قالب وبلاگ

بیر قادین اوْنون قارشیسیندا دۇراراق، كیچیك یاشلی اۇشاغی اوْنا طرف اۇزادیر. بۇ صحنه‌‌نین اۆستونده اۆزو سندله طرف اوْلان كیشی الینده ناملوم قاب تۇتاراق دایانمیشدیر. یۇخاریدا بحث ائتدیگیمیز شكیللرده باشینا ایلان دوْلانمیش اوْوچو تصویری آراسیندا اۆچ باشقا رسم ده واردیر.

همین تصویرلرین بیرینده ایكی كیشی‌نین صۇرتی عكس ائدیلمیشدیر. اوْنلار اۆچونجو بیر كیشی‌نین ال و ساچیندان تۇتاراق، سانكی اوْنو جزالاندیرماغا آپاریرلار. بۇ صحنه‌‌نین اۆستونده مهارتله چكیلمیش آسلان و اوْنو یهرله‌ییب مینمك اۆچون حاضیرلاشان گنج تصویر ائدیلمیشدیر. همین صحنه‌‌دن سوْنرا بۇرادا بؤیوك قۇشون بئلینه مینیب اۇچان بیر شخصین ده شكلی نظری جلب ائدیر. جامین آلتی چوْخلو خانالارا بؤلونموش، اطرافیندا ایسه 4 داغ كئچیسی صۇرتی تصویر ائدیلمیشدیر.جامین اۆزرینده‌كی تصویرلرین جوْغرافی مؤوقئیی ده سۆژئتلر كیمی چوْخ گئنیش بیر ساحه‌‌نی احاطه‌‌ ائدیر. مثلا، بیرینجی آرابانین قارشیسیندا دۇراراق باشینی دارایان كیشی ساچ و گئییم طرزی نؤقطه‌ی-نظریندن سكیفلری، گۆنش اللهینی تمسیل ائدن قانادلی تاج قوْیموش شخص ایسه آسسوریلرین اللهلارینی خاتیرلادیر. بۇندان علاوه‌‌، بۇرادا تصویر ائدیلن آسلانا- بنزر شكیللر هیت و هۇنلارین ایلاهه‌لرینی ده یادا سالیر. سۆژئتلرین بیرینده قدیم هۇن افسانه‌سیندن گؤتورولموش صحنه‌‌جیكلر واردیر. بۇ اؤز اۇشاغینی سندلده اوْتورموش قوْجا ایلاهی كیشییه وئرن قادین اوْبرازیندا عكس اوْلونموشدور. همین افسانه‌یه گؤره اۇشاق وحشیلشیر. جام اۆزرینده‌كی تصویرلرین بئله گئنیش  مؤوضولارا حصر ائدیلمه‌سی، طبیعی كی، عبث یئره دئییلدیر. چۆنكی تقریباً بۇ دؤورده آذربایجانین شیمال حیصه‌‌سینده یئرلشن سكیف چارلیغی‌نین، ائله‌جه ده قربینده‌كی قدیم هیت و شۇمئر دؤولتلری‌نین آذربایجانین سییاسی و مدنی حیاتیندا آز روْلو اوْلمامیشدیر.

قێزیل جامی حسنلی تپه‌سیندن تاپان ایران آرخئوْلوْقو تاغی آصف و پئنسیلوانییا مۇزئیی‌نین امكداشی روْبئرت دایسوْن قابین اۆزرینده‌كی تصویرلره آرخالاناراق اوْنون تخمینن ائ.ه. دوْققوز عصرده یاراندیغینی بیلدیریر.

آذربایجان مدنیتی‌نین بۇ دؤورلرده قوْنشو دؤولتلرله قارشیلیقلی علاقه‌‌سینی اۇرمییا گؤلو اطرافیندا زیوییه ماهالیندان تاپیلمیش ائ.ه. سككیز-یئددی عصرلره عاید اوْلان قێزیل دؤشلوك ده عیانی شكیلده تسدیق ائدیر.

دؤشلوك رسملرله بضامیشدیر. بۇرادا آسلان، قوْچ، ایت، دوْوشان باشی، اینسان بدنی، قانادلی آسلان فیقورلاری هكك اوْلونموشدور.

تصویر ائتدیگیمیز قێزیل دؤشلوك ائنلی و بزكلی، وئرتیكال ایستیقامتده یان- یانا   دۆزولموش   اۇزون‌سوْو   فوْرمالی  نباتی اۆنسورلرله احاطه‌‌ ائدیلمیشدیر. اوْنلار یاریم‌دایره‌‌ شكلینده اوْلان شاخه‌نین اۆزرینده چكیلمیشدیر. همین شاخه ایكی پارالئل خطله تصویر ائدیلمیش نالی خاتیرلادیر. شاخه‌نین اۆزرینده‌كی   سالخیم مۆقدس آغاجین مئیوه‌سینی تصویر ائدیر. دؤشلویون بزكلری آراسیندا اوْنون اۆست ستهینی ایكی حیصه‌‌یه بؤلن نازیك هاشییه ده دقتی جلب ائدیر.

آذربایجاندا سوْنرالار، خۆصوصیله اوْرتا عصرلرده دئكوْراتیو-تطبیقی صنعتین بۆتون ساحه‌‌لرینده گئنیش ایستیفاده اوْلونان بۇ موْتیو "ائشمه" و "بۇروق" آدی ایله مشهور اوْلموشدور. زیوییه‌ده الده ائدیلمیش دؤشلویون اۆزرینده بۇ موْتیوین بئله بیتكین ایشلنمه‌سی، اوْنون قدیم ناخیشلاردان بیری اوْلدوغونو تسدیق ائدیر.

