قالب وبلاگ

علاوه بر این ، كشف آتش كه از بزرگترین كشف های بشر می باشد ، در این سرزمین پر حادثه اتّفاق افتاده و سبب تحوّلات شگرفی در زندگی انسان ها گردیده است. بر اساس شواهد موجود ، كشف آتش در حدود یك میلیون و ۲۵۰ هزار سال پیش صورت گرفته است.

گروههای انسانی كه در این نقطه از كره ارض می زیستند ، رفته رفته به قبایل و عشایر تقسیم گردیده و بالاخره با پیدایش فلّز ، گسترش جوامع شهری و توسعه سوداگری ، ساكنان این دیار ، دست به تشكبل دولت ها و حكومت ها زده اند.

ولایت های شمالی آذربایجان و نیز داغستان جنوبی ، در دوران باستان ، آلبانیا نامیده می شد. در اراضی آلبانیا ۲۶ تیره زندگی می كردند كه به زبان های گوناگون سخن می گفتند. بزرگترین این تیره ها اوتی ها بو دند. باز ماندگان آنان هنوز هم به نام «اودین ها » در ناحیه قوت قاشین جمهوری آذربایجان زندگی می‌كنند. تیره های لولوبی و گوتی در هزاره های دوّم و سوّم پیش از میلاد ، در بخش های جنوبی و خزر ها یا كاسپی‌ها در غرب و جنوب غربی بودند كه نام سرزمینشان نیز كاسپانا بود. دریای خزر ، خود به همین نام خوانده شده است.

تیره های مختلفی كه در آن برهه ها در آن سوی ارس به ویژه قره باغ زندگی می كردند ، در شكل گیری فرهنگ و تاریخ این سرزمین ، آثار خود را برجای گذاشته اند. یكی از این تیره ها « گوتی »ها بودند كه آشوریان ، آن ها را « قوتی» نوشته اند. این قوم در تاریخ قدیم آذربایجان و در حیات مادی و معنوی این سرزمین نقش مهمی ایفاء كرده است.

برای اوّلین بار « ای.روسی» توركولوژیست مشهور ایتالیا در سال ۱۹۳۷ میلادی ، طی بررسی فرآیند های زبان شناسی درزبان تركی ، كلمه « گوتی» را واریانتی از شكل نوین اوغوز دانسته است.

ولایت ارّان آن روزی و قره باغ امروزی ، در سال ۲۵ هجری ، در دوران خلافت عثمان بن عفّان ، به دست « سلمان باهلی » سردار عرب گشوده شد و از همین سال ها كه مردم این دیار ، اسلام را پذیرفتند ، قره باغ جزو سرزمین های مفتوحه مسلمان نشین درآمد و سرنوشت و هویت مردمان این خطّه دگرگون گردید. قبول اسلام توسّط مردم قره باغ ، مذاهب  دیگر ( مسیحیگری و آتش پرستی) را از رونق انداخت و میان مردم ، نوعی وحدت دینی پیدا شد.

گفتنی است ، تا اختلاف و فتور در دولت خاندان عبّاسی رخ نداده بود ، حكمرانان همه ممالك اسلامی از جمله آذربایجان ، از طرف خلیفه گمارده می شد. ولی از اوایل قرن سوّم هجری كه قدرت خلافت عبّاسی ، رو به ضعف نهاد ، در آذربایجان از جمله ارّان هم گردنكشانی قدعلم كرده و بنیاد حكمرانی مستقل گذاردند.

نخستین سلسله ای كه با استقلال بر سرزمین آذربایجان و از جمله ارّان آن روز و قره باغ امروز حكم راندند ، سالاریان و شاخص ترین فرد آنان ، سالار مرزبان بوده است.

بر اثر ضعف سالاریان ، روّادیان در جنوب و شدّادیان در شمال ارس به قدرت رسیدند.فرمانروایان شدّادی ده تن و كرسیشان دوین ( دبیل ) و سپس گنجه بود.

ظهور خاندان ترك سلجوقی در تاریخ اسلام ، از وقایع بزرگ و به منزله شروع دوره جدیدی  است. در سال ۴۴۶ ﻫ.ق /۱۰۵۴ میلادی ، طغرل سلجوقی به آذربایجان آمد تا روّادیان و شدادیان را به ترتیب در تبریز و گنجه تحت فرمان خود درآورد. در سال ۴۵۹ ﻫ.ق / 1067 میلادی آلپ ارسلان در ارّان بود و پس از آن ، والیان ترك به حكومت كرانه های غربی دریای خزر تا دربند منصوب گردیدند.

بنا به نوشته مؤلّفین تاریخ ایران در دانشگاه كمبریج : « از همین دوره ، اهمیت ویژه آذربایجان به عنوان پایگاه توسعه طلبی تركمن ها آغاز می شود. آذربایجان به عنوان ولایت مرزی  كه دارای مرز مشترك با قدرت مسیحی بود ، درّه های حاصلخیز با سنّت دیرپای غزا با كفّار ، در تبدیل آذربایجان به مركز تجمّع تركمنان ، دست به دست هم داده بود و از همین دوره بود كه این سرزمین به یافتن صبغه قومی و زبانی ترك [ آذری] آغاز كرد و این صبغه را تا امروز حفظ كرده است. »

شیرسیز ساخسی ممولاتی

شیرلی كئرامیكا ممولاتی‌نین تئخنوْلوْژی و بدیی جهتدن فوْرمالاشیب اینكیشاف ائتدیگی دؤوره قدر اوْرتا عصر اهالیسی‌نین میشتینده شیرسیز ساخسی ممولاتی‌نین خۆصوصی روْلو اوْلموشدور.

اۇجوز ماتئریالی و چوْخ دا مۆرككب اوْلمایان تئخنوْلوْژی پروْسئسینه گؤره سككیز- اوْن  عصرلرده شیرسیز میشت كئرامیكاسی شیرلی كئرامیكایا نیسبتن داها چوْخ ایستئهسال ائدیلیردی. صنعتكار اۇستالار طرفیندن اساساً دۇلوس تكرینده حاضیرلانان بۇ دؤور شیرسیز كئرامیكا ممولاتی باشلیجا اوْلاراق میشت و تسرروفاتدا ایستیفاده ائدیلیردی. ساده فوْرمالی بۇ قابلارین بزه‌یینده آدی بزك اۆصوللاری تطبیق ائدیلیر و اوْنلار آدی دئكوْرموْتیولری ایله بضایردی. باكی، بئیلقان، شابران، شاماخی، مینگچئویر و دیگر اوْرتا عصر شهرلریندن معلوم اوْلان شیرسیز كئرامیكا اؤز فوْرما، بزك اۆصوللاری و عۆمومی دئكوْر قۇرولوشونو اۇزون عصرلر بوْیو ساخلامیش، دئمك اوْلار كی، چوْخ آز دیَیشیلمیشدیر. صیرف میشت و تسرروفاتلا باغلی اوْلدوغوندان اوْنلارین ماتئریالی و بزیی چوْخ واخت سلیقه‌سیز و كوْبود ایشلنمیشدیر.

(اوْن اۆچ عصرین ایكی یاریسی - اوْن دؤرد عصرین اوللری)

شرق تبابتی  مركزلریندن   بیری  اوْلان آذربایجان همیشه حكیملری، لوْغمانلاری ایله تانینیردی. اوْرتا  عصر آذربایجان حكیملری  آراسیندا ان مشهورو محمود  ابن  ایلیاس شیروانیدیر.تبابت  علمی‌نین نالیتلرینی   “تبابت  حاقینداعلمی  كیتاب”  آدلی اثرینده سیستملشدیرن مۆلیف دۆنیادا ایلك دفعه‌‌ اوْلاراق طیبب كوْمپلئكسلری‌نین اینكیشافینی تكلیف ائتمیشدیر. هۆلاكولر  (ائلخانیلر)  دؤولتی‌نین  طیبب خیدمتی ریسی وظیفه‌‌سینی ایجرا  ائتمه‌سی و دؤولتین وزیری رشیدده‌دی‌نین دستیی  اوْنابۇ  تكلیفینی  حیاتا كئچیرمه‌یه  ایمكان وئرمیشدیر. قربی و شرقی آوروْپادا، آفریكادا، جنوبی و جنوب شرقی آسییادا   مۆتمادی اوْلاراق باشلایان ائپیدئمییالار یۆزمینلرله  اینسانین حیاتینا سوْن قوْیدوغو بیر دؤورده هۆلاكولر  (ائلخانیلر) دؤولتی‌نین ارازسینه داخیل اوْلان  یاخین و اوْرتا  شرقینده بیر  دفعه‌‌ ده اوْلسون ائپیدئمییاقئیده آلمامیشدیر. بۇنون سببی دؤولتده طیبب خیدمتی‌نین   قۇرولماسی ایله باغلیدیر. رشیدددین محمود شیروانینی “دؤورون    افلاطونو (پلاتوْنو) وعصریمیزینارستونو (آسیتوْتئلی)” آدلاندیریردی.

آذربایجان تاریخینه محمود ابن  ایلیاس مشهور حكیم، طیبب  سیستمی‌نین یارادیجیسی  اوْلان تشكیلاتچی، نظریه‌‌چی عالیم كیمی داخیل اوْلموشدور.

نیسبتن ثابت ارازی اوْلان شیرواندا ایری تحصیل اوْجاقلاری‌نین مؤوجود اوْلماسی، موْنقوْل یۆروشلریندن قاچان یۆزلرجه عالیمین بۇ مركزلرده فعالیت گؤسترمه‌سی بۇرادا تحصیل آلانلارین درین بیلیكلره صاحب اوْلماسینا ایمكان یاراتمیشدیر.

قره باغ ولایتی است در جمهوری آذربایجان ، كه نام سابق آن ارّان یا آران و نام اسبقش ، ولایت «اوتی » بوده است. این سرزمین مستعدّ ، پیشینه ای بس دیرین و تمدّنی بس پر شكوه دارد و در اهمیت آن همین بس كه مهد ادب و هنر آذربایجان می باشد. صاحب قلمانی كه طبیعت زیبا ، آب‌های روان و كوههای سر به فلك كشیده آن را دیده اند ، مسحور زیبائی و جذّابیت این خطّه پر جاذبه گردیده اند. محمّد كاظم مروی در عالم آرای نادری می نویسد:

« قره باغ در فصل بهار ، نمونه ای است از گلستان ارم و بهشتی است در آرایش سبزه و ریحان و گل و ارغوان خرّم.»

ضیاء الدّین سلطانوف كه خود زاده و پرورده قره باغ كوهستانی است «مورو داغ » و دامنه های سر سبز و دلربای آن را این چنین به تصویر می‌ كشد:

«....از آخرین تنگه هم عبور كردیم. راههای مار پیچ ، از كمره گردنه جنگلی ، امتداد می یابد. دستكم در هر قدم و در سر هر پیچ ، با یك منظره جدیدی  بر خورد می كنیم. در پائین گویا دریاچه ترتر چای ، آئینه جلوی خورشید گرفته است. در اینجا ،در دامنه «مورو داغ » كه از سطح دریا هزاران متر بلند تر است ، در میان كوههای مرتّفع و جنگل های به هم فشرده « زیبای چشم آبی » انسان را به شگفتی وا می دارد.»

این دیار تاریخی كه بخش اعظم آن ، یعنی قره باغ كوهستانی ، چند سال است كه به اشغال داشناك های اشغالگر در آمده است ، سر گذشت پر فراز و نشیبی دارد كه در این اثر تلاش شده است ، علاوه بر جغرافیا ، تاریخ این سرزمین ستم دیده ، در برهه های مختلف ، یعنی از دوران ما قبل تاریخ تا كنون ، مورد بررسی قرارگیرد.

این ولایت ، از كانون هائی است كه یكی از تمدّن های باستانی و درخشان بشریت در آن تكوین یافته است. به گمان قوی ، این خطّه توأم با اراضی حاشیه دریای مدیترانه و شمال آفریقا مناطقی بودند كه نیاكان بشری در آنجا زندگی كرده اند و در این نواحی ، انسان به صورت یك واحد اجتماعی تشكّل پیدا كرده است.

پیدایش غار آزیخ ، در كناره شمالی رود ارس ، نزدیكی شهر فضولی و كشف دیگر غار ها از این دست در اراضی همجوار آن ، در چند سال اخیر ، كاوش های دقیق باستان شناسان در آن غارها ، دستاوردهای علمی گرانبهائی را در دسترس دانشمندان قرار داده است.

