قالب وبلاگ

ایگیرمی  عصرین   40-جێ   ایللری‌نین   2-جی   یاریسی   ق.قارایئوین   یارادیجیلیغی‌نین یئتكینلشمه دؤورواوْلموشدور.بۇدؤورده پ.چایكوْوسكی آدینا موْسكوا كوْنسئرواتوْرییاسیندا د.شوْستاكوْویچین بستكارلیق سینفینده تحصیل آلان ق.قارایئوین یاراتدیغی مۇسیقی اثرلری‌نین اكثریتی فاشیزم اۆزرینده قازانیلمیش قلبه و بۇ قلبه‌ده آذربایجان خالقی‌نین روْلونون ترننوم ائدیلمه‌سی ایله باغلی اوْلموشدور. اوْ، 1943  و  1946-جێ  ایللرده  1-جی  و  2-جی  سیمفوْنییالارینی  یازمیش،  1945-جی  ایلده  ایسه ج.حاجییئوله بیرگه "وطن" اوْپئراسینی بیتیرمیشدیر.

1946-جێ  ایلده  پ.چایكوْوسكی  آدینا  موْسكوا  كوْنسئرواتوْرییاسیندا  تحصیلینی باشا وۇردوقدان سوْنرا وطنه قاییدان قارا قارایئو آذربایجان دؤولت كوْنسئرواتوْرییاسیندا درس دئمه‌یه باشلامیشدیر. بستكارین یازدیغی مۇسیقی اثرلری درین ایدئیا-فلسفی مظمونو ایله دینلییجیلری جلب ائدیردی. 1947-جی ایلده یازدیغی و ظریفلیگی ایله سئچیلن سیملی كوارتئتینده آشیق و مۇغام صنعتی خۆصوصیتلری عكسینی تاپمیشدیر. بستكارین مئلوْدیك دیلی‌نین سلیسلیگی و ایفاده‌لیلیگی ایله سجیه‌لنن "لئیلی و مجنون" سیمفوْنیك پوْئماسیندا نظامی‌نین عینیادلی اثری‌نین هۇمانیست ایدئیاسی اۇستالیقلا ایفاده‌سینی تاپمیشدیر. یاراتدیغی اثرلره گؤره قارا قارایئو 2 دفعه‌‌ - 1946 و 1948-جی ایللرده سسری دؤولت مۆكافاتینا لاییق گؤرولموشدور.

بستكار 1952-جی ایلده "یئددی گؤزل" بالئتینی نظامی‌نین عینیادلی پوْئماسی عۆذره یازیر. بۇ بالئت سوْوئت مۇسیقیسی‌نین ان یۆكسك نایلیتلریندن بیری كیمی قییمتلندیریلیر.  بالئتده  میللی  مۇسیقی‌نین  مقام-اینتوْناسییا  سیستمی  و  بالئت ژانری‌نین خۆصوصیتلریندن مهارتله ایستیفاده اوْلونموشدور. اوْنون مۇسیقیسینده ژانر لؤوحه‌‌لری ایله ائپیكلیك، پسیخوْلوْگیزم ایله فاجعه‌‌وی پافوْس، لیریكا ایله قروْتئسك واحید دراماتورژی كوْنسئپسییایا تابع اوْلماقلا وحدت تشكیل ائدیر. 1952-جی ایلده تاماملادیغی "آلبان راپسوْدییاسی"ندا ق.قارایئو م.قلینكا و آ.ریمسكی-كوْرساكوْوون سیمفوْنیك لؤوحه‌‌لرینه   خاس   عنعنه‌‌لری   اینكیشاف   ائتدیرمیشدیر.   اوْ،   مئلوْدییا،   ریتم،   مقام، پوْلیفوْنییا،  اوْركئستر  پالیتراسی،  مۇسیقی  فوْرماسی  ساحه‌‌سینده  یئنی  ایفاده  واسطه‌‌لری آختاریردی. اوْنون نوْواتوْرلوق آختاریشلاری آذربایجان خالقی‌نین مۇسیقی تفككورو خۆصوصیتلرینه، ائله‌جه ده اؤتن عصرلرین بستكارلیق مكتبلری و مۇسیقی جریانلاری‌نین ان یاخشی نایلیتلرینه اساسلانیردی.

بستكارین پ.آبراهامسین عینیادلی روْمانی عۆذره 1958-جی ایلده یازدیغی "ایلدیریملی یوْللارلا" بالئتی اوْنون یارادیجیلیغیندا تام یئنی مرحله‌‌ ایدی. اوْ بۇ ژانردا ایلك دفعه‌‌ اوْلاراق جنوبی آفریكا خالقلاری‌نین آزادلیق مۆباریزه‌سینی تصویر ائتمیش، زنگین اوْبرازلار یاراتمیشدیر. ق.قارایئو جنوبی آفریكا مۇسیقی فوْلكلوْرونا حساسلیقلا یاناشمیش، اوْنو مۆعاصیر مۇسیقی‌نین مۆرككب ایفاده واسطه‌‌لری ایله ایشله‌میشدیر.

