، نادیر حاللاردا زۆمرودو - یاشیل) و بنؤوشیی (مارقانس اوْكسیدی) رنگلی شفاف شیردن ایستیفاده ائدیلیردی. شفاف شیر آلتیندان گؤرونن دئكوْر شیرین رنگیندن آسیلی اوْلاراق رنگ كوْنتراستلیغی، یا دا رنگ آهنگدارلیغی ایله جانلانیردی. بۇ ایسه كئرامیكا ممولاتی‌نین بزك، كوْلوْریت ایمكانلارینی زنگینلشدیریردی.

بایاتیلار باشلاندی

عشق اوره كده جوشلاندی

دوستلارا خبر وئرون

منیم تویوم باشلاندی .

ائلیم گونوم تالاندی

اوستونه اود قالاندی

یاد الیندن ائل كوچدو

بیر داغا دالدالاندی .

اوخشاسین دیلیم سنی

بویوتسون ائلیم سنی

میداندا آت اوینادان

بیر ایگید بیلیم سنی .

آغ جورابی كئیرلر

آغ آلمانی سویارلار

آجیقووا كلمه سین

خوشگله سوزدیللر.

علاوه بر این ، كشف آتش كه از بزرگترین كشف های بشر می باشد ، در این سرزمین پر حادثه اتّفاق افتاده و سبب تحوّلات شگرفی در زندگی انسان ها گردیده است. بر اساس شواهد موجود ، كشف آتش در حدود یك میلیون و ۲۵۰ هزار سال پیش صورت گرفته است.

گروههای انسانی كه در این نقطه از كره ارض می زیستند ، رفته رفته به قبایل و عشایر تقسیم گردیده و بالاخره با پیدایش فلّز ، گسترش جوامع شهری و توسعه سوداگری ، ساكنان این دیار ، دست به تشكبل دولت ها و حكومت ها زده اند.

ولایت های شمالی آذربایجان و نیز داغستان جنوبی ، در دوران باستان ، آلبانیا نامیده می شد. در اراضی آلبانیا ۲۶ تیره زندگی می كردند كه به زبان های گوناگون سخن می گفتند. بزرگترین این تیره ها اوتی ها بو دند. باز ماندگان آنان هنوز هم به نام «اودین ها » در ناحیه قوت قاشین جمهوری آذربایجان زندگی می‌كنند. تیره های لولوبی و گوتی در هزاره های دوّم و سوّم پیش از میلاد ، در بخش های جنوبی و خزر ها یا كاسپی‌ها در غرب و جنوب غربی بودند كه نام سرزمینشان نیز كاسپانا بود. دریای خزر ، خود به همین نام خوانده شده است.

تیره های مختلفی كه در آن برهه ها در آن سوی ارس به ویژه قره باغ زندگی می كردند ، در شكل گیری فرهنگ و تاریخ این سرزمین ، آثار خود را برجای گذاشته اند. یكی از این تیره ها « گوتی »ها بودند كه آشوریان ، آن ها را « قوتی» نوشته اند. این قوم در تاریخ قدیم آذربایجان و در حیات مادی و معنوی این سرزمین نقش مهمی ایفاء كرده است.

برای اوّلین بار « ای.روسی» توركولوژیست مشهور ایتالیا در سال ۱۹۳۷ میلادی ، طی بررسی فرآیند های زبان شناسی درزبان تركی ، كلمه « گوتی» را واریانتی از شكل نوین اوغوز دانسته است.

ولایت ارّان آن روزی و قره باغ امروزی ، در سال ۲۵ هجری ، در دوران خلافت عثمان بن عفّان ، به دست « سلمان باهلی » سردار عرب گشوده شد و از همین سال ها كه مردم این دیار ، اسلام را پذیرفتند ، قره باغ جزو سرزمین های مفتوحه مسلمان نشین درآمد و سرنوشت و هویت مردمان این خطّه دگرگون گردید. قبول اسلام توسّط مردم قره باغ ، مذاهب  دیگر ( مسیحیگری و آتش پرستی) را از رونق انداخت و میان مردم ، نوعی وحدت دینی پیدا شد.

گفتنی است ، تا اختلاف و فتور در دولت خاندان عبّاسی رخ نداده بود ، حكمرانان همه ممالك اسلامی از جمله آذربایجان ، از طرف خلیفه گمارده می شد. ولی از اوایل قرن سوّم هجری كه قدرت خلافت عبّاسی ، رو به ضعف نهاد ، در آذربایجان از جمله ارّان هم گردنكشانی قدعلم كرده و بنیاد حكمرانی مستقل گذاردند.

نخستین سلسله ای كه با استقلال بر سرزمین آذربایجان و از جمله ارّان آن روز و قره باغ امروز حكم راندند ، سالاریان و شاخص ترین فرد آنان ، سالار مرزبان بوده است.

بر اثر ضعف سالاریان ، روّادیان در جنوب و شدّادیان در شمال ارس به قدرت رسیدند.فرمانروایان شدّادی ده تن و كرسیشان دوین ( دبیل ) و سپس گنجه بود.

ظهور خاندان ترك سلجوقی در تاریخ اسلام ، از وقایع بزرگ و به منزله شروع دوره جدیدی  است. در سال ۴۴۶ ﻫ.ق /۱۰۵۴ میلادی ، طغرل سلجوقی به آذربایجان آمد تا روّادیان و شدادیان را به ترتیب در تبریز و گنجه تحت فرمان خود درآورد. در سال ۴۵۹ ﻫ.ق / 1067 میلادی آلپ ارسلان در ارّان بود و پس از آن ، والیان ترك به حكومت كرانه های غربی دریای خزر تا دربند منصوب گردیدند.

بنا به نوشته مؤلّفین تاریخ ایران در دانشگاه كمبریج : « از همین دوره ، اهمیت ویژه آذربایجان به عنوان پایگاه توسعه طلبی تركمن ها آغاز می شود. آذربایجان به عنوان ولایت مرزی  كه دارای مرز مشترك با قدرت مسیحی بود ، درّه های حاصلخیز با سنّت دیرپای غزا با كفّار ، در تبدیل آذربایجان به مركز تجمّع تركمنان ، دست به دست هم داده بود و از همین دوره بود كه این سرزمین به یافتن صبغه قومی و زبانی ترك [ آذری] آغاز كرد و این صبغه را تا امروز حفظ كرده است. »

شیرسیز ساخسی ممولاتی

شیرلی كئرامیكا ممولاتی‌نین تئخنوْلوْژی و بدیی جهتدن فوْرمالاشیب اینكیشاف ائتدیگی دؤوره قدر اوْرتا عصر اهالیسی‌نین میشتینده شیرسیز ساخسی ممولاتی‌نین خۆصوصی روْلو اوْلموشدور.

اۇجوز ماتئریالی و چوْخ دا مۆرككب اوْلمایان تئخنوْلوْژی پروْسئسینه گؤره سككیز- اوْن  عصرلرده شیرسیز میشت كئرامیكاسی شیرلی كئرامیكایا نیسبتن داها چوْخ ایستئهسال ائدیلیردی. صنعتكار اۇستالار طرفیندن اساساً دۇلوس تكرینده حاضیرلانان بۇ دؤور شیرسیز كئرامیكا ممولاتی باشلیجا اوْلاراق میشت و تسرروفاتدا ایستیفاده ائدیلیردی. ساده فوْرمالی بۇ قابلارین بزه‌یینده آدی بزك اۆصوللاری تطبیق ائدیلیر و اوْنلار آدی دئكوْرموْتیولری ایله بضایردی. باكی، بئیلقان، شابران، شاماخی، مینگچئویر و دیگر اوْرتا عصر شهرلریندن معلوم اوْلان شیرسیز كئرامیكا اؤز فوْرما، بزك اۆصوللاری و عۆمومی دئكوْر قۇرولوشونو اۇزون عصرلر بوْیو ساخلامیش، دئمك اوْلار كی، چوْخ آز دیَیشیلمیشدیر. صیرف میشت و تسرروفاتلا باغلی اوْلدوغوندان اوْنلارین ماتئریالی و بزیی چوْخ واخت سلیقه‌سیز و كوْبود ایشلنمیشدیر.

(اوْن اۆچ عصرین ایكی یاریسی - اوْن دؤرد عصرین اوللری)

شرق تبابتی  مركزلریندن   بیری  اوْلان آذربایجان همیشه حكیملری، لوْغمانلاری ایله تانینیردی. اوْرتا  عصر آذربایجان حكیملری  آراسیندا ان مشهورو محمود  ابن  ایلیاس شیروانیدیر.تبابت  علمی‌نین نالیتلرینی   “تبابت  حاقینداعلمی  كیتاب”  آدلی اثرینده سیستملشدیرن مۆلیف دۆنیادا ایلك دفعه‌‌ اوْلاراق طیبب كوْمپلئكسلری‌نین اینكیشافینی تكلیف ائتمیشدیر. هۆلاكولر  (ائلخانیلر)  دؤولتی‌نین  طیبب خیدمتی ریسی وظیفه‌‌سینی ایجرا  ائتمه‌سی و دؤولتین وزیری رشیدده‌دی‌نین دستیی  اوْنابۇ  تكلیفینی  حیاتا كئچیرمه‌یه  ایمكان وئرمیشدیر. قربی و شرقی آوروْپادا، آفریكادا، جنوبی و جنوب شرقی آسییادا   مۆتمادی اوْلاراق باشلایان ائپیدئمییالار یۆزمینلرله  اینسانین حیاتینا سوْن قوْیدوغو بیر دؤورده هۆلاكولر  (ائلخانیلر) دؤولتی‌نین ارازسینه داخیل اوْلان  یاخین و اوْرتا  شرقینده بیر  دفعه‌‌ ده اوْلسون ائپیدئمییاقئیده آلمامیشدیر. بۇنون سببی دؤولتده طیبب خیدمتی‌نین   قۇرولماسی ایله باغلیدیر. رشیدددین محمود شیروانینی “دؤورون    افلاطونو (پلاتوْنو) وعصریمیزینارستونو (آسیتوْتئلی)” آدلاندیریردی.

آذربایجان تاریخینه محمود ابن  ایلیاس مشهور حكیم، طیبب  سیستمی‌نین یارادیجیسی  اوْلان تشكیلاتچی، نظریه‌‌چی عالیم كیمی داخیل اوْلموشدور.

نیسبتن ثابت ارازی اوْلان شیرواندا ایری تحصیل اوْجاقلاری‌نین مؤوجود اوْلماسی، موْنقوْل یۆروشلریندن قاچان یۆزلرجه عالیمین بۇ مركزلرده فعالیت گؤسترمه‌سی بۇرادا تحصیل آلانلارین درین بیلیكلره صاحب اوْلماسینا ایمكان یاراتمیشدیر.