ایلك اوْرتا یۆزیللیكلرده اینجه‌سنت

یئددی یۆزیللیگین  ایكینجی  یاریسیندا  آذربایجان  خیلافتین تركیبینه داخیل  ائدیلیر. آذربایجاندا ایسلام دینینین یاییلماسی خالقین طالعیینده دؤنوش اوْلدو، اوْنون معنوی- مدنی اینكیشافینا تكان وئردی. ایسلاماقه‌دركی مدنیتین مظمونو دیَیشه‌رك یئنی كئیفیت  كسب  ائتدی.  آذربایجان  مدنیتی عۆمومیسلام مدنیتی ایله قوْووشدو. اؤلكه‌نین شیمالی و جنوبونون خیلافتین تركیبینده بیرلشدیریلمه‌سی سییاسی ثابتلیك اۆچون زمین یاراتدی، خالقین بیرلشمه‌سینه كؤمك ائتدی.

دوْققوز عصرین اوْرتالاریندا خیلافتین اساسلاری‌نین سارسیلماسی آذربایجاندا یئنی فئوْدال دؤولتی‌نین یارانماسی اۆچون الوئریشلی شرایط یاراتمیشدی. فئوْدال دؤولتلری‌نین قۆووتلنمه‌سی و اینكیشافی ایله علاقه دار اوْلاراق آذربایجانین اقتصادی و مدنی علاقه‌‌لری خئیلی گۆجلنمیشدی. یاخین، اوْرتا آسییا و آوروْپا اؤلكلری ایله گئنیش تیجارت علاقه‌‌لری اؤلكه‌نین اقتصادیاتی‌نین جانلانماسینا، اینكیشاف یوْلونا دۆشمه‌سینه سبب اوْلوردو.

سوْلموش ساری یاپراق      

خزل اوْلدو یئله گئدی     

سوْلغون، قوْری باغلار،     

گۆل آچیب ایل دۆنیمینده.  

ایللر دؤنریمیش 

قارا گۆنلر كئچه گن 

بدبختدیر اوْ میللت كی 

گؤزین گۆللره یۇمسون 

شاختا گئجه ده  

كۆرسی دیبنده یۇخو گۆرسون. 

من یاتمادیم هئچ واخت 

ناغیلیندا قاریلارین 

چله گئجه‌سی      

خان ننین جێدانییام اولدوم!     

دیشلیك آشیما      

قار،دۇشاب قاتمیشام ایندی.       

دوكتور صمد سرداری نیا اردیبهشت 1947-ده تبریزین امیره‌قیز محله‌سینده دوغولدو. تبریز بیلی‌یوردو (اونیورسیته‌سی) تاریخ بؤلومونو 1971-ده بیتیردی. همین ایلده ایران میلّی رادیوسوندا ایشه باشلادی. او، بو ایللر اثناسیندا تهران بیلی‌یوردو حقوق بؤلومو اؤیرنجیسی اولوپ 1978-ده بو بؤلومو بیتیره‌رك ایكینجی لیسانس دیپلوماسینی الده ائتدی.
سرداری‌نیا آذربایجان تاریخی ایله ایلگیلی آپاردیغی گئنیش آراشدیرما و تدقیقاتلاریندان‌ دولایی 2003 ایلینده آذربایجان جمهوریتی باكی دؤلت بیلی‌یوردو طرفیندن فخری دوكتورا درجه‌سینی آلماغا لایق گؤرولدو. او، آذربایجان تاریخی ایله باغلی چئشیدلی درگیلرده بیر چوخ بیلیمسل مقاله و كیتاب یازدی.
سرداری‌نیا، 1979 دئوریمیندن سونرا یاییملانان توركجه-فارسجا وارلیق درگیسی‌نین یایین قورولو عضوو و درگی‌نین ائتكین یازارلاریندان‌ بیری اولموشدور. او، عینی زاماندا آذربایجان مدنیت اوجاغی، دیلماج درگیسی وب. قورولوشلارلا یاخین ایش‌بیرلیگی ایچینده كیملیك و تاریخ بیلینجینی خالق كوتله‌لری و اؤزللیكله ده گنجلره انتقال ائتدیرمه‌یی سوردوردو. او آردیندا، چاغداش آذربایجان تاریخی ایله ایلگیلی یاپیلاجاق بیر چوخ آراشدیرمایا ایشیق توتا‌جاق اینجه‌له‌مه، تدقیق و تثبیتلر بوراخا‌راق فروردین 2008-ده اؤلدو.