قێزیل دؤشلویون اۆزرینده‌كی جانلی تصویرلر ایچریسینده اینسان باشلی، آسلان بدنلی فیقورلار خۆصوصیله دقتی جلب ائدیر.

بۇنلار اؤز عۆمومی گؤرونوشو، كوْمپوْزیسییاسی و ایشله‌مه اۆسلوبو ایله قدیم آسسورییادا ایكی سارقوْنون سارایی‌نین گیریشینده قوْیولموش، تاریخده "شئدو" آدی ایله مشهور اوْلان حئیوانلاری خاتیرلادیر. قئید ائتمك لازیمدیر كی، ائله بۇ هئیكللر ده ائ.ه. سككیز- یئددی عصرلرده  یارادیلمیشدیر.  بۆتون  بۇنلار  آذربایجان  مدنیتی‌نین  قدیم  شرق اؤلكلری ایله بۇ دؤورده سێخ علاقه‌‌ده اینكیشاف ائتدیگینی بیر داها گؤستریر.

تهرانین آرخئوْلوْژی مۇزئیینده ائله همین واختلار بۇ ارازیدن تاپیلمیش گۆموشدن دۆزلدیلمیش بیر نئچه صنعت نۆمونه‌لری ده واردیر. بۇ تیپلی صنعت نۆمونه‌لری ایچریسینده بیری خۆصوصیله دقتی جلب ائدیر. حاقیندا بحث ائتدیگیمیز گۆموش قاب هۆندور گۆلدان فوْرماسیندادیر. اوْنون اۆزرینده قاباریق سپكیده پییادا و آتلی دؤیوشچولرین وۇروشما صحنه‌‌سی، آت، اؤكوز و آسلانا اوْخشار حئیوانلارین و اوْنلاری قوْوان اینسانین قێزیلا تۇتولموش قاباریق تصویرلری واردیر. بۆتون بۇ تصویرلر "حئیوان اۆسلوبو"نا خاس اوْلان بیر سپكیده، یعنی دینامیك حركتده وئریلمیشدیر.

مركزی آسییادان قارا دنیزین شیمال ساحللرینه‌دك یاییلمیش بۇ صنعت اۆسلوبو چوْخداندیر كی، صنعتشوناسلیق علمی‌نین قارشیسیندا دۇران ماراقلی پروْبلئملردن بیری ساییلیر. سكیف، هۇن، آوار، خزر، تۆرك طایفهلاری‌نین قربه دوْغرو آخینی نتیجه‌سینده یاییلمیش یۆكسك ائكسپرئسسییایا مالیك اوْلان بۇ اۆسلوبون آذربایجان ارازیسی‌نین ان اۇجقار یئرلرینده بئله قدیم صنعت اثرلریمیز اۆزرینده عكسی خۆصوصی ماراق دوْغورور.

زیوییه دفینه‌سینه داخیل اوْلان ماننا صنعتی‌نین نادیر اینجیلری 1947-جی ایلده زیوییه تپه‌سینده گیزله‌دیلمیش تۇنج قابین ایچینده یئرلی اهالی طرفیندن تاپیلاراق تاراش ائدیلمیشدیر. اۇرمییا گؤلونون جنوب-شرقینده، ساققیزین 40 كم-لیگینده یئرلشن زیوییه‌نین قدیم صنعت عابده‌لری‌نین بیر حیصه‌‌سینی توْپلایا بیلمیش فرانسیز عالیمی آ.قوْدار 1950-جی ایلده "زیوییه دفینه‌سی" آدلی اثر نشر ائتدیرمیشدیر. آ.قوْدار ائ.ه. سككیز عصره عاید اوْلان بۇ زرگرلیك اثرلرینه اساساً حساب ائدیر كی، میدییا "حئیوان ستیلی‌نین" وطنیدیر و  بۇ  ستیل  ائ.ه.  آلتی  عصردن  باشلایاراق  سكیف  چؤللرینه  یاییلماغا  باشلامیشدیر. آ.قوْدارین بۇ فیكرینی اساسلاندیران رۇس شرقشوناسی ای.م.دیاكوْنوْو "حئیوان ستیلینه" مثال اوْلاراق یۇخاریدا یاد ائدیلن قێزیل سینبندین تصویرلرینی گؤستریب قئید ائدیر كی، زیوییه دفینه‌سی‌نین اساس اثرلری "یارادیلاندا سكیفلر و حتی كیممئرلر ده یاخین آسییادا گؤرونمه‌میشدیلر".

بۆتون بۇ قئید اوْلونان فاكتلار اوْنو گؤستریر كی، ائ.ه. بیر مینیللیكدن باشلایاراق آذربایجان صنعتی دار، یئرلی چرچیوه‌ده یوْخ باشقا اؤلكلرین مدنیتی ایله سێخ علاقه‌‌ده اینكیشاف ائتمیشدیر.

بۇ جهتلری بیز خۆصوصیله بۇندان سوْنرا یارادیلان صنعت اثرلریمیزین بدیی و تئخنوْلوْژی خۆصوصیتلرینده آچیق-آیدین گؤره بیلیریك.

بۇ دؤورده یئرلی اۇستالار نینكی باشقا اؤلكلرین یۆكسك صنعت پراكتیكاسی، حتی ائستئتیك نوْرما و قانونلاری ایله ده قارشیلاشیرلار.

ائ.ه. بیر مینیللیكده كامیللشمیش صنعت اۆسلوبوموز تك بۇ دؤور اۆچون كاراكتئریك اوْلمایاراق، سوْنرالار دا اینكیشاف ائتمیش، فئوْدالیزم دؤورونده اؤز یۆكسك مرحله‌‌سینه چاتمیشدیر.

بؤلوم لر: آزربایجان ، دیل و تاریخی،