قالب وبلاگ

آذربایجان تاریخینه حبیب بَی سلیموْو ایلك آكادئمیك تحصیل آلمیش آذربایجانلی، بوْلشئویك-ائرمه‌نی قۆووه‌لری‌نین مغلوب ائدیلیب و باكی‌نین   آزاد   اوْلونماسیندا،   مۇغاندا    بوْلشئویك   قییامی‌نین یاتیریلماسیندا،  قاراباغدا  ائرمه‌نی  تجاووزونون  قارشیسی‌نین آلینماسیندا   فرقلنمیش گؤركملی سركرده، آذربایجان میللی اوْردوسونون یارادیلماسیندا یاخیندان ایشتیراك ائتمیش تشكیلاتچی كیمی داخیل اوْلموشدور.

مۇحاریبه‌‌سینده اوْ، ایگیدلیگی ایله فرقله‌نیر و كوْماندانلیغین دقتینی جلب ائدیر. آز بیر واختدا حبیب بَی پوْدپوْلكوْونیك رۆتبه‌سینه‌دك یۆكسه‌لیر. لاكین اوْ، حربی تحصیلینی داوام ائتدیرمك قرارینا گلیر، رۇسییا اوْردوسونون ان یۆكسكسویه‌لی حربی تحصیل اوْجاغی اوْلان باش قرارگاهین نیكوْلایئو حربی آكادئمییاسینا داخیل اوْلور. اوْلدوقجا چتین ایمتاهانلاردان اۇغورلا كئچن سلیموْو تحصیل ایللری زامانی اؤزونو حرب علمینه یاخیندان بلد پئشكار ظابط كیمی گؤستریر. حربی آكادئمییانی مۆوفقیتله بیتیرن پوْلكوْونیك حبیب بَی رۇسییا ایمپئرییاسی و اوْنون اوْردوسو پارچالاندیقدان سوْنرا آذربایجانا گلیر.

اؤلكه‌ده‌كی آغیر وضعیتله تانیش اوْلان سلیموْو حؤكومتین آدینا اۆرك آغریسی ایله بئله بیر راپوْرت یازیر: "1. گۆنون شۆاری آنجاق بۇ اوْلمالیدیر: هر شئی اوْردو اۆچون. 2. كاغیذدا دئییل، رسمی شكیلده بیر كوْرپوس یاراتماق لازیمدیر".

مۆسلمان  كوْرپوسو  تركیبینده  ایلك  دؤیوشلرده‌جه  فرقلنن  حبیب  بَی آذربایجانا گلمیش نۇرو پاشانین دقتینی جلب ائدیر و اوْ، سركردمیزی قافقاز ایسلام اوْردوسونون آذربایجان حیصه‌لری‌نین قرارگاه ریسی تعیین ائدیر. باكی ایستیقامتینده آذربایجان - تۆرك قوْشونلاری‌نین آزادلیق یۆروشونده سلیموْو جنوب قروپونون كوْماندانی تعیین اوْلونور و ان آغیر گنجه - باكی ایستیقامتینده دمیر یوْلو  بوْیونجا  ایره‌لیله‌مك  امری  آلیر.  نوای،  آغبولاق،  الت  ستانسییالارینی  آزاد ائتدیكدن سوْنرا باكییا دوْغرو ایره‌لیله‌ییر، باكی‌نین دۆشمنلردن تمیزلنمه‌سینده شخصی فعاللیق گؤستریر. تۆرك حربچیلری‌نین خاطیره‌لرینده سلیموْو "جسور، تجروبه‌لی، دؤیوش تئكنیكاسینی یاخشی بیلن، ایگید سركرده" كیمی خاتیرلانیر.

میللی اوْردونون باش قرارگاه و دفترخانا ریسی حبیب بَیه تشكیلاتچیلیق قابیلیتی و میللی اوْردونون یارادیلماسیندا خۆصوصی سیلرینه گؤره 1919-جۇ ایلین فئورالیندا گئنئرال-مایوْر رۆتبه‌سی وئریلیب. اوْ، 1918 - 1920-جی ایللرده میللی اوْردوموزدا خیدمت ائدن، میللیتجه لیتوا تاتاری گئنئرال-لئیتئنانت مممد بَی سۇلكئویچدن سوْنرا ایكینجی گئنئرال ایدی كی، آلی حربی تحصیلی واردی.

1919-جۇ ایلین اییولوندا مۇغاندا و لنكراندا آذربایجان میللی حاكمیتینی  تانیماق  ایسته‌مه‌ین  رۇس  سلاحلی  قۆووه‌لری  بوْلشئویكلرین  تهریكی  ایله سلاحلی قییام قالدیراراق جنوب بؤلگه‌سینی رۇسییایا بیرلشدیرمك باره‌سینده بَیانات وئریرلر. قییامچیلاری یئرلرینه اوْتورتماق اۆچون تجیلی صۇرتده تشكیل ائدیلن بریقادایا كوْماندان تعیین اوْلونان سلیموْو اوْنلاری دارماداغین ائدیر، قنیمت كیمی گؤتوردویو 1 تییاره‌نی، 24 توْپو و 60 پۇلئمیوْتو آذربایجان اوْردوسوندا ایستیفاده‌یه وئریر. بۇ اۇغورلو عملیاتدان سوْنرا اوْ، مۇغان و لنكرانا قێسا مدته والی تعیین ائدیلیر.

1920-جی  ایل  مارتین  22-ده  -  نوْوروز  بایرامی  آخشامی  ائرمه‌نیستان  سلاحلی قۆووه‌لری و قییامچی ائرمه‌نیلر شۇشا، لاچین، خانكندی، خوْجالی، عسگران و باشقا یاشاییش مسكنلرینه گئنئراللار دروْ كانایان، دوْلی قازار و دروْقوْنون باشچیلیغی ایله هۆجوم ائدیردیلر.

درحال قاراباغا گؤندریلن سلیموْو تئلئقرامدا یازیردی: "تكرار ائدیرم، مسئله‌‌ چوْخ جدیدیر، آرتیق ائرمه‌نیستان و آذربایجان آراسیندا قاراباغدا مۇحاریبه‌‌ گئدیر". حربی ناظرین امری ایله تركیبینده 20 مینه یاخین عسگر و ظابط اوْلان قاراباغ ارازی  قوْشونلاری  تشكیل  اوْلونور  و  اوْنلارا  ه.سلیموْو  كوْماندان  تعیین  ائدیلیر.

تپه‌دن-دێرناغادك  سلاحلانمیش  دۆشمن  هۆجومونون  قارشیسی  آلینیر،  اوْنا  آغیق ضربه‌‌لر  وۇرولور.  بۇندان  سوْنرا  آذربایجان  حربی  حیصه‌‌لری  آپرئلین  3-ده  عكس- هۆجوما  كئچیر.  12  گۆنلوك  اؤلوم-دیریم  ساواشیندا  ائرمه‌نی  قۆووه‌لری  دارماداغین ائدیلیر، گئنئراللار دلی قازار و دروْقوْن اؤلدورولور، دروْ قاچماقلا جانینی قۇرتاریر. قاراباغین بۆتون منطقه‌‌لری اۆزرینده یئنیدن اۆچ‌رنگلی بایراغیمیز دالغالانیر.

بۇ واخت جبهه‌یه گلن حربی ناظر صمد بَی مئهمانداروْو خاین دۆشمن اۆزرینده چالینان قلبه‌یه گؤره عسگرلریمیزی تبریك ائده‌رك دئمیشدی: "قهرمان عسگرلر، من شخصاً آلمانییا جبهه‌سینده بیر چوْخ دؤیوشلرده اوْلموشام. فقط سیزین  قدر  قهرمان  عسگرلره  آز-آز  تصادوف ائتمیشم.  سیز  منیم  اۆمیدلریمی قۆووتلندیردینیز. سیز جانینیزلا گنج آذربایجان اوْردوسونون ناموسونو مۆدافعه‌‌ ائتدینیز".

1918 - 1920-جی ایللرده آذربایجان میللی اوْردوسونون یارانماسیندا عوضسیز خیدمتلری  اوْلان  گئنئرال  سلیموْوون شؤهرتی  قاراباغ  دؤیوشلریندن  سوْنرا  بۆتون آذربایجانا یاییلیر. جۆمهوریت دؤورونون اوْن گؤركملی سركرده‌لریندن بیری، گئنئرال-مایوْر حبیب بَی سلیموْو نه كابینئت، نه ده میت گئنئرالی اوْلموشدور. میللی اوْردوموزون ایلیاریملیق فعالیتینده دایم اؤن جبهه‌ده وۇروشموش، فطری حربی ایستئدادی ایله آذربایجانین مۆستقیللیگینه تجاووز ائتمك ایسته‌ین سلاحلی دۆشمنی مهو ائتمیشدیر. عؤمرو بوْیو وطنه صداقتله خیدمت ائدن گئنئرال عائله‌‌ قۇرماغا بئله واخت تاپا بیلمه‌میشدیر.

1920-جی ایلده آذربایجان سوْوئت رۇسییاسی قوْشونلاری طرفیندن ایشغال ائدیلیر. مینلرله ضیالیمیز تۆركییه، فرانسا و آلمانییایا مۆهاجیرته گئدیر. سلیموْو وطنینی ترك ائتمكدن ایمتینا ائدیر و آذربایجاندا قالیر. حبیب بَیین بیلیك و باجاریغیندان فایدالانماغا چالیشان سوْوئتلر اوْنو ناخچیوانا حربی كوْمیسسار تعیین ائدیرلر.   لاكین سلیموْو   رۇسییانین   یئریتدیگی  سیاسته،   آذربایجاندا   رهبر وظیفه‌‌لره قئیری-میللتلرین نۇماینده‌لری‌نین، ایلك نؤوبه‌ده ائرمه‌نیلرین تعیین ائدیلمه‌سینه، تدریجن آذربایجان اوْردوسونون رۇس-ائرمه‌نی حیصه‌‌لری ایله عوض اوْلونماسینا قارشی كسكین اعتراض ائدیر.

1920-جی ایل سئنتیابرین 1-ده حبس اوْلونان گئنئرال حبیب بَی سلیموْوا قارشی یالانچی ایفاده‌لر توْپلانماغا باشلاییر. تدقیقاتچی ش.نزیرلی‌نین میللی تهلوكه‌‌سیزلیك ناظرلیگی‌نین آرخیولرینده آشكار ائتدیگی جینایت ایشی سلیموْوون عؤمرونون سوْن آیلارینی اؤیرنمه‌یه ایمكان وئریر. اوْنا قارشی ایره‌لی سۆرولن بۆتون بؤهتانچی اتهاملاری گئنئرال رد ائدیرمیش. بئله اوْلاندا جللادلار یئنی اتهاملار ایره‌لی سۆرورلر. اوْ، 1918-جی ایلده تۆرك  گئنئرالی  نۇرو  پاشا  ایله  برابر  بوْلشئویكلره  قارشی  دؤیوشلر  آپارماقدا، مۇغاندا            بوْلشئویك قییامینی یاتیرماقدا، جۆمهوریت اوْردوسونون تشكیل اوْلونماسیندا، سوْوئت حؤكومتینه قارشی نیفرت بسله‌مكده، سوْوئت واختی آذربایجان خان و بَیلری ایله اوْتوروب-دۇرماقدا اتهام ائدیلیر و "عكسینقیلابچی" آدلاندیریلیر. سلیموْو بۆتون سادالانانلاری قۆرورلا تسدیقله‌ییر و اوْنلاری جینایت عمللری دئییل، وطن قارشیسیندا بوْرجون یئرینه یئتیریلمه‌سی كیمی قبول ائتدیگینی بیلدیریر. اۆچ آی یاریم حبسخانادا وئریلن ایشگنجه‌لر گئنئرالین مۆباریز رۇحونو قێرا بیلمیر و اوْ اولكی كیمی سوْوئت حؤكومتینی اصلینده قانونسوز، ایشغالچی حؤكومت حساب ائتدیگینی بیلدیریر.

اوْن بیر قێزیل اوْردونون حربی تریبونالی گئنئرال-مایوْر حبیب بَی یۇسیف اوْغلو سلیموْوو گۆلله‌لنمه‌یه محكوم ائدیر، املاكی‌نین ایسه  مۆسادیره اوْلونماسی باره‌ده قرار چێخاریر. 1920-جی ایل دئكابرین 30-دا ساعت 10:30-دا سلیموْوو گۆللله‌ییرلر. املاكی‌نین مۆسادیره‌سی زامانی معلوم اوْلور كی، مشهور گئنئرالین هئچ ائوی ده یوْخ ایمیش، اوْ، قارداشی‌نین عائله‌‌سی ایله بیرگه یاشاییرمیش و ایكی قارداشین ایكی دئسیاتین توْرپاغی و اۆچ دئسیاتین دده‌‌-بابا باغ ساحه‌‌سی وار ایمیش (1 دئسیاتین - 11 كو. م).

 

منبع :

آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت

سبوهی احمدوْو

“آینا متبو ائوی” باكی – 2006

كؤچورن : دالغا دیزج

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،