قالب وبلاگ

ناتوانین دونیا گؤروشونون، بدیعی زؤوقونون فورمالاشماسیندا یاخین و اوزاق قوهوم لاری نین عمیی آز اولمامیش دیر. قاسیم بی زاكیر، میرزه جاوان، میرزه آدی گؤزل، احمد بئی جاوانشیر كیمی حؤرمت لی و تانینمیش شخصیت لر اؤز یارادیجی لیق لاری، ادبی صحبت و موباحصه لری، ائله جه ده عقل لی مصلحت لری ایله خورشود بانودا شعره و صنعته اولان شؤوق و هوسی قوووت لندیرمیش لر.
تاریخچی لرین احتیمالینا گؤره، بو دؤورده خاریجی و داخی لی وضعیتین جدی صورتده گرگینلشمه سی ایله علاقه دار خان عائلهلری اوزرینده نظارت گوجلندیریلمیش و خورشو دبانو خاسای بئی عثموبی له ایزدیواجا مجبور ائدیلمیشدی. بئله بیر احتیمال دا واردیر كی، وورونتسووون شخصی یاوری خاسای بئی تیفلیسده اونلارا مولك ادعالاریندا كؤمك گؤسترمیش و بونون موقابیلینده خورشود بانویا ائولنمیی تكلیف ائتمیش دیر. ۱۸۵۰-جی ایلین پاییزیندا خاسای بئی شوشایا گلیب توی ائتمیش و خورشود بانونو داغیستانا اؤز دؤغما كندینه، اورادان دا تیفلیسه آپارمیشدیر.
حیاتینین چیچك آچدیغی بیر دؤورده خورشود بانو تیفلیسده یاشامالی اولموش دور. شهرین صفالی یئرلری، طبیعی منظره لری اونا خوش گلسه ده، بورادا یاشاماغا مجبور اولدوغو و چوخ واخت لاری تك قالدیغی اوچون سیخیلمیش، غریب لیك چكمیشدیر.
۱۸۵۵ -جی ایلده خورشود بانونون اوغلو، ۱۸۵۶-جی ایلده قیزی دونیایا گلمیشدیر. اومكانین آدینی مهدی قولو، قیزین آدینی ایسه خانبییه قویورلار.
خورشید بانو ناتوان پارلاق ایستعدادا و قاباقجیل ایده آللارا مالیك اولان شخصیت اولموش دور. او، آذربایجان مدنیتینده و اجتماعی حیاتیندا درین عزلر قویموشدور. بو فنامینین میدانا گلمه سی نین بیر نئچه اساس سببی واردیر. بون لاردان بیری سی شاعره نین سوی كؤكودور. یعنی، ناتواندا ایكی بؤیوك نسلین – جاوانشیرلرین و زیاد-اوغلو قاجارلارین قانی واردیر. آدلارینی چكدیگیمیز بو ایكی بؤیوك و شرفلی نسلین هر بیری سی دونیایا بیر سیرا شاعر گتیرمیشدیر (مثلا، جاوانشیر نسلین دن ابولفت-خان طوطی نین، قاسیم بئی ذاكیرین، زیاد-اوغلو قاجار نسلین دن ایسه ضیادی قاراباغی، موصاحیب گنجوی و بیر سیرا باشقا شاعرلرین آدلارینی چكمك اولار). ماراق لی دیر، كی، ضیادی قاراباغی و موصاحیب گنچوی واختیله قاراباغ بیلربیی سی اولموش دورلار. ناتوان یارادیجی لیغی نین بؤیوك تدقیقا تچی سی بئی لر ممدوو “ناتوانین شاعر قوهوملاری” كیتابیندا (ب.، ۱۹۸۹) بو مسئله نی گئنیش آچیقلاییر. عینی زاماندا، زیاد-اوغلو قاجار نسلین دن چیخان شاعرلردن سؤز باشقا كیتابلاردا دا آچیلیر (مثلا، محمد علی تربیتین “دانیشمه دانی – آذربایجان”، ب.، ۱۹۸۷؛ چینگیز قاجارین “قدیم و اورتا عصرلر آذربایجانین گؤركم لی شخصیت لری”، ب.، ۱۹۹۷ و س.). فضولی آدینا رئسپوبلیكا ا لیازمالار اینستیتوتونون فوندوندا موصاحیب گنجوینین شعر دیوانی ساخلانیلیر و بو اثرین اوزرینده اینستیتوتون امكداش لاری علمی تدقیقاتلار آپاریرلار.
ناتوانین قیزی خانبیكه خانیم دا آناسی نین یولونو داوام ائتدیر هرك، غزل لر و روباعی لر یازمیش دیر. اونون بیر- نئچه غزهلی واسیف قولیئوین “دوننه اوزانان جیغیر” (ب.، ۲۰۰۰) كیتابیندا چاپ اولونموش دور. بو كیتابدا گؤستریلیر كی، خان- بیكه خانیم “مجلیسی-اونس”اون عضولرین دن بیری اولوب.
ناتوانین فیطری ایستعدادی نین اوزه چیخماسی و چیچكلنمه سی نین باشقا بیر سببی، شوبهه سیز، شوشانین تكرارئدیلمز یارادیجی آبی-هاواسی و موحیطی ده اولموشدور.

