قالب وبلاگ

بۇ باخیمدان شاماخی‌نین خێنیسلی و داغكوْلانی كندی یاخینلیغیندان تاپیلمیش كیشی هئیكللری خۆصوصیله دقتی جلب ائدیر. بۇنلارین ان بؤیویونون هۆندورلویو 2،26 م، ان كیچیگی ایسه 1،35 م اۇجالیغیندادیر.

شاماخی‌نین داغكوْلانی یاخینلیغیندا اللهكبر دئییلن یئردن تاپیلمیش هئیكل داها ماراقلیدیر. بۇ هئیكلین عۆمومی هۆندورلویو 1،35 م، كۆركلری‌نین ائنی 60 سم-دیر. فیقورون بیر آز بؤیوك اؤلچولو باشی، عمومیتله، یاخشی یوْنولموشدور. صیفتی موْنقوْل تیپینی خاتیرلادیر. سوْل الی اۆرگی‌نین، ساغ الی ایسه قارنی‌نین اۆستونده‌دیر. بدنینده گئییم اوْلدوغونو بیلدیرن خطلر واردیر. كۆرگی‌نین یۇخاری حیصه‌‌سیندن باشا طرف اۇزانان دالغاواری خطلر، تصویر اوْلونان شخصین اۇزون ساچ ساخلادیغینی گؤستریر. هئیكلین دایروی یوْنولموش آلتلیغی دا وار. آرخئوْلوْقلار طرفیندن ایلك اوْرتا عصرلره عاید ائدیلن بۇ داش فیقوردا یۇخاریدا قئید ائتدیگیمیز عابده كیمی مركزی آسییا و جنوبی رۇس چؤللرینده راست گلینن موْنومئنتال هئیكلتراشلیق اثرلرینی خاتیرلادیر.

اینسان  فیقورونو  تصویر ائدن  هئیكللر  ایچریسینده  1971- جی  ایلده آغدامین بوْیهمدلی كندی یاخینلیغیندا گاوور-قالا آدلانان یئردن تاپیلمیش عابده‌لر خۆصوصی ایله ماراقلیدیرلار.جۆرتله دئمك اوْلار كی، اینسان فیقورلارینی تصویر ائدن بۇ هئیكللر ایندییه قدر آذربایجان ارازیسینده تاپیلان ان اوْریژینال پلاستیك صنعت اؤرنكلریندندیر. چوْخ سخئماتیك، رئال پروْپوْرسییالاردان خئیلی كنار بیر طرزده یوْنولوب دۆزلدیلمه‌سینه باخمایاراق، بۇ پلاستیك صنعت نۆمونه‌لری اؤز عظمتلی گؤرونوشو ایله اینسانا گۆجلو تأثیر باغیشلاییر.

ایندی تسووور ائتمك اوْلار كی، آزی مین، مین بئش یۆز ایل بۇندان اول یوْلایریجینا و یا هۆندور تپه اۆزرینه قوْیولموش بۇ هئیكللر اؤز دؤورونون آداملارینا نئجه تأثیر ائدرمیش. خۆصوصیله فیقورون گؤیلره باخان گؤزو، دؤشونون اۆستونده قاتلانیب یۇخاری آسیلمیش اللری چوْخ اوْریژینال تصویر ائدیلمیشدیر.

بۇ هئیكللرین ان بؤیویونون هۆندورلویو 3 م-ه یاخیندیر. بۇ هئیكللر ایلك نظرده اۆسلوب اعتباریله توْووز و شاماخیدان تاپیلمیش فیقورلاردان فرقلنسه‌لر ده، اوْنلاری بیر-بیرینه بنزه‌دن چوْخلو شرطلر ده واردیر. بۇنلاری اوْنلارین ستاتیك دۇروشوندا، اللری‌نین وضعیتینده، ائتنیك تیپینده، اۇزون ساچلی اوْلمالاریندا و س. گؤرمك اوْلور.

آذربایجان            ارازیسینده تاپیلمیش داش اینسان فیقورلاری‌نین ماراقلی خۆصوصیتلریندن بیری اوْنلارین بزكلرینده یازی نۆمونه‌لری‌نین آشكار ائدیلمه‌سیدیر. مثلا، برده‌نین شاتیرلی كندی یاخینلیغینداكی اینسان فیقورلاریندا عالیملریمیز "تانری افو ائتسین، آی آتاجان..."، "كاقان شاكیر" و س. سؤزلری اوْخویا بیلمیشلر.