1953-جۆ ایلده آذربایجان سسر بستكارلار اتفاقی‌نین صدری سئچیلن قارا قارایئو مۆعاصیر آذربایجان بستكارلیق مكتبینه باشچیلق ائتمیشدیر. ر.حاجییئو، آ.بابایئو، آ.ملیكوْو، ه.خانمممدوْو، اوْن.میرززاده، بئش.آدیگؤزلوْو و دیگر آذربایجان بستكارلاری اوْنون یئتیرمه‌لریدیر. علمی فعالیتله مشغول اوْلان بستكار آذربایجان مۇسیقیسی‌نین اینكیشافی پروْبلئملرینه حصر اوْلونموش بیر چوْخ مقاله و مروزه‌لر یازمیشدیر. اوْ همچی‌نین اۆ.حاجیبیلی‌نین، س.پروْكوْفیئوین، د.شوْستاكوْویچین یارادیجیلیغینا  حصر اوْلونموش  بیر سێرا علمی اثرلرین ده مۆلیفیدیر. 1957-جی ایلده كوْنسئرواتوْرییانین پروْفسوْرو،1959-جۇایلده آذربایجان سسرعلملر آكادئمییاسی‌نین آكادئمیكی سئچیلن ق.قارایئو 1959-جۇ ایلده هم ده سسری خالق آرتیستی فخری آدینا لاییق گؤرولموشدور.

اكثر اثرلرینده اینسانین گؤزللیك اۇغروندا مۆباریزه‌سینی گؤسترمه‌یه چالیشان بستكار عصرین اجتماعی پروْبلئملرینی ده اۇستالیقلا آچمیشدیر. بۇنونلا بئله، بؤیوك  بستكار  دؤورون طلبینه  اۇیغون بیر  سێرا  مۇسیقی اثرلری  ده یاراتمیشدیر. اوْنلارین سێراسیندا س.وۇرغونون سؤزلرینه یازدیغی "زامانین بایراقداری" كانتاتاسی (1959)، "كلاسسیك سۆیتا" (1967)، 26 باكی كوْمیسساری‌نین خاطیره‌سینه حصر اوْلونموش اوْدا (1968)  و  بئش.ای.لئنی‌نین  آنادان  اوْلماسی‌نین  100  ایللیگینه  حصر  اوْلونموش  اوْراتوْرییا- پلاكاتی (1970) گؤستریله بیلر. قارا قارایئوین مۇسیقی دیلی ساحه‌‌سینه گتیردیگی یئنیلیكلر آذربایجان، ائله‌جه ده دۆنیا مۇسیقیسی‌نین اینكیشافیندا مۆهوم روْل اوْینامیشدیر. اوْنون كامئرا اوْركئستری اۆچون یازدیغی 3-جۆ سیمفوْنییاسی (1965)، سكریپكا ایله اوْركئستر اۆچون كوْنسئرتی (1967)، "ظریفلیك" موْنوْوْپئراسی (آ.باربوسون نوْوئللالاری اساسیندا، 1971)، "دوْستلوق هیمنی" كانتاتاسی (1972)، "جوْشقون قاسكوْنییالی" مۆزیكلی (ائ.روْستانین "سیرانوْ دئ بئرژئراك" پیئسی اساسیندا، 1973) بۇنو بیر دافا ثبوت ائدیر.

1962-جی  ایلده  سسری  بستكارلار  اتفاقی‌نین  كاتیبی  سئچیلن  قارا  قارایئو 1967-جی ایلده لئنین مۆكافاتینا لاییق گؤرولموشدور.

قارا قارایئو كینوْفیلملره و درام اثرلرینه یازیلمیش مۆختلیف مؤوضولو سۆیتالارین مۆلیفیدیر. "رقص مۆعللیمی"، "نیكبین فاجعه‌‌"، "قریبه آدام"، "آنتوْنی و كلئوْپاترا" دراملارینا یازدیغی مۇسیقیلر كوْنكرئت سۆژئت اساسیندا یارادیلماسینا باخمایاراق، هر بیری مۆستقیل اثر كیمی شؤهرت قازانمیشدیر. "تاریخین عیبرت درسی"، "اۇزاق ساحللرده"، "ماتئوْ فالكوْنئ"، "قوْییا"، "خزر نئفتچیلری حاقیندا داستان"، "ویئتنام"، "دنیزی فتح ائدنلر"، "دوْن كیخوْت" كینوْفیلملرینه یازدیغی مۇسیقیلر هم ده ژانر اعتباریله اوْریژینالدیر.

كلاسسیك عنعنه‌‌لره خۆصوصی دقت وئرمكله یاناشی، ان مۆختلیف فوْرمالارا مۇراجعت ائدن مۆلیف كۆتلوی ماهنی و ائسترادا مۇسیقی ژانرلاریندا دا اثرلر یاراتمیشدر.

قارا قارایئوین مۇسیقیسی عۆمومدونیا شؤهرتی قازانمیش، بالئتلری سسری- نین و بیر سێرا دۆنیا تئاترلاری‌نین صحنه‌‌لرینده تاماشایا قوْیولموشدور. 1978-جی ایلده سوْسیالیست  امیی قهرمانی آدینا لاییق  گؤرولن بستكار  2 دفعه‌‌ لئنین اوْردئنی، همچی‌نین اوْكتیابر اینقیلابی و قێرمیزی امك بایراغی اوْردئنلری ایله ده تلتیف ائدیلمیشدیر.

قارا قارایئو 1981-جی ایلده باكی شهرینده وفات ائتمیش و فخری خییاباندا دفن اوْلونموشدور.

 

 

منبع :

آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت

سبوهی احمدوْو

“آینا متبو ائوی” باكی – 2006

كؤچورن : دالغا دیزج

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،