قالب وبلاگ

ترلان بَی الییاربیوْو 1892-جی ایل نوْیابرین 28-ده شاماخی شهرینده زادگان عائله‌‌سینده آنادان اوْلوب. 1908-جی ایلده شاماخیداكی آلتییللیك شهر مكتبینی بیتیرمیش ترلان بَی اوْردو سێرالارینا كؤنوللو اوْلاراق پییادا كیمی یوْللانمیشدیر. 1911-جی ایلده 3-جۆ قافقاز پییادا آلایی‌نین الاچی عسگری اوْلان ت.الییاربیوْوو تیفلیسده‌كی میخایلوْوسك حربی پییادا مكتبینه اوْخوماغا گؤندردیلر. 4 ایللیك تحصیلی زامانی بیرینجیلر سێراسیندا اوْلان، بۆتون فنلری مۆوفقیتله قاورایان ترلان بَی حربی مكتبی بیرینجی درجه‌‌لی دیپلوْملا بیتیردی. اوْ، قافقاز حربی دایره‌سی‌نین تركیبینده اوْلان 205-جی پییادا آلاییندا تاغیم كوْماندیری وظیفه‌‌سینده خیدمته باشلادی. 1914-جۆ ایلده 1 دۆنیا مۇحاریبه‌‌سی باشلایاندا الییاربیوْوون خیدمت ائتدیگی 205-جی آلای قرب جبهه‌سینه گؤندریلیر. عزمكارلیغی یۆكسك قییمتلندیریلن بؤلوك كوْماندیری الییاربیوْوا شتابس-كاپیتان رۆتبه‌سی وئریلیر و اوْ، پییادا تابوْر كوْماندیری كیمی مسئول وظیفه‌‌یه تعیین ائدیلیر. همین دؤیوشلرین گئدیشینده ترلان بَی دفعه‌‌لرله اوْردئن و مئداللارلا تلتیف ائدیلمیش و اۆچ دفعه‌‌ یارالانمیشدی. 1916-جێ ایلین یاییندا آلایی ایله مشهور بروسیلوْو همله‌سینده ایشتیراك ائدن الییاربیوْو قێزغین دؤیوشلرده سینه‌سیندن آغیر یارالانیر. حكیملر اوْنون تام ساغالاجاغینا  امین  دئییلدیلر.  بیر  مدت  برئست  حربی  هوْسپیتالیندا  مۆعالیجه‌‌ اوْلوندوقدان سوْنرا اوْنو مۆعالیجه‌‌سینی داوام ائتدیرمك اۆچون باكییا گؤندریرلر. یاراسی‌نین آغیرلیغینا، مۇحاریبه‌‌ قانونلاری ایله یاشایان باكیدا لازیمی داوا- درمانلارین چتینلیكله تاپیلماسینا باخمایاراق الییاربیوْو آیاغا قالخیر و یئنیدن حربی خیدمت باره‌ده دۆشونمه‌یه باشلاییر.

رۇسییا ایمپئرییاسی‌نین پارچالاندیغی، آذربایجانین مۆستقیللیك قازاندیغی بیر واختدا الییاربیوْو بۇ حادثه‌‌لردن كناردا قالا بیلمزدی. اوْ بیلیردی كی، یئنیجه اوْردو یاراتماغا باشلایان آذربایجاندا میللی ظابط كادرلارینا بؤیوك احتیاج وار. ائله بۇنا گؤره ده 1918-جی ایلین آوقوستوندا ترلان بَی كؤنوللو اوْلاراق میللی اوْردویا گلیر و 2-جی پییادا آلایی‌نین كوْماندیر كؤمكچیسی وظیفه‌‌سینه تعیین ائدیلیر. اوْنون آلایی  اؤلكه‌ده ثابتلیگی برپا ائتمكله،  دؤیوش  حاضیرلیغینی آرتیرماقلا  مشغول اوْلور.

1919-جۇ ایلین یاییندا رۇسییانین آغقواردییاچی گئنئرالی آ.دئنیكی‌نین اوْردوسونون آذربایجