قالب وبلاگ

اوْلدوقجا  چتین حربی-سییاسی دؤورده قاراباغدا حاكمیته گلمیش ایبراهیم خه‌لیل خان چوْخ   مۆرككب وضعیتلرده دیپلوْماتیك فندلر حسابینا بۇ ازلی  آذربایجان توْرپاقلارینی اؤلكمیزین تركیبینده     قوْرویوب-ساخلایا بیلمیش و سوْندا   بۇ فندگیرلیگین قۇربانی اوْلموشدور. ائرمه‌نیلرواوْنلارین هاوادارلاری‌نین قاراباغا ایشغالچی یۆروشلری مز  اوْن سككیز  عصرین  سوْنو  –  اوْن دوْققوزعصرین اوللرینده باشلامیشدی آذربایجان تاریخینه ایبراهیمخه‌لیل خان قاراباغلی گؤركملی دؤولت خادیمی، دیپلوْمات و سركرده كیمی داخیل اوْشموشدور.

(1882-1941)

ستالی‌نین   فیتواسی   ایله   1937-جی   ایلده   باشلامیش “بؤیوك  تئرروْر”  دئییلن  رئپرئسسییالار  دالغاسی  مینلرله آذربایجان ضیالیسی‌نین - یازیچی، عالیم، دؤولت خادیمی‌نین حیاتینا سوْن قوْیموشدور. آذربایجانین دۆشونن بئیینلرینی   مهو   ائتمكله   ایمپئرییا   خالقیمیزی   كؤله وضعیتینه سالماغی، اوْنون بیر  میللت كیمی وارلیغینا سوْن قوْیماغی  پلانلاشدیریردی.  تخمینی  حسابلامالار  گؤستریر كی،  ایگیرمی  عصرین  30  -  40  -جێ  ایللرینده  40  میندن  آرتیق آذربایجانلی    رئپرئسسییالارین   قۇربانی   اوْلموشدور. بۇ قۇربانلاردان بیری ده حسین جاوید (راسیزاده) ایدی. حسین جاویدین آدی آذربایجان تاریخینه بؤیوك شاعر، داهی دراماتورق و گؤركملی معاریف خادیمی، آذربایجاندا ایلك منزوم فاجعه‌‌نین مۆلیفی كیمی قێزیل حرفلرله یازیلمیشدیر.

حسین عبدالله اوْغلو راسیزاده 1882-جی ایلده ناخچیواندا، تانینمیش رۇحانی عائله‌‌سینده آنادان اوْلوب. ایلك تحصیلینی ناخچیواندا موْللاخانادا آلیب، 1895-جی ایلده آتاسی اوْنو محمّدتاغی سیدقی‌نین "تربیه" آدلی مكتبینه قوْیوب. بۇرادا تحصیل یئنی قایدالارلا حیاتا كئچیریلیردی. ایلك شعرلرینی ده تحصیل دؤورونده اوْ، "گۆلچین" و "سالیك" تخللوسو ایله یازمیشدیر. 1898-جی ایلده مكتبی مۆوفقیتله بیتیرن حسین راسیزاده جنوبی آذربایجانا گئتمیش، تبریزین طالبیه مدرسه‌سینده تحصیلینی داوام ائتدیرمیشدیر. اؤزونو دوْلاندیرماق و تحصیلینی داوام ائتدیرمكچون اوْ بۇرادا تیجارتله ده مشغول اوْلموشدور. 1903-جۆ ایلده مدره‌سه‌نی مۆوفقیتله بیتیره‌رك اوْ، آلی تحصیل آلماق مقصدی ایله ایستانبولا گئتمیشدیر. 1909-جۇ ایلده حسین ایستانبول اۇنیوئرسیتئتی‌نین ادبیات شؤبه‌سینی بیتیرمیشدیر. تحصیل ایللرینده عرب، فارس و تۆرك دیللری" مۆكممل اؤیرنن حسین شرق و قرب ادبیاتی ایله، همچی‌نین تسوووف فلسفه‌سی ایله یاخیندان تانیش اوْلموشدور.

ناخچیوانا قاییتدیقدان سوْنرا بۇرادا آچدیغی خۆصوصی مكتبده درس دئمه‌یه باشلایان  حسین  راسیزاده  چوْخ  كئچمیر  كی،  تیفلیسه  یوْللانیر.  تیفلیسده  اوْ،  قافقاز مۆسلمانلاری رۇحانی ایداره‌سی‌نین مكتبینده، سوْنرا ایسه گنجه‌ده "مكتبی- رۇحانیه"ده مۆعللیم ایشله‌ییر.