بئی لر ممدوو “خورشیدبانو ناتوان” كیتابیندا یازیر: “حتی خاطره لرده ناتوانین “خان لیق شوكور” آدی ایله تانینان خیدمتچی سینه موسیقی تعلیمی وئرمكله اونو مشهور خواننده ائتمه سین دن ده دانیشیلیر” (سه. ۶۰). اؤزو ده مؤلف قئید ائدیر كی، بو حاقدا ماتئریال نظامی آدینا آذربایجان ادبیاتی موضعی نین فوندوندا ساخلانیلیر (اینو. ۴۸۱، سه. ۷). حال-حاضردا بو ماتئریالین فضولی آدینا رئسپوبلیكا ا لیازمالار اینستیتوتونا وئریلدیگی باره ده گومان لار وار، لاكین همین ماتئریال لار هله لیك تاپیلیب تدقیقاتا جلب ائدیلممیش دیر.
ناتوانین پوئزیاسی آذربایجان خواننده لرینی ده روح لاندیریر. بؤیوك صنعتكاریمیز سید شوشینسكی نین ناتوان حاقیندا خاطره سینده قئید اولونور كی، او شاعره نین غزل لرینی “سئگاه” اوستونده اوخویارمیش (نظامی آدینا آذربایجان ادبیاتی موضعینین فوندو، اینو. ۸۷۴). و اوندان بری، دئمك اولار كی، بو گونه كیمی تانینمیش آذربایجان خواننده لری شاعر هنین غزل لرینی اوخویوب، ایلهام آلیرلار.
ناتوان پوئزیاسی پروفئسسیونال آذربایجان بستكارلارین اثرلرینده ده اؤز عكسینی تاپیر. بونون پارلاق مثالی تانینمیش بستكار خالق آرتیستی، پروفئسسور واسیف آدیگؤزلووون ناتوانین سؤزلرینه یازیلمیش مشهور “قرنفیل” ماهنی- رومانسی اولا بیلر. اونو دا دئیك كی، سون واخت لاردا بستكار “خان قیزی ناتوان” اوپئراسینی آرتیق یازیب بیتیرمیش دیر.
۲۰ -جی عصر آذربایجان ادبی موحیطی بیر سیرا قودرت لی صنعتكارلار، او جمله دن شاعره قادین لار یئتیشدیرمیشدیر: خورشید بانو ناتوان، فاطما خانیم كمینه، عاشیق پری و سایرین.
خورشید بانو ناتوان زمانه سی نین گؤركم لی شخصیتلرین دن اولموش، تكجه آذربایجاندا دئییل، بوتون زاقافقازیادا خئییرخواه لیغی و مسنت لیغی ایله تانینمیش دیر. او، كاسیب لارا ال توتموش، شوشایا سو كمری چكدیرمیش دیر.
خورشودبانو ناتوان قاراباغین سونونجو حاكمی مهدی قولو خان جاوانشیرین قیزی، ایبراهیم خلیل خانین نوهسیدیر. او، آنا طرف دن گنجه حاكمی جاواد خانین نسلین دن دیر. آناسی بدیرجاهان بییم ایسه ضیا خانین نوهسی اوغورلو بیین قیزی دیر.

ناتوانین یارادیجی لیق فعالیتی تكجه شعرله بیتمیر. او رسام لیقلا دا مشغول اولوردو، همچینین، اونون نفیس ال ایشلری، موختلیف ژانردا تیكمه لر باجاریغی دا اولموش دور.
یارادیجی لیقلا برابر خان قیزی نین اجتماعی و ایدارئتمه فعالیتینی قئید ائتمك اولار (تصادفی دئییل كی، قوهوملار آراسیندا خورشید بانویا “دوررو یئكتا”، یعنی، تك اینجی-خان لیقین یئگانه واری سی دئیرمیشلر).
ناتوانین خئییرخواه لیغی و خئیریچی لیگی ده گؤزه چارپیر. بئی لر ممدوو “خورشید بانو ناتوان” اثرینده گؤستریر كی، شوشانین بیر قروپ شاعرلری بدیعی مجلیسی تشكیل ائدیلمه سی نین ضروریتینی درك ائدیردی لر. لاكین، مجلیس دوزلتمك اوچون شرایط و ایمكان یوخ ایدی. ضیالی لار یالنیز خان قیزی نین كمكینه اومید ائدیردی لر. خان قیزی بو شاعرلرین تكلیفینی ممنونیتله قبول ائتمیش و نتیجه ده قیسا بیر مدتده شوشادا “مجلیسی-اونس” (یعنی، دوستلوق، اولفت مجلیسی) یاراندی. بو مجلیسه رهبرلیگی و اونون بوتون خرج لرینی خان قیزی اؤز اوزرینه گؤتورموش دور. تصادفی دئییل كی، بئیلر ممدوو اؤز اثرلرین بیرینده ناتوانی “مجلیسی-اونس”اون اوریی آدلان دیریردی. شوشادا میر محسن نواب قاراباغی نین رهبرلیگی ایله “مجلیسی- فراموشان” آدلی داها بیر پوئتیك مجلیس ده فعالیت گؤستریردی.
محض بو زامان خورشید بانو (شاعره اؤز ننه سی نین آدینی داشیییردی، او دا گنج هلی جاواد-خان زیاد اوغلو قاجارین دوغما باجی سی ایدی) “ناتوان”، یعنی، “كیمسه سیز”، “كؤمك سیز” تخلوصونو اؤزونه گوتورموش دور.
“مجلیسی-اونس”ده تانینمیش قاراباغ شاعرلری ایله یاناشی مشهور خواننده و سازانده لر ده ایشتیراك ائتمیشلر بونلاردان حاجی حوسو، مئشهدی ایسی، موللا ولی، موللا عباس قولو، مئشهدی داداش، عبدل غنی و صادیق جانین (صادیق اسد اوغلونون) آدلارینی چكه بیلریك. مشهور تارزن قوربان پیریموو یازیردی: “خورشید بانو نینیی شعر، ائله جه ده موسیقینی چوخ سئویردی. خواننده لردن حاجی حوسو و مئشهدی ایسی اونون مجلیسینده اوخویاردی لار. بو خواننده اوخویاركن ناتوانین غزل لری ندن تئز- تئز ایستیفاده ائدردی لر. سون واختلارا قدر جابار اونون غزللرینی اؤز رئپئرتواریندا ساخ لاردی” (ناتوان حاقیندا خاطرهلر. نظامی آدینا آذربایجان ادبیاتی موضعی نین فوندو، اینو. ۸۷۴). فضولی آدینا رئسپوبلیكا ا لیازمالار اینستیوتوتون فوندوندا ساخلانیلان میر-حسن آغامیرووون “ناتوان حاقیندا خاطره لرده” (اینو. ۱۷۸۸) قئید اولونور كی، ناتوانین هر بیر مجلیسینده موسیقیچیلر ایشتیراك ائدیردی لر، ناتوانین بعضی مجلیس لری ایسه صرف موسیقی مجلیسی حساب اولونوردو و بورادا ناتوانین غزللری ده اوخونوردو.

[
گنج شاعره شوشادا “مجلیسی اونس” ادبی مجلیسینی تشكیل ائتمیش دیر. ۱۹۷۳-جو ایلده شوشایا سو كمرینی چكدیرمیش دیر: بو سو كمری ایندی ده “خان قیزی بولاغی” آدی ایله مشهوردور. ناتوان آراز چایین دان میل دوزونه ده سو كمری چكمه یه تشببوس ائتمیشدیر.
او، یارادیجیلیغا ۵۰-جی ایللردن انه نه وی شرق مؤوضوسو و شعرلرله باشلامیش دیر. غزللرینده محبت، طبیعت گؤزل لیك لری (“گولون”، “قرنفیل” و سایر) ترننوم اولونموش دور. ۱۶ یاش لی اوغلونون اؤلومون دن سونرا ناتوان بدبین روح لو شعرلر یازمیش دیر.
(“آغلارام”، “اولایدی”، “گئتدی”، “سنسیز”، “اؤلورم” و سایرین) اثرلری درین صمیمیتی، اینجه لیریزمی ایله سئچیلیر. یوكسك صنعتكارلیق نومون هسی اولان شعرلرینده تكریر، قوشما، ردیف، مجاز و سایر بدیعی واسطه لر مهارتله ایشلنمیش دیر. م.ن .نوواب، س.ع.شیروانی و باشقالاری اونا شعر حصر ائتمیشلر.

ناتوان هم ده ایستعدادلی رسام اولموشدور. اونون بدیعی تیكمه لری “گول دفتری” (۱۸۸۶) آدلی آلبومون داكی رسم لر بونا ثبوت دور.
شخصی موناسیبت لرین، دؤورانین حاق سیزلیغی، ظالم لارین سیتمی شاعری واخت سیز قوجالتمیش، اونو حیات ایشیغینا حسرت قویموش دور. آغلاماق دان گؤزلری نین نورو گئتمیش، بدنی طاقت دن دوشموش دور.
ممد راحیمین «ناتوان پوئماسی»، İ.افندیئوین «ناتوان» پیئسی شاعره یه حصر اولونموشدور.
خورشید بانو ناتوان ۱۸۹۷-جی ایل، ۱ اوكتیابردا وفات ائتمیشدیر و آغدامین “عیمارت” قبیریستانلیغیندا دفن اولونموش دور. آدینا كوچه، كلوب، كیتاب خانا و مكتب واردیر. خان قیزی نین ال یازمالاری، شخصی گئییم و اشیالاری نادیر ائكسپونات كیمی آرخیو و موزه لریمیزده ساخلانیلیر.
باكیدا هیكلی، شوشادا بوستو، آغدامدا قبیروستو عابده سی قویولموش دور.

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،