قالب وبلاگ

تئاتر  و  كینوْدا  هم  ده  بدیی  رهبر  و  رئژیسسوْر  كیمی فعالیت  گؤسترمیش  ج.  جاببارلی‌نین  آذربایجان   درام تئاتری‌نین و آذربایجان كینوْسونون اینكیشافیندا مۆستسنا خیدمتلری  واردیر.  اوْنون   بدیی  ترجومه‌لری  آذربایجان اوْخوجوسو  و  تاماشاچیسینا  بیر  سێرا  دۆنیا  كلاسسیكلری‌نین اثرلری  ایله تانیش اوْلماغا ایمكان وئرمیشدیر. ج.جاببارلی‌نین علمی-تنقیدی مقاله‌لری ایندی ده اؤز آكتواللیغینی ایتیرمه‌میشدیر.

خێزی كندینده یوْخسول كندلی عائله‌‌سینده آنادان اوْلموشدور. 3 یاشیندا ایكن آتاسینی ایتیرمیش جعفری یوْخسوللوق ایچینده یاشایان، پالتار یۇماق و چؤرك بیشیرمكله پۇل قازانان آناسی بؤیودوب بوْیا-باشا چاتدیرمیشدیر. باكیداكی 7-جی "رۇس-تاتار" (آذربایجان) مكتبینده تحصیلینی باشا وۇردوقدان سوْنرا اوْ، 1917-جی ایلده باكی پوْلیتئخنیك مكتبینه داخیل اوْلموش و بۇرانی 1920-جی ایلده بیتیرمیشدیر.

1915-جی ایلدن یارادیجیلیغا باشلایان ج.جاببارلی لیریك و سوْسیال عدالتسیزلیگی تنقید ائدن شعرلر، هئكایه‌لر و پیئسلر یازمیشدیر. اوْنون ایلك چاپ ائدیلمیش اثری "مكتب" ژۇرنالیندا ایشیق اۆزو گؤرموش "باهار" شئری ساییلیر. 1915 - 1916-جێ ایللرده اوْ، "بابایی-امیر" ژۇرنالیندا بیر سێرا ساتیریك شعرلرله چێخیش ائتمیش و حتی اوْنلاردان بیرینده باكی شهر دۇماسی‌نین عضولرینی تنقید ائتدیگینه گؤره ژاندارم ایداره‌سی طرفیندن  بیر  مدت  تعقیب  اوْلونموشدور.  1915-جی  ایلده  قله‌مه  آلدیغی  "وفالی سریه، یاخود گؤز یاشی ایچینده گۆلوش" پیئسینده، 1916-جێ ایلده یازدیغی "آسلان و فرهاد"، "منصور و سیتاره" هئكایه‌لرینده، 1917-جی ایلده یازدیغی "سوْلغون چیچكلر" پیئسینده مۆلیف سوْسیال عدالتسیزلیگی و جمعیتده چوْخ كسكین شكیلده مؤوجود اوْلان قادین حۆقوقسوزلوغونو تنقید ائتمیشدیر. 1918-جی ایلده تاماملادیغی "نصر‌الدین شاه" تاریخی درامیندا جعفر جاببارلی اوْن دوْققوز عصرین سوْنلاریندا ایراندا، اوْ جۆمله‌‌دن اوْنون تركیبینده اوْلان جنوبی آذربایجاندا باش وئرمیش حادثه‌‌لری تصویر ائتمیش، نصر‌الدین شاهین اؤلدورولمه‌سینی حاقسیزلیغا قارشی خالق عصیانی كیمی قییمتلندیرمیشدیر.

آذربایجان جۆمهوریتی دؤورونده خۆصوصیله جوْشقون اجتماعی و ادبی فعالیت گؤسترن ادیب بۇ دؤور آذربایجان ادبیاتی‌نین ان پارلاق سیمالاریندان اوْلموشدور.

1918-جی ایلده 19 یاشلی جعفر جاببارلی آذربایجان پارلامئنتی‌نین ستئنوْقرافی و "مۆساوات"اێن گنجلر تشكیلاتی‌نین رهبری اوْلموشدور. اوْنون "سئودیگیم" و "آذربایجان بایراغینا" آدلی ایكی شئری مۆستقیل آذربایجانین دؤولت بایراغینا حصر ائدیلمیش و اوْ زامان "آذربایجان" قزئتینده چاپ اوْلونموشدور. شاعرین "یاشیل دوْنلو، آل یاناقلی، ماوی گؤزلو سئودیگیم" آدلاندیردیغی میللی بایراغا سئوگیسی مۆستقیل اؤلكه‌سینه اوْلان سئوگی‌نین ترننومو ایدی.

ج.جاببارلی 1919-جۇ ایلده یارادیلمیش "یاشیل قلم" ادبی بیرلیگی‌نین عضوو اوْلموش، شاعر و دراماتورق كیمی محصولدار یارادیجیلیق فعالیتی گؤسترمیشدیر. "سئویملی اؤلكم" شئرینده آذربایجانین مۆستقیللیگینی آلقیشلایان شاعر "سلام" شئرینده تۆركلشمك، ایسلاملاشماق و مۆعاصیرلشمك ایدئیالارینی ایره‌لی سۆرموشدور. باكی‌نین ائرمه‌نی-بوْلشئویك قۆووه‌لریندن آزاد اوْلونماسینا حصر ائتدیگی "باكی مۇحاریبه‌‌سی" درامی دفعه‌‌لرله تاماشایا قوْیولموشدور. بۇ اثر قارداش تۆرك و آذربایجان  خالقلاری‌نین  آزادلیق  مۆباریزه‌سینه  حصر  ائدیلمیش  تریلوْگییانین  تركیب حیصه‌‌سی كیمی یازیلمیشدیر (1-جی و 2-جی حیصه‌‌لری "ادیرنه فتحی" و "ترابلیس مۇحاریبه‌‌سی" آدلانیردی). سوْنراكی دؤورلرده، آذربایجاندا سوْوئت حاكمیتی قۇرولدوقدان سوْنرا تریلوْگییا "مۆجررد روْمانتیزم تظاهورو” كیمی تنقید ائدیلمیش و حتی قاداغان اوْلونموشدور. 1919-جۇ ایلده یازدیغی پیئسینده مۆلیف بۇرژوا جمعیتینده زحمتكئش اینسانلارین ازیلمه‌سینی تصویر ائتمیش، قانیچن مۆلكدارلارین تؤرتدیكلری حاقسیزلیقلار نتیجه‌سینده اؤلكه‌نین هر شئیی، اوْ جۆمله‌‌دن مۆستقیللیگی ایتیرمه‌سی تهلوكه‌‌سینی گؤسترمیشدیر.

سوْوئت حاكمیتی قۇرولاندا آذربایجاندا قالیب خالقی اۆچون چالیشماغی اۆستون تۇتان جعفر جاببارلی 1922-جی ایلده "اوْقتای ائلوْغلو" پیئسینده اؤنجه یازدیغی "آیدین"دا قالدیردیغی مسئله‌‌یه بیر داها قاییتمیشدیر. اینسانپرورلیگین و شخصیت آزادلیغی‌نین اؤن پلانا چكیلدیگی هر  ایكی پیئس سوْوئت آذربایجانی‌نین رهبرلری‌نین گؤزونده ادیبه بیر نؤو براعت قازاندیرمیشدیر.

1923-جۆ ایلده باكی تئاتر تئكنیكوموندا تحصیل آلان جعفر جاببارلی 1924-جۆ ایلده باكی دؤولت اۇنیوئرسیتئتی‌نین شرق فاكولته‌سینه داخیل اوْلموشدور. 20-جی ایللرین اوْرتالاریندا "كوْممونیست" قزئتینده ترجومه‌چی و ادبی ایشچی كیمی چالیشدیغی زامان ادیب تاریخی مؤوضویا بیر داها مۇراجعت ائتمیش و "قێز قالاسی" پوْئماسینی یازمیشدیر. سوْنرالار بۇ پوْئما اساسیندا گؤركملی بستكار افراسییاب بدلبیلی عینیادلی بالئت بستله‌میشدیر. بۇ دؤورده مۆلیف "محكوم شرقه" آدلی بیر شعر ده یازمیش و شرق خالقلارینی آزادلیغا سسله‌میشدیر.

1928-جی ایلده جعفر جاببارلی مشهور "اوْد گلینی" پیئسینی قله‌مه آلمیشدیر كی، اوْ، آذربایجان ادبیاتیندا ایلك قهرمانلیق درامیدیر. آذربایجان خالقی‌نین عرب ایشغالچیلارینا و یئرلی فئوْداللارا قارشی مۆباریزه‌سیندن بحث ائدن، دینی فاناتیزم علئیهینه یؤنلمیش، آزادفیكیرلیلیك ایدئیالاری ایله آشیلانمیش بۇ پیئس خالقی ایستیقلالیت اۇغروندا مۆباریزه‌یه سسله‌ین اثرلردندیر.

ج.جاببارلی‌نین یارادیجیلیغیندا قادین آزادلیغی مسئله‌‌سی اساس یئرلردن بیرینی تۇتور. اوْ بۇ مؤوضودا اولجه بیر نئچه هئكایه - 1924-جۆ ایلده "گۆلزار" و "دیلاره"، 1927-جی ایلده ایسه "دیلبر" هئكایه‌لرینی قله‌مه آلیر و نهایت، "سئویل”ی یازیر. ایلك دفعه‌‌ 1928-جی ایلده تاماشایا قوْیولموش "سئویل" پیئسینده قادی‌نین سوْسیال-معنوی كؤله‌لیكدن خلاص اوْلماسی پروْبلئمی اؤن پلانا چكیلمیشدیر. سوْوئت حاكمیتی ایللرینده گئنیش تبلیغ ائدیلن بۇ اثر اساسیندا بدیی فیلم و فیلم-اوْپئرا چكیلمیش، گؤركملی بستكار فیكرت امیروْو اوْپئرا بستله‌میشدیر. ج.جاببارلی "آلماز" (1931) پیئسینده ده قادین آزادلیغی مسئله‌‌سینه توْخونموشدور.

خالقین جاببارلی یارادیجیلیغیندا ان چوْخ سئودیگی اثرلردن اوْلان "1905-جی ایلده" پیئسینی یازیچی 1931-جی ایلده یازیب تاماملاییب. بۇ اثر آذربایجان خالقی‌نین ان آغریلی پروْبلئملریندن بیرینه - ائرمه‌نیلرین آذربایجانا قارشی توْرپاق ادعالارینا حصر اوْلونموشدور. سوْوئت حاكمیتی ایللرینده یازیلدیغیندان اثرده ایلك باخیشدان خالقلار آراسینداكی "ابدی دوْستلوق"دان بحث ائدیلیر. لاكین جاببارلی‌نین صنعتكارلیغی اوْندادیر كی، اوْ، رۇسییانین رسمی دایره‌لری‌نین ائرمه‌نیلره فیتوا وئرمه‌سینی، اوْنلاری سلاحلاندیریب آذربایجانلیلارا قارشی یؤنلتمه‌سینی چوْخ بؤیوك اۇستالیقلا قله‌مه آلمیشدیر. مۆلیف فیتنكار میللی نیفاق سیاستی‌نین نئجه آجیناجاقلی نتیجه‌لر وئرمه‌سینی اۆرك آغریسی ایله آچیب گؤسترمیشدیر.

جعفر جاببارلی‌نین ایگیرمی عصرین 30-جۇ ایللرینده یاراتدیغی اثرلرین اكثریتی یئنی سوْوئت قۇرولوشونون یارادیلماسینا حصر اوْلونموشدور. بئله كی، 1932-جی ایلده تاماشایا قوْیولموش "یاشار" پیئسینده آذربایجان كندینده یئنیلیكله كؤهنه‌لیگین مۆباریزه‌سی اؤز عكسینی تاپمیشدیر. اثرده علمین كنده كؤمیی مسئله‌‌سی قاباریق شكیلده   گؤستریلمیشدیر.   "دؤنوش"   پیئسینده   ایسه   ج.جاببارلی   صنعتكارین   اجتماعی مؤوقئیی مسئله‌‌سینی اؤن پلانا چكمیشدیر. اثرین باش قهرمانی گۆلساباه آدلی رئژیسسوْر اوْلماسینا باخمایاراق، اثر سانكی آوتوْبیوْقرافیك كاراكتئر داشیییر. اثرده باش قهرمان كؤهنه‌لیگی عطالت و مۆحافیظه‌‌كارلیق آدلاندیراراق قطعیتله رد ائدیر و یئنی حیات قۇرماغا جان آتیر. رئال حیاتدا ایسه جعفر جاببارلی بؤیوك معنوی ایضطیرابلار كئچیریردی. بۇ دؤورده آذربایجاندا آرتیق كوْللئكتیولشمه سیاستی گۆنو- گۆندن سرعتله‌نیر، اینسانلار زوْرلا كوْلخوْز و سوْوخوْزلارا عضو یازیلیردیلار. بۇ سیاسته قارشی مقاومت ده گۆندن-گۆنه گئنیشله‌نیردی. حتی عصیانلار دا باش وئرمیشدی. بئله شرایطده سوْوئت رهبرلری مؤوجود پروْبلئملری مۆوققتی پروْبلئملر، مۆباریزه آپارانلاری ایسه كؤهنه‌لیگین طرفداری اوْلان مۆرتجئ قۆووه‌لر آدلاندیریردیلار. جاببارلی یاخشی آنلاییردی كی، سوْوئت رئژیمی‌نین آپاردیغی مۆباریزه اوْنون خالقی‌نین معنوی كؤكلرینی بالتالاییر، اوْنو "سوْوئت خالقی"نێن آموْرف، اؤز عادت-عنعنه‌‌لریندن قوْپاریلمیش بیر تركیب حیصه‌‌سینه چئویریر. حقیقتی یازاجاغی تقدیرده نئجه بؤیوك تعقیبلره مروز قالاجاغینی  یاخشی  آنلادیغیندان  اوْ،  مۆجررد،  ایلك  باخیشدان  آذربایجانا  دخلی اوْلمایان، اۇزاق بیر بؤلگه‌یه حصر اوْلونموش اثر یازماغا باشلاییر. "افقانیستان" آدلی بۇ پیئس اوْنون سوْن و یاریمچیق قالمیش ایشلریندن اوْلور.

جعفر جاببارلی‌نین دراماتورگییاسی‌نین اساس مزیتی اوْنون خالق حیاتی ایله عضوی صۇرتده باغلی اوْلماسیدیر. اوْنون یاراتدیغی گۆجلو كاراكتئرلر، مۆسبت و منفی اوْبرازلار سیلسیله‌سی، پئرسوْناژلارین جانلی، كوْلوْریتلی دیلی جاببارلی دراماتورگییاسینا عۆمومخالق   محبتی   قازاندیرمیشدیر.   یئنیلییه   دوْغرو   ایره‌لیله‌ین   اینسانلاری آلقیشلایان   ادیب   اوْنلارین   دوْلغون   اوْبرازلارینی   اؤز   اثرلرینده   جانلاندیرماغا چالیشمیشدیر.  یارادیجیلیغی  آذربایجان سوْوئت  ادبیاتی‌نین  اینكیشافینا  بؤیوك تأثیر گؤسترمیش جعفر جاببارلی‌نین اثرلری‌نین تأثیری ایله آذربایجاندا یئنی نسیل دراماتورقلار یئتیشمیشدیر.

اوْنون ادبی ارثی، هئچ شۆبهه‌سیز، آذربایجان ادبیاتی تاریخینده لاییقلی یئر تۇتور. آذربایجان تئاتری‌نین اینكیشافیندا  دا جاببارلی‌نین بؤیوك خیدمتلری  وار. 1929-جۇ ایلده آذربایجان دؤولت درام تئاترینا بدیی حیصه‌‌ مۆدیری تعیین ائدیلن دراماتورق تئاترلا بیرلیكده قاستروْللاردا اوْلموش، صحنه‌‌ اۆچون شئكسپیرین "هاملئت" و "اوْتئللوْ"، شیللئرین "قاچاقلار"، بوْمارشئنین "فیقاروْنون توْیو"، آفینوْگئنوْوون "قوْرخو"، سلاوی‌نین "مۆداخیله" اثرلرینی ترجومه ائتمیشدیر. اوْنون ل.توْلستوْی و م.قوْركیدن چوْخ گؤزل ترجومه‌لری وار. ایستئدادلی تئاتر رئژیسسوْرو اوْلان جاببارلی همچی‌نین "شاهسنم" اوْپئراسی‌نین لیبرئتتوْسونو یازمیشدیر. اوْ، كینوْ صنعتینه بؤیوك ماراق گؤسترمیشدیر. جعفر جاببارلی "حاجی قارا"، "سئویل"، "آلماز"، "1905-جی ایلده"، "اؤلولر" كینوْفیلملری اۆچون سسئناریلر یازمیش و ایلك اۆچ فیلمین هم ده رئژیسسوْرو اوْلموشدور.

ادبی-تنقیدی مقاله‌لرینده جاببارلی‌نین آذربایجان كلاسسیك و سوْوئت ادبیاتی، تئاتر صنعتی باره‌سینده قییمتلی مۆلاهیزه‌لری وار. 1932-جی ایلده امكدار اینجه‌سنت خادیمی آدینا لاییق گؤرولن ادیب 1934-جۆ ایلده سسری یازیچیلار اتفاقی ایداره هئیتی‌نین عضوو سئچیلمیشدیر. جاببارلی‌نین سوْن اثری - "فیروزه" هئكایه‌سی اؤلوموندن سوْنرا، 1935-جی ایلده ایشیق اۆزو گؤرموشدور.

جعفر  جاببارلی  1934-جۆ  ایل  دئكابرین  31-ده  قفیلدن،  35  یاشیندا  ایكن باكیدا وفات ائتمیشدیر.

 

منبع :

آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت

سبوهی احمدوْو

“آینا متبو ائوی” باكی – 2006

كؤچورن : دالغا دیزج

 

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،