قالب وبلاگ

یئدیم،      یئدیك سنی،            دوْندۇرما كیمین  دۇیغۇلار،      هئوسلر،          دیله گلنده.  یئدیكجه بیلمه دیك اۇجالار ساپۇن  آغێزا باساندا  بۇغازێ دلر.  دوْندۇرما ساپێندا  بیر دامجێ شیره  آسلاخدێر        توْولانێر            یامان گۆنیدۆر.  بۇلاقلار آخماسێن          باغرێن داغلادێق  دوْلدۇرۇب باخماسێن          گؤزین باغلادێق.  دوْندۇرما ساپێننان  بیر دامجێ،           دامدێ   تامارزێ باخێرام اۇشاقلار كیمین.

صمد بهرنگی

 صمد بهرنگی 1939-جۇ ایل اییۇن آیێنێن 24-ده گۆنئی آذربایجانێن تبریز شهرینده، فحله عائله‌‌سینده آنادان اوْلۇب.  ایبتیدای تحصیلینی بۇرادا “تربیت” مكتبینده آلێب. سوْنرا تبریز پئداقوْژی تئكنیكۇمۇندا تحصیلینی داوام ائتدیریب. طلبه‌‌لیك ایللرینده “خندئ” (گۆلۆش) آدلێ هفته‌لیك دیوار قزئتی بۇراخێب. ایلك ادبی تنقیدی و ساتیریك قلم تجرۆبه‌لرینی بۇ دؤورده یازێب.

امك فعالیتینه آذرشهر (تۇفارقان) ماهالێ‌نێن ماماغان، گؤگان ایبتیدای مكتبینده مۆعللیم كیمی باشلایێب. تبریز اۇنیوئرسیتئتی فیلوْلوْگییا فاكۆلته‌سی‌نین اینگیلیس دیلی شؤبه‌سینده تحصیل آلێب (1956-1961). آذربایجان ناغێللارێنێ توْپلایاراق، فارس دیلینه ترجۆمه ائدیب و همكارێ بئهرۇز دئهقانێ ایله بیرلیكده نشر ائتدیریب. عینی زاماندا فارس دیلیندن دوْغما دیله چئویردیگی ترجۆمه‌لری دؤوری مطبۇعاتدا چێخێب.

ایلك هئكایه‌لری “عادت”، “بینام” 1959-جۇ ایلده درج اوْلۇنۇب. بۇندان سوْنرا “اۇلدۇز و قارغالار”، “چۇغۇندۇرساتان اوْغلان”، “بالاجا قارا بالێق” و س. هئكایه و ناغێللارێنێ یازێب (1967-1969).

ایتالییانێن بوْلوْنیا شهرینده كئچیریلن اۇشاق كیتابلارێ مۆسابیقه‌سینده قێزێل مئدالا لاییق گؤرۆلۆب. بیرینجی یئری تۇتدۇغۇنا گؤره كیتابلارێ ایتالیان، فرانسێز، اینگیلیس، تۆرك دیللرینده نشر ائدیلیب. آذربایجان خالق ادبیاتێنێ توْپلایاراق، تدقیق و تبلیغ ائدیب.

همكارلارێ اوْنۇ “آذربایجان كندلیلری‌نین جانلێ دیلی”، “میللی مدنیتین اوْیاق ویجدانێ”، “خالقا اۆز تۇتان”، “سییار مۆعللیم” آدلاندێرێبلار. ادبی ارثی زنگیندیر.

باكێدا “محبت ناغێلێ” (1987) آدێ ایله سئچیلمیش اثرلری كۆتلوی تیراژلا بۇراخێلێب.

1968-جی ایل آوقۇستۇن 30-دا ایراندا خۇمارلێ یاشایێش منطقه‌‌سی یاخێنلێغێندا آراز چایێندا مۆممالێ شرایطده بوْغۇلۇب. ایران شاهێ طرفیندن اؤلدۆرۆلدۆیۆ گۆمان ائدیلیر.

داش اوْیمالار

ایلكین اوْرتا یۆزیللیكده آذربایجاندا مۆختلیف فوْرمالاردا حاضیرلانمیش و بزه‌دیلمیش داش عابده‌لره تصادوف ائدیلیر. اوْنلار قاباریق رئلیئفلر، هجملی (دایروی) هئیكللر سپكیسینده اوْلموشدور.

حاضیردا قاراباغدا، میل، مۇغان دۆزلرینده كؤهنه قبیریستانلیق و داغ، تپه اۆزرینده راست گلینن بۇ پلاستیك صنعت نۆمونه‌لری آذری خالقی‌نین عادت- عنعنه‌‌، دینی-عقیده‌‌ و ائستئتیك ذؤوقو حاقیندا معلومات وئرن قییمتلی عامللردندیر.

بۇ گۆنه‌دك معلوم اوْلان آذری پلاستیك صنعتی نۆمونه‌لری ایچریسینده تاریخ اعتباریله ان قدیمینی اینسان فیقورلاری تشكیل ائدیر. قازاخ، آغدام، برده، شاماخی و آستارا شهرلری اطرافیندان تاپیلمیش بۇ موْنومئنتال صنعت نۆمونه‌لری دۆنیا عالیملری آراسیندا ماراق اوْیاتمیشدیر.

توْووز شهریندن بیر خئیلی آرالی قریبلی كندی یاخینلیغیندان تاپیلمیش هئیكل چوْخ بؤیوك دئییلدیر. آغ قۇم داشدان یوْنولموش بۇ هئیكل باش، بدن و آیاقلاری ایله بیرلیكده 83 سم- دیر. فیقورون آغزی، چنه‌سی، گؤزلری، قۇلاقلاری و بۇرنو چوْخ  سیممئتریك شكیلده یوْنولموش، باشینا ایسه 28 سم هۆندورلوكده كوْنوسواری پاپاق قوْیولموشدور. ستیلیستیك باخیمدان و باش گئییمیندن بۇ فیقور قازاخیستاندا و سئمیرئچییئده تاپیلمیش هئیكللری خاتیرلادیر. لاكین اوْنلاردان نیسبتن دقیق ایشله‌نیلمه‌سی ایله فرقله‌نیر.

سرزمین قره باغ، از كانون هائی است كه یكی از تمدّن‌های باستانی و درخشان بشریّت در آن تكوین یافته است. به طوری كه آثار گرانقدر پیدا شده توسّط باستان شناسان نشان می‌دهد، در دوران‌های بسیاردور، یعنی عصر پارینه سنگی، گروههای انسانی، در این نقطه از كره ارض، در كنار هم زندگی می‌كردند،  و در واقع ناحیه بین رودخانه‌های كُر و ارس، یكی از كهن ترین نواحی تمدّن به شمار می‌رود. چرا كه در این خطّه،  در اواخر دوران سوّم و به ویژه در اوایل دوران چهارم زمین‌شناسی، برای مسكن گزیدن انسان و زندگی او، شرایط مساعد و مناسبی فراهم بوده است. به گمان قوی، این ولایت، توأم با اراضی حاشیه دریای مدیترانه و شمال آفریقا، مناطقی بودند كه نیاكان بشری، در آنجاها زندگی كرده اند و در این نواحی، انسان به صورت یك واحد اجتماعی، تشكّل پیدا كرده است.

پیدایش غارآزیخ [1]در كناره شمالی رودخانه ارس، در بخش هادروت و نزدیكی شهر فضولی و كشف دیگر غارها از این دست در اراضی همجوار آن،  در ۴۵ سال اخیر كاوش‌های دقیق باستان شناسان در آن غارها، دستاوردهای علمی گرانبهائی را در دسترس دانشمندان قرار داده است.

الین وئر الیمه اؤگیسن دئمه

اؤرگیم تیتریئر كۇسێب گئدنده

نیسگیلی باغرێمێن داغێ سن اؤلما

گۆل آچار گۆلشه‌نیم گۆلیم گۆلنده

باغرێمێ داغلایر قوْرۇمۇش دنیز

دالغالار جوشاندا،  سۇزوب گئدنده

بیر دنیزین آدێ میللی درد اوْلۇب

بیر دنیز یالوارۇر سۇسۇزام منده

اوْدلانێب یاناسان ایكی اؤزلی زامان

بیر دامدا ایكی هاوا؟ یاناسان سنده.

اؤتن عصرین 70-جی ایللرینده اؤز سسی، اؤز نفه‌سی ایله ایمضاسێنێ تانێدان گنج شاعرلردن بیری ده یۇنۇس نوْورۇزوْو ایدی. ادبیاتا دابانقێرما گلن نسیللر آراسێندا همیشه جێدێر كیمی یارێش، بحثبس اوْلۇر. هر قلم گؤتۆرن اؤز تای-تۇشلارێ ایله و حتی اؤزۆندن اول و سوْنرا گلمیشلرله ده یارێشا چێخێر. بئله‌جه، صنعت یارێشێ اۇزۇن بیر مارافوْنا، نسیللرین یارێشێنا چئوریلیر. بۇ یارێشلاردا یوْرۇلۇب یوْلدا قالانلار دا اوْلۇر. اصل صنعت ایسه عادیلیكلردن یۇخارێدا دایانێر، باشێمێز اۆستۆنده‌كی كهكشان كیمی قارانلێقلار ایچیندن ایشێق ساچێر و هر كسین اؤز ایشێغێ اؤز یئرینی گؤستریر. صنعت هم ده زامانێن سێناغێندان چێخماقدێر.

بۇگۆنكۆ ادبیاتێمێزدا آرتێق آغساققاللاشمێش، ایمضالارێ ادبیاتسئورلر آراسێندا تانێنان، ادبی تنقیدین نظر-دقتینده اوْلان، 70-جیلر كیمی تانێنان شاعرلر - واقیف بایاتلێ، واقیف بهمنلی، صابیر ساروان، مۇسا الكبرلی، زلیمخان یاقۇب، آغاجفر حسنلی، پاشا قلبینۇر و باشقالارێ آراسێندا آدێ چكیلمسه ده، یۇنۇس نوْورۇز بۇ جرگه‌نین اؤن سێرالارێندا اوْلانلاردان بیری ایدی و اوْخۇجۇلارا تقدیم اوْلۇنان “دۆنیا ائله اوْ دۆنیادێ” كیتابێ دا گؤستریر كی، اوْ، یارادێجێلێغێندا نینكی پوْئتیك سویه‌سینی قوْرۇیۇب ساخلایێب، هله بیر خئیلی ده قاباغا گئده بیلیب. قاینار پایتاخت حیاتێندان، اجتماعی كوْنفلیكتلرین قاینایێب داشدێغێ مۆحیطدن كنارا دۆشسه ده، شاعر یارادێجێلێغێندا اینسان قلبی‌نین تدقیقاتچێسێ كیمی چێخێش ائدیر، كیچیك كاینات اوْلان اینسان عالمینه باش وۇرۇر، آراشدێرێر، یئنی بیر عالمین، اینسان قلبی‌نین بیتیب-تۆكنمز درینلیك و دایازلێقلارێنێ اۆزه چێخارێر.

خرمدینان : چریك های حرامی آذربایجان  

نوشته شده توسط حسین فیض الهی وحید