یئددی عصرین تاریخچیسی مۇسا كالانكاتوكلو "آغوان تاریخی" اثرینده آذربایجان ارازیسینده یاشایان طایفهلارین داشدان هئیكللر یوْنوب اوْنا سیتاییش ائتدیگینی، اوْنلارین شرفینه قۇربانلار وئردیكلرینی، بۇ طایفهلارین اۇزون ساچ ساخلاییب ماهیر اوْخ آتان اوْلدوقلارینی خۆصوصی قئید ائدیر.

شۆبهه‌سیز، یئددی عصرین آخیرلاریندان باشلایاراق، آذربایجاندا عرب ایستیلاسی ایله علاقه دار اینسان فیقورلاری‌نین دۆزلدیلمه‌سی دایاندیریلیر.

همین هئیكللری بۇ ارازیده یاشامیش اجدادلاریمیزین حربی-قۇلدارلیق ایدئوْلوْگییاسی اساسیندا یارادیلدیغینی زنن ائتمك اوْلار. بۇ ایدئوْلوْگییانین باشلیجا پرینسیپلری  كؤچری  قبیله باشچیلاری و ایگیدلری‌نین قهرمانلیغینی تبلیغ ائتمك  و ابدیلشدیرمكدن عبارت اوْلموشدور. بئله هئیكللر، چوْخ گۆمان كی، وۇروشمالاردا قهرمانلیقلا هلاك اوْلموش دؤیوشچولرین و ائله‌جه ده قبیله باشچیلاری‌نین قبیرلری اۆستونده قوْیولارمیش. اوْنلارین اؤلدوردوكلری دۆشمنلرین سایی قدر یوْنولمامیش داشلار (بال-باللار) ایسه قبرین اؤنونده سێرا ایله دۆزولرمیش. بئله داشلارین هر بیری دؤیوشده مغلوب  ائدیلمیش  دۆشمنی  تمسیل  ائدیرمیش.  بۇ  داشلارین  قالیب  دؤیوشچونون  قبری اۆستونده دۆزولمه‌سی آیینیندن سوْنرا، همین داشلارین صاحبلری، یعنی مغلوب ائدیلمیش دۆشمنلر، آخیرت دۆنیاسیندا ابدی اوْلاراق هئیكلین صاحبینه - قالیب دؤیوشچویه قۇل كیمی خیدمت ائتمه‌لی ایمیشلر. بئله بیر دینی آیین داها سوْنراكی دؤورده، یئددی-دوْققوز عصرلرده شرقی تۆركلرین یاشادیغی مركزی آسییادا گئنیش میقیاسدا یاییلمیشدی.

ایلك اوْرتا عصرلره عاید ائدیلن داش بزكلریندن دانیشاركن 1948-جی ایلده مینگچئویرده آپاریلان قاضینتی ایشلری زامانی بیر دینی مبه‌دین قالیقلاری آراسیندا الده ائدیلمیش،  علم  عالمینده آلبان كاپیتئلی آدینی آلمیش عابده‌نی خۆصوصی قئید ائتمه‌لی‌ییك. آرخئوْلوْقلاریمیز طرفیندن بئش-آلتی عصرلره عاید ائدیلن بۇ عابده بیزیم اۆچون خۆصوصیله ماراقلیدیر، چۆنكی اوْنون اۆزرینده اوْلان اوْرنامئنتال كوْمپوْزیسییایا سوْنرالار ائل صنعتی-  میزین بیر چوْخ نؤولرینده راست گلیریك.

قابارتما سپگیسینده یوْنولموش بۇ عابده‌نین یان اۆز طرفینده دیك اۇزانان بیر بیتكی اطرافیندا سیممئتریك سپكیده قۇرولموش ایكی توْووز قۇشو فیقورو تصویر اوْلونموشدور. توْووز قۇشلاری‌نین هر ایكیسی‌نین بوْیونلاریندان ائله بیل هاوادا یئللنن اۇزون بافتالار آسیلمیشدیر. بۇ دئتالا خۆصوصی فیكیر وئرمك لازیمدیر، چۆنكی عالیملرین فیكرینجه، ایلك اوْرتا عصرلرده بۇ بافتالار سیمووْلیك معنا كسب ائده‌رك، اوْنو داشییان قۇش و حئیوانین مۆقدس اوْلدوغونو بیلدیریردی.

توْووز قۇشونون كئچمیشده مۆقدس   ساییلماسی، اوْنون اوْد و گۆنش ایلاهه‌سی‌نین رمزی اوْلماسی حاقیندا چوْخ ماراقلی معلوماتلار واردیر. هله یئددی- سككیزعصرلرده مركزی آسییادا یاشایان تۆرك خاقانلاری‌نین قبولوندا اوْلموش اجنبی سییاهلار اوْنلارین بۇ قۇشو مۆقدس سایاراق اوْناسیتاییش ائتدیكلرینی بیلدیرمیشلر.

بۇ باره‌ده بؤیوك آذربایجان شاعری نظامی گنجوی‌نین فیكری ده قییمتلیدیر. نظامی "ایسكندرنامه" پوْئماسیندا نۆشابه‌نین برده‌ده‌كی سارایینی تصویر ائدركن بیر نئچه دفعه‌‌ ایپك پارچالار اۆزرینه سالینمیش توْووز قۇشلاری رسملریندن دانیشاراق اوْنلارین تۆرك خالقلاری            آراسیندا مۆقدس ساییلدیغینی بیلدیریر.

تصویرائتدیگیمیز  عابده‌ده‌كی توْووز قۇشلاری آراسیندان اۇزانان بیتكی ده بۇ نؤقطه‌ی-نظردن دقتیمیزی جلب ائدیر. آراشدیرمالار گؤستریر كی، اینسانلار اۇزاق كئچمیشده كایناتین وارلیغینی تمسیل ائدن "سۇ، اوْد، توْرپاق و هاوا" كیمی دؤرد طبیعی اۆنسورون محصولو اوْلان بیتكییه سیتاییش ائتمیشلر. زامان دیَیشدیكجه بۇ هر دؤورون اؤز ایدئوْلوْژی و ائستئتیك خۆصوصیتلرینه اۇیغون اوْلاراق مۆختلیف فوْرما و شكیللرده اوْلموشدور. معلوم اوْلدوغو كیمی، كئچمیش زامانلاردا "مۆقدس آغاجی" پالید، زئیتون، انجیر، سرو آغاجی، بضا ایسه حتی آدی چیچك و یا یارپاق دا تمسیل ائتمیشدیر.

بیتكی مۆقدس كاراكتئر داشیدیغی اۆچون دئكوْراتیو-تطبیقی صنعت نؤولری اۆزرینده‌كی كوْمپوْزیسییالاردا همیشه دقت مركزینده اوْلوردو. بیتكی اطرافیندا سیممئتریك شكیلده وئریلن قۇش، حئیوان، اینسان فیقورلاری ایسه، عادته گؤره، مۆختلیف جینسلردن (ائركك، دیشی) اوْلمالی ایدی.

ستالاكتیتلرله بزه‌دیلمیشدیر. یاریم‌گۆنبز دؤرد جرگه‌ده یئرلشمیش ستالاكتیت كمرینه سؤیكنمیشدیر.

باشتاغدا، چاتماتاغین اۆستونده ستیللشمیش نباتی ناخیشلار، سوْل و ساغداكی مئدالیوْندا ایسه گۆزگو عكسلیگیله تكرار اوْلونان "مئمار الی" سؤزلری وئریلمیش، پوْرتالین یۇخاری حیصه‌‌سینده ایسه نسخ خطتیله، ایكی سێرادا قۇرآن یازیلاری قاباریق فوْرمادا داشلاردا اوْیولموشدور.

باشتاغی سالوْندان آییران چاتماتاغلی گیریش قاپیسی‌نین اۆستونده‌كی ایكی‌سطرلی داش كیتابه عابده‌نین تیكیلمه تاریخیندن خبر وئریر: "ان بؤیوك سۇلطان، عظمتلی شیروانشاه، آللاهین نبیسی‌نین آداشی، دینین كؤمكچیسی خلیلوللاه - آللاه اوْنون دؤولت و حؤكمرانلیغینی همیشه‌لیك ائتسین، آناسی و اوْغلو اۆچون - آللاه اوْنلارین هر ایكیسینه ده رحمت ائتسین - بۇ نۇرلو تۆربه‌نین تیكیلمه‌سینه 939 (1435-1436)-جۇ ایلده امر ائتدی".


بؤلوم لر: آزربایجان ، دیل و تاریخی،