بۇ دؤورده لیریك-روْمانتیك شعرلرینی جاوید تخللوسو ایله یازماغا باشلایان حسین  اوْنلاری  "شرقی-رۇس"،  "ایرشاد"،  "فۆیوزات"،  "حقیقت"،  "مكتب"،  "ایقبال"، "یئنی ایقبال" قزئت و ژۇرناللاریندا چاپ ائتدیرمیشدیر. "ناخچیواندا نه‌لر گؤردوم"، "ناخچیوانا نه لازیم"، "حبسی-حال"، "ناكاملیق" مقاله‌لرینده مۆلیف دؤورون پروْبلئملرینی و خالقین آغیر گۆزرانینی قله‌مه آلمیشدیر.

ستتار خانێن

دوْغۇم تاریخی: 20 اوْكتیابر 1866-جێ ایل

دوْغۇم یئری: بیشك، قاراداغ خانلێغێ، ایران

وفاتێ: 17 نوْیابر 1914-جۆ ایل (48 یاشێندا)

وفات یئری: شاه عبدۆالعظیم، ری، تهران، ایران

آتاسێ: حاج حسن قاراداغێ

اۇشاغێ: معصومه؛ سۆلطان؛ یداللاه

میللیتی: تۆرك 

حیاتێ

ستتار خان 1866-جی ایلده ایرانێن قاراداغ ویلایتی‌نین بیشك كندینده تاجیر عائله‌‌سینده آنادان اوْلمۇشدۇر.[1] 1905-1911-جی ایللرده باش وئرمیش مشرۇطه حركاتێ ستتار خانێ بؤیۆك سركرده سویه‌سینه قالدێردێ. 1907-جی ایلده تبریزین امیرخیز ماهالێ‌نێن آزادلێق فدائیلرینه رهبرلیك ائدن ستتار خان نۆماییش ائتدیردیگی قئیری-آدی قهرمانلێغێ و شجاعتی ایله آزادلێق فدائیلری‌نین سئویملی سركرده‌سینه چئوریلیر.

(1917-2004)

آذربایجان تئاتری‌نین  تركیب  حیصه‌‌سی  اوْلان   مۇسیقیلی كوْمئدییا   تاماشالارینی نصیبه  زئینالوْواسیز تسسوور ائتمك اوْلماز. آكتریسانین  تئاترا اوْلان  سئوگیسی و آكتیوْرلوق  ایستئدادی اوْنا   آذربایجان پئشكار تئاتری‌نین بانیلریندن ساییلان آتاسی جاهانگیر زئینالوْودان میراث قالمیشدیر. آكتیوْرلوق  ایستئدادی، مۇسیقی دۇیومو، اوْبرازین داخیلی  عالمینی  تام  قاوراما قابیلیتی  سایه‌سینده نصیبه زئینالوْوا مۇسیقیلی كوْمئدییا تاماشالاری‌نین چوْخ یۆكسكسویه‌لی آكتریساسینا چئوریلمیشدیر.

نصیبه  زئینالوْوا  مۇسیقی  كوْمئدییا   تئتاتریمیزین   ان گؤركملی  سیمالاریندان  بیری،   ایستئدادلی  تئاتر  و  كینوْ آكتریساسی كیمی آذربایجان مدنیتی تاریخینده اؤزونه لاییق  یئر  تۇتور.  نصیبه جاهانگیر قێزی زئینالوْوا 1917-جی ایلده باكی شهرینده آنادان اوْلموشدور. آتاسی ج.زئینالوْو آذربایجانین تانینمیش تئاتر خادیملریندن ایدی. آذربایجان صحنه‌سی‌نین ایلك گؤركملی رئالیست صنعتكاری اوْلان جاهانگیر زئینالوْو رئژیسسوْر كیمی ده فعالیت گؤسترمیشدیر. اوْنون تشكیل ائتدیگی مشهور "ائو تئاتری" بیر سێرا هوسكار آكتیوْرلار (اوْ جۆمله‌‌دن ه.عربلینسكی) اۆچون صنعت مكتبی اوْلموشدور. "نجات" خئیریه جمعیتی‌نین نزدینده تئاتر تروپپاسی‌نین یارادیلماسیندا جاهانگیر زئینالوْوون بؤیوك امیی اوْلموشدور. نصیبه زئینالوْوانین تئاترا اوْلان سئوگیسی و آكتیوْرلوق ایستئدادی دا اوْنا آذربایجان پئشكار تئاتری‌نین بانیلریندن ساییلان جاهانگیر زئینالوْودان میراث قالمیشدیر.

(1892-1947)

“12  شهریور”،  “قێزیل  صحیفه‌‌لر”  آدلی  بدیی اثرلرین،   آنا   دیلی،   ادبیات،    پئداقوْقیكا  و   س. مسئله‌‌لره  دایر مقاله‌لرین  مۆلیفی  سیدجفر پیشوری (خالخالی)   هم شیمالی، هم ده جنوبی آذربایجاندا داها چوْخ دئموْكراتیك اصلاحاتلار كئچیرمك   ایسته‌ین،  جنوبی  آذربایجانین  مدنی مۇختاریتینه جان آتان سیاستچی كیمی تانینیر. سیدجعفر   پیشوری  آذربایجان تاریخینه اؤز آدینی جنوبی آذربایجاندا دئموْكراتیك حركاتین  گؤركملی خادیملریندن بیری و پۇبلیسیست كیمی یازمیشدیر.

سیدجفر  سیدجاواد  اوْغلو  جاوادزاده  پیشه وری 1892-جی ایلده  جنوبی آذربایجانین خالخال ویلایتی‌نین زاوییه كندینده آنادان اوْلوب. دوْغما كندینده ایلك تحصیلینی آلدیقدان سوْنرا آتاسی باكییا كؤچمك قرارینا گلیر. بۇ دؤورده جنوبی آذربایجاندا ایشسیزلیك دهشتلی درجه‌ یه‌‌ چاتمیشدی و مینلرله آذربایجانلی باكییا گله‌رك نئفت مدنلرینده، زاووْد و فابریكلرده ایشه دۆزه‌لیردی. 1905-جی ایلده پیشوری‌نین عائله‌‌سی، نهایت، باكییا كؤچور. بۇرادا پئداقوْژی تحصیل آلدیقدان سوْنرا ایش آختارماغا باشلایان پیشوری 1913 - 1917- جی ایللرده خێردالان كندینده مۆعللیملیك ائدیر.

رۇسییا ایمپئرییاسی و اوْنون تركیبینده اوْلان شیمالی آذربایجاندا جریان ائدن سییاسی حادثه‌‌لر پیشوریدن ده یان كئچمیر. اوْ، 1917-جی ایلده سییاسی فعالیته قوْشولور و تدریجن كوْممونیست ایدئوْلوْگییاسینا اینانماغا باشلاییر. سیدجفر اینانیردی كی، عۆمومی برابرلیك حؤكم سۆرن، شخصی مۆلكیتین اوْلمادیغی بیر دؤولت یارادیلارسا، بۆتون پروْبلئملر اؤز حلینی تاپار.

(1369-1417)

 عمادالدین

یارادیجیلیغا لیریك  شعرلرله باشلایان عمادالدین نسیمی سوْنرالار داها  چوْخ  فلسفی شعرلر یازمیش، حتی فلسفی و سییاسی فیكیرلرینی بئله اینسانلارا بدیی سؤز واسطه‌‌لری ایله چاتدیرمیشدیر. اوْنون  ایلك شعرلرینده محبت، اینسان  گؤزللیگی‌نین  تررنومو اساس یئر تۇتموشدور. تدریجن پۆخته‌لشن  شاعر اثرلرینده  سییاسی، اجتماعی، اخلاقی  مؤوضولارا  داها گئنیش  یئروئرمه‌یه باشلاییر. نسیمی‌نین بدیی یارادیجیلیغی آذربایجان شئری‌نین شكلی خۆصوصیتلری‌نین تكمیللشمه‌سینده مۆهوم روْل اوْینامیشدیر.  نسیمی‌نین قزللری، رۆبایلری، تۆیوغلاری اوْریژینال و اوْریژینال اوْلدوغو قدر  ده قییمتلیدیر.

نسیمی‌نین شعرلری هله ساغلیغیندا بۆتون یاخین شرقده، ایراقدا، كیچیك آسییادا، سۇرییادا، اوْرتا آسییادا، حتی اۇزاق شرقده یاشایان اۇیغورلار آراسیندا چوْخ پوْپولیار  اوْلموشدور.

آذربایجان  تاریخینه  عمادالدین  نسیمی  آنا  دیلینده یازیلمیش   ایلك   فلسفی قزه‌لین  مۆلیفی كیمی داخیل اوْلموشدور.ایلك  مۆستزاد،  مۆرببئ  و  ترجیبندلر یازان شاعر ده محض اوْدور.

(1808-1861)

ایسماییل بَی قۇتقاشینلی 1808- شیمالی  آذربایجان رۇسییانین تركیبینه  قاتیلاندان سوْنرا آذربایجانلیلار ایمپئرییانین وطنداشلاری حساب اوْلوماغا باشلادیلار. زادگان نسیللری‌نین بیرچوْخ نۇماینده‌‌لری رۇسییااوْردوسو سێرالارینا یازیلیر و ممنونیتله قبول ائدیلیردیلر:     ایمپئرییا آذربایجانلیلارین دؤیوشكن  خالق اوْلدوغونو بیلیردی. رۇسییا اوْردوسوندا سێراویدن  گئنئرال رۆتبه‌سینه‌دك یۆكسه‌لن ایلك آذربایجانلی ایسماییل بَی قۇتقاشینلی اوْلموشدور.

ایسماییل بَی قۇتقاشینلی آذربایجان تاریخینه ایلك رئالیست اثرلردن بیری‌نین مۆلیفی، یازیچی، گؤركملی اجتماعی و حربی خادیم كیمی داخیل اوْلموشدور.