قالب وبلاگ

شیرسیز ساخسی ممولاتی

شیرلی كئرامیكا ممولاتی‌نین تئخنوْلوْژی و بدیی جهتدن فوْرمالاشیب اینكیشاف ائتدیگی دؤوره قدر اوْرتا عصر اهالیسی‌نین میشتینده شیرسیز ساخسی ممولاتی‌نین خۆصوصی روْلو اوْلموشدور.

اۇجوز ماتئریالی و چوْخ دا مۆرككب اوْلمایان تئخنوْلوْژی پروْسئسینه گؤره سككیز- اوْن  عصرلرده شیرسیز میشت كئرامیكاسی شیرلی كئرامیكایا نیسبتن داها چوْخ ایستئهسال ائدیلیردی. صنعتكار اۇستالار طرفیندن اساساً دۇلوس تكرینده حاضیرلانان بۇ دؤور شیرسیز كئرامیكا ممولاتی باشلیجا اوْلاراق میشت و تسرروفاتدا ایستیفاده ائدیلیردی. ساده فوْرمالی بۇ قابلارین بزه‌یینده آدی بزك اۆصوللاری تطبیق ائدیلیر و اوْنلار آدی دئكوْرموْتیولری ایله بضایردی. باكی، بئیلقان، شابران، شاماخی، مینگچئویر و دیگر اوْرتا عصر شهرلریندن معلوم اوْلان شیرسیز كئرامیكا اؤز فوْرما، بزك اۆصوللاری و عۆمومی دئكوْر قۇرولوشونو اۇزون عصرلر بوْیو ساخلامیش، دئمك اوْلار كی، چوْخ آز دیَیشیلمیشدیر. صیرف میشت و تسرروفاتلا باغلی اوْلدوغوندان اوْنلارین ماتئریالی و بزیی چوْخ واخت سلیقه‌سیز و كوْبود ایشلنمیشدیر.

ایلك اوْرتا یۆزیللیكلرده اینجه‌سنت

یئددی یۆزیللیگین  ایكینجی  یاریسیندا  آذربایجان  خیلافتین تركیبینه داخیل  ائدیلیر. آذربایجاندا ایسلام دینینین یاییلماسی خالقین طالعیینده دؤنوش اوْلدو، اوْنون معنوی- مدنی اینكیشافینا تكان وئردی. ایسلاماقه‌دركی مدنیتین مظمونو دیَیشه‌رك یئنی كئیفیت  كسب  ائتدی.  آذربایجان  مدنیتی عۆمومیسلام مدنیتی ایله قوْووشدو. اؤلكه‌نین شیمالی و جنوبونون خیلافتین تركیبینده بیرلشدیریلمه‌سی سییاسی ثابتلیك اۆچون زمین یاراتدی، خالقین بیرلشمه‌سینه كؤمك ائتدی.

دوْققوز عصرین اوْرتالاریندا خیلافتین اساسلاری‌نین سارسیلماسی آذربایجاندا یئنی فئوْدال دؤولتی‌نین یارانماسی اۆچون الوئریشلی شرایط یاراتمیشدی. فئوْدال دؤولتلری‌نین قۆووتلنمه‌سی و اینكیشافی ایله علاقه دار اوْلاراق آذربایجانین اقتصادی و مدنی علاقه‌‌لری خئیلی گۆجلنمیشدی. یاخین، اوْرتا آسییا و آوروْپا اؤلكلری ایله گئنیش تیجارت علاقه‌‌لری اؤلكه‌نین اقتصادیاتی‌نین جانلانماسینا، اینكیشاف یوْلونا دۆشمه‌سینه سبب اوْلوردو.

اینك باغلانمیش بیرینجی آرابانی قانادلی اینسان، قاتیر باغ- لانمیش ایكی باشقاسیم ایسه بیرینجی‌نین باشیندا قاناد، اوْ بیریسی‌نین باشیندا بۇینوز اوْلان شخصلر ایداره ائدیر. بیرینجی آرابانین قارشیسیندا باشینی دارامیش و اینینه هاشییه‌لی پالتار گئیمیش كیشی دۇرموشدور.

اوْنون الینده هۆندور بیر قاب واردیر. آرخاسیندا همین لیباسدان گئیمیش باشقا ایكی نفر بیر جۆت قوْچو ایره‌لی سۆرورلر. بئله گؤرونور كی، آرابانی قارشیلاماغا گئدیرلر.

آشاغیداكی جرگه‌لرده ده دقتی جلب ائدن بیر چوْخ صحنه‌‌جیكلر واردیر. بۇرادا باشینا ایلان دوْلانمیش اوْوچو، اوْنون یانیندا ایكی قوْچ اۆزرینده دایانمیش چێلپاق قادین، اۆچباشلی اژداهانین جایناغیندان خلاص اوْلونماق اۆچون اللرینی كناردا دایانمیش پهلوانا اۇزادان بیر كیشی تصویر ائدیلمیشدیر. بۇ صحنه‌‌جیكلر جامین اوْرتا حیصه‌‌سینده یئرلشمیشدیر. جامین نیسبتن آشاغی حیصه‌‌لرینده كیچیك سندلده اوْتورموش قوْجا بیر كیشی تصویر اوْلونموشدور.

خانلار بؤلگه‌سی ارازیسینده آپاریلان آرخئوْلوْژی قاضینتی ایشلری زامانی تاپیلمیش آغزی گئن قابلار اۆزرینده بۇ ایكی تئكنیكی اۆصولون هر بیریندن مهارتله ایستیفاده ائدیلمیشدیر. بۇ قابلار اۆزرینده تصادوف ائدیلن ستیلیزه ائدیلمیش اینسان، حئیوان تصویرلری اؤز اۆسلوبو ایله قوْبوستان قایا رسملرینی یادا سالیر.

خانلار بؤلگه‌سینده تاپیلمیش، حاضیردا باكیدا آذربایجان تاریخی مۇزئیینده نۆماییش ائتدیریلن بۇ تیپلی قابلاردان بیرینی نظردن كئچیرك. ائ.ه. ایكی مینیللییه عاید بۇ آغزی گئن قارا قابین یان طرفیندن آغ مادده ایله اینكروستاسییا تئكنیكاسیندا ایشلنمیش ایكی اوْوچو و ایكی كئچی تصویری وئریلمیشدیر. اینسان تصویرلری كئچی فیقورلارینا نیسبتن داها سخئماتیك شكیلده وئریله‌رك اؤندن گؤستریلمیشدیر. اوْوچونون سوْل الینده اوْخا-بنزر سلاح واردیر. فیقورلار یۇخاریدا قوْشا ایری خطلر آراسیندا وئریلمیشدیر. اینسان و حئیوان فیقورلاری‌نین اۆزرینده چوْخلو نؤقطه‌‌لر واردیر. عالیملرین فیكرینجه، بۇ اوْنلارین سایجا چوْخالماسینی، آرتماسینی، گۆنش اللهیندان تمننا ائتمه‌سینی گؤستریر. جیلالانمیش قارا رنگلی كئرامیكا صنعتی اۆزرینده علمی آراشدیرمالار آپارمیش عالیملر ثبوت ائتمیشلر كی، قدیم كئرامیك ممولاتی قارا رنگه بوْیاماق اۆچون دۇلوسچولار آدی هیسدن باجاریقلا ایستیفاده ائتمیشلر. بۇ مقصدله اوْنلار آچیق هاوادا قۇرودولموش گیل قابلاری اولجه هامار سۆموك و یاخود برك جیسیم ایله یاخشیجا سۆرته‌رك اوْنون اۆزرینده‌كی مسامه‌لری دوْلدوروب بركیدیردیلر. بۇنو اوْنا گؤره ائدیردیلر كی، قاب كۆره‌ده بیشندن و قارا رنگ آلاندان سوْنرا، هم ده جیلالانمیش و پاریلتیلی اوْلسون. بۇ قایدا ایله حاضیرلانان ماللار تامامیله قارا رنگلی و جیلالانمیش اوْلوردو.

توْتئمیزم عقیده‌لری‌نین میس- داش دؤورونده گئنیش شكیلده یاییلماسی مالدارلیغین ترققیسی ایله علاقه دار اوْلموشدور. توْتئمیزم ایله علاقه دار اوْلان دینی تسووورلر قدیم و ایبتیدای خالقلارین  هامیسیندا اؤزونو گؤسترمیشدیر.

بۇدؤور رسسامی ئله اوْوقاباغی مشقلردن بیرینی بؤیوكداشین یۇخاری مرتبه‌سینده‌كی داشدا یاخشی تصویر ائتمیشدیر. بۇرادا چیگینلرینده  كامان  اوْلان  بئش  اوْوچو سێرایا دۆزولوب وحشی اؤكوز رسمی قارشیسیندا مشق ائدیر، یعنی اؤكوز تصویرینه اوْخ آتیرلار. آشاغیداكی، ایكینجی جرگه‌ده‌كی اوْوچولار ایسه نؤوبه گؤزله‌ییرلر. اۆزلری اؤكوز تصویرینه طرف اوْلان اوْوچولارین كامان تۇتان قوْللاری گؤرونمور. هۆندوربوْیلو، ائنلیكو-ركلی اوْوچولار ائنلی شالواردا اوْلدوقلاریندان اوْنلارین قێچلاری بیتیشیك طرزده گؤستریلدیگی اۆچون تدقیقاتچیلار سهون اوْنلاری قادین تصویرلری كیمی قله‌مه وئرمیشلر. بۇ پئتروْقلیفده اوْوچولارین اوْو شالوارلارینی بئللرینه ساریدیغی آشكار گؤرونور. بئللریندن ساللانمیش ایپلره ایسه اوْو زامانی حئیوان قۇیروقلاری باغلانارمیش. مشق زامانی همین قۇیروقلاردان  ایستیفاده  ائدیلمه‌دیگیندن اوْنلار تصویرده  اؤز عكسینی تاپمامیشدیر. بۇ پئتروْقلیف، چوْخ گۆمان كی، اینیسیاسییا  آیینینین-گنجلرین اوْوصنعتینه  یییه‌لنمه‌سی آیینینین كئچیریلمه‌سینه حصر ائدیلمیشدیر.

آیدیندیر كی، بۇ باخیمدان رسسامین تصویر ائتدیگی هر بیر اوْوچو ایلك نؤوبه‌ده آدی اینسانی یوْخ، یاشاییش اۆچون یئمك الده ائده بیلن بیر قۆووه‌نی تمسیل ائتمه‌لی ایدی. محض بۇنا گؤره ده، قوْبوستان قایالاری اۆزرینده‌كی بۇ دؤوره عاید اوْوچو تصویرلری ائستئتیك نوْرمالاردان خئیلی كنار، سخئماتیك بیر طرزده وئریلیردی.

آراشدیرمالار  گؤستریر  كی،  قوْبوستان  قایالاری  اۆزرینده  تصویر  اوْلونموش حئیوان فیقورلاری اینسان فیقورلارینا نیسبتن داها رئال و حیاتی تصویر ائدیلیردی.

بلكه ده بۇ اوْندان ایره‌لی گلیردی كی، ایبتیدای اینسانلار هله اوْوا گئتمزدن اول اوْولایاجاغی حئیوانین دقیق رسمینی چكیر، كاراكتئرینی اؤیره‌نیر، سوْنرا ایسه رسمی هدفه چئویریب اوْنا قالیب گله‌رك اوْوا چێخیردی. دئمه‌لی، وحشی حئیوانین اوْبرازی باشقا تصویرلره نیسبتن ایبتیدای رسسامین داها چوْخ دقت مركزینده اوْلوردو.

اوْلا بیلسین كی،  ائله  بۇنا گؤره  ده قدیم دؤورلره عاید ائدیلن حئیوان رسملری‌نین اكثریتی ناتورال شكیلده تصویر ائدیلیردی.

قوْبوستان قایالاری اۆزرینده‌كی وحشی حئیوان تصویرلری‌نین ان اوْریژینال نۆمونه‌لرینه جینگیرداغ اته‌یینده‌كی یازیلیتپه آدلانان یئرده راست گلینیر.

یازیلیتپه‌ده یئرلشن قایاوستو رسملر ایچریسینده بیری دقتی داها چوْخ جلب ائدیر.

بۇ رسملر تپه‌نین جنوبوندا هۆندور بیر یئرده یئرلشن نهنگ قایا اۆزرینده‌دیر.

بۇرادا 23 تصویر واردیر. اوْنلار 9 حئیوان، 3 سۆواری، ایلان، 3 اۆچ‌بۇجاق، 3 دیشلی نیزه، 5 مۆختلیف نیاان رسمی و عرب الیفباسی ایله یازیلمیش یازیدان عبارتدیر. تصویرلر ایچریسینده تخمینن ناتورال اؤلچوده اوْلان مارال رسمی خۆصوصیله دقتی  جلب  ائدیر.

اۇزونلوغو 110 سم، هۆندورلویو 88 سم اؤلچوده، 3 سم درینلیگینده اوْیولموش بۇ مارال رسمی،  عالیملرین  فیكرینجه،  قایا  اۆزرینده‌كی  تصویرلرین  ان  قدیمیدیر.  دینامیك بیرحركتده وئریلمیش بۇ مارال رسمی قوْبوستان قایالارینداكی تصویرلرین ان بدیی و اوْریژینالیدیر.

"آذربایجان اینجه‌صنتی" كیتابی مینیللیكلر بوْیو فوْرمالاشمیش بدیی مدنیتیمیزین زنگین تاریخینه حصر اوْلونموشدور.كیتابدا ان قدیم دؤورلردن باشلایاراق ایگیرمی یۆزیللیگین آخیریناقدر آذربایجان اینجه‌صنتی‌نین كئچدیگی اینكیشاف یوْللاری ایزله‌نیر، شرق اینجه‌صنتی تاریخینده میللی اینجه‌صنتیمیزین مؤوقئیی مۆعیین ائدیلیر.

آذربایجان اینجه‌صنتی خالقیمیزین تاریخی قدر قدیم و زنگیندیر. قوْبوستانین قایا تصویرلری،قافقاز آلبانییاسی‌نین بدیی كئرامیكا و مئتال ممولاتی،بدیی شۆشه و اوْیما صنعتی،اوْرتا عصرلرده دۆنیا شؤهرتی قازانمیش تبریز مینیاتور صنعتی نۆمونه‌لری، رنگارنگ خالچالار، تیكمه‌لر، شیرلی ساخسی قابلار، كاشی صنعتی،ظریف اوْیما شبكلر و گؤزل زرگرلیك ممولاتلاری - بۆتون بۇنلار بدیی ارثیمیزین چوْخ زنگین اوْلدوغونو ثبوت ائدیر. كیتابدا قدیم، اوْرتا عصرلرده و سوْنراكی دؤورلرده یارادیلمیش مئمارلیق عابده‌لری،تصویری و دئكوْراتیو- تطبیقی صنعت نۆمونه‌لری آراشدیریلیر،اینجه‌صنتیمیزین زنگین عنعنه‌‌لری هرطرفلی ایزله‌نیر.