نسیمی، آنا دیلیندن باشقا عرب و فارس دیللرینده ده شئعرلر یازمیش و یازدیغی شئعرلرینین چوخوندا حروفیلیك دونیا گؤروشو ایله چیخیش ائتمیشدیر. بونون اوچون ده نسیمی نین شئعرلرینی آنلاماق اوچون اونون دونیا گؤروشوندن ده بیلگیلی اولماق لازیمدیر.
حروفیلیك اولاراق بیلینن اینانج آخیمینی ایكی اساس خصوصیت اساسیندا دیرلندیرمك لازیمدیر: باطینی لیك(esoterism) و حرفلر. حرفلردن دینی آنلام چیخاران هر اینانج آخیمی حروفیلیك ایله ایلگیلی اولمادیغی كیمی، باطینی خصوصیتلی اینانجلارین هامیسی دا حرفلرله ارتباطدا اولمازلار.
حرفلردن و رقملردن آنلام چیخارماق قدیم دؤورلرده، چوخلو كولتورلرده(فرهنگ)وارییمیش . بیر سیرالاری نین دوشونجه سینه گؤره، یازی نین تاریخی ایله باشلامیشدیر. میلاددان 500 ایل اونجه فیثاغورث ده بو ایشی گؤرموشدور. بوندان باشقا بیر سیرالاری دا "تورات" كیتابی نین تحلیلی اوچون حرفلردن یارارلانیردیلار. ایسلامدا "مقدس متن لری" حرف سویه سینده یوروملایان(تاویل ائدن) ایلك نمونه، 10-جو یوزایللیكده "منصور حلاج"دا گؤرونور. "منصور" ، "قوران"ین سؤزجوك آنلاملارینا باخاراق یوروم گتیرن " قرمطی"لرین بیر تبلیغاتچی سی ایدی. منصور اثرلرینده حرفلر و رقملرین " گیزلی آنلاملارینا" توخونان ایلك ایسلام حرفچی سیدیر. منصور حلاج، كائنات و تانرینی اینساندا گؤردویو اوچون ایلك دفعه" انالحق" سؤزونو دئمیش و بو سؤزه گؤره ده 922-جی میلادی ایلینده اعدام ائدیلمیشدیر. نسیمی نین شئعرلرینده منصورون آدی ایله چوخ اوزلشمك، ائله جه ده نسیمی نین " حق منم، حق منده دیر " سؤزو، بو دونیا گؤروشونون ایفاده سیدیر.
حروفیلیگه گؤره، دونیا سسدن یارانیب. كائنات، سسین اورتایا چیخماسی ایله وار اولموشدور. سس، جانلی لاردا بالفعل، جانسیزلاردا بالقوه اولاراق واردیر. تانری نین ایلك بلیرلشمه سی "سؤز"(كلام) ایله اولموشدور. سؤز ایلك سببدیر و تانری نین مجرد بیر " ایچ دانیشماسی"(كلام نفس) علامتینده دیر. قطعی بیر گئرچگ اولاراق گؤرونن بو مجرد سؤز ، بیر سیرا اؤیه لره(عنصرلره) آیریلیر و بو اؤیه لر بیچیمینده خاریجی بیر خاصیت قازانیر. اصلینده سؤزون آیریشدیغی بو اؤیه لر حرفلردیر. عرب الیفباسی نین یعنی "قوران"ین 28 حرفی وار و بو عرب الیفباسینا، فارس دیلینده 4 حرف آرتیریلاراق ساییسی 32 حرف اولور . بو اوزدن نسیمی نین شئعرلرینده رقم و حرفلرله وورغولاندیغینی گؤروروك..
حروفیلرین دوشونجه سینه گؤره، تانری، اؤزونو اینسانین اوزونده "سؤز" بیچیمینده گؤرونر ائتمیشدیر. سؤزون اؤیه لری نین ساییسال(عددی) بیر دیری واردیر. اینسان اوزونده كی بورون "الف"، بورونون ایكی یانی "ل" ، گؤزلر ده "ه" حرفلرینی وئریر. بئله جه اینسانین اوزونده قرینه حالیندا یازیلمیش ایكی"الله" سؤزجویو اورتایا چیخیر. اینسان اوزونده حرفلرین اولماسی اینامی حروفیلرین تاثیری آلتیندا علویلره ده(قیزیلباش علویلره بیر سیرالاری گوران، علی اللهی دا دئییرلر. اما داها دوغرو ایفاده ائدن، قیزیلباش علویلر سؤزودور)كئچمیشدیر. علویلرده اینسان اوزونده قرینه حالیندا گؤرونن علی سؤزجویونون اولدوغونا اینانیرلار.علویلرین بیغ قویماق سببی ده، اینسان اوزونده گؤرونر اولان علی سؤزجویونون تام دوزلمه سی اوچوندور. بیغ اولمادیغی حالدا علی سؤزجویونون حرفلریندن اسكیك اولدوغو دوشونجه سینده دیرلر. بیغ مساله سی سونرالار كولتوره داشینمیشدیر.
اینسانین اوزونده آیریجا چئشیدلی جیزگیلر(خطلر) واردیر: ایكی قاش، دؤرد كیپریك و ساچدان یارانان یئددی جیزگی یه "آنا جیزگیلر" (خطوط امیه) دئییلیر. بو یئددی جیزگی نین دؤرد اؤیه (اود، سو، هاوا و تورپاق) ایله چارپیمی(ضربی) عرب الیفباسی نین 28 حرفینی وئریر. آیریجا ائرككلرده یئتكینلیكده اورتایا چیخان داهادا یئددی جیزگی واردیر. بونلار ساغ و سول یانلار آیری- آیری ساییلماقلا ایكی ساققال، ایكی بیغ، ایكی بورون توكو و بیر چنه آلتی توكو اولاراق یئددی جیزگی اولار و "بابا خطلر" (خطوط ابیه) آدینی آلیر. بئله جه یئتكین بیر ائرككین اوزونده جیزگی لرین سایی سی 14 دؤرد اولور. بو جیزگی لرین اؤزلری و اولدوغو یئرلر(حال ومحال) اولاراق حئسابلانارسا یئنه 28 حرفی وئرر.فضل الله نعیمی بو سایی نی 32- یه چیخارمیش و فارس دیلینده كی حرف سایی سینا چاتدیرمیشدیر. بو مؤوضوعدا حروفیلر بئله بیر آچیقلاما وئریردیلر:«تانری، اؤزونو مختلیف آشامالاردا(مرحله لرده) پیغمبرلر واسیطه سی ایله آچیقلامیشدیر. كائناتین اساس اؤیه لری اولان حرفلر، هر بیر یعنی پیغمبره اؤنجه كی پیغمبردن داها چوخ سایی دا حرفلر وئریلمیشدیر. "حضرت آدم"ه 9، " حضرت ابراهیم"ه 14، " حضرت موسی"یا 22، "حضرت عیسی"یا 24، "حضرت محمد(ص)"ا 28 حرف وئریلمیشدیر. بو وئریلن حرفلرین سایی فضل الله نعیمی ده 32 حرفدیر ». حروفیلر بو حرفلرین سایینی اونلارین كیتابی هانسی دیلده یازیلمیشسا او دیلین حرفلرینین سایی ایله اؤلچورموشلر. اؤرنه یین "قوران" مقدس كیتابی نین دیلی اولان عربجه ده، 28 حرف اولدوغوندان حضرت محمد(ص) وئریلن حرفلرین سایینی دا 28 قبول ائدیرلر. حروفیلر همده " قوران"ین 29 سوره سینده اولان "حروف مقطعه" حاقدا دا باخیشلاری وادیر. اونلارین فیكرینه گؤره "قوران"ین سیرری بو 29 سوره نین باشلانیشیندا اولان 11 حرفده گیزلیدیر.
طبیعی كی، بورادا حروفیلیك اینانجینی تام اولاراق آچیقلاماق مومكون دئییلدیر. آما منجه آزاجیق اولسا بئله،. آزربایجان كلاسیك ادبیاتی نین گؤركملی شاعیرلریندن اولان نسیمی نین، بیر سیرا شئعرلرینین فلسفی یؤنونو آنلاماق یولوندا یاردیمجی اولا بیلر. سون اولاراق بونو سؤیله مه لییم كی، نسیمی ، ساده جه بیر حروفی تبلیغچیسی دئییل، اونون ادبیاتیمیزین زنگینلشمه سینده اولان رولو اونودولمازدیر و بؤیوكدور.بو یازی ایسه، یالنیز اونون حیاتی و بیر سیرا شئعرلری نین فلسفی یؤنو حاقدا بیر گیریشدیر.
رامین جبارلی
بؤلوم لر:
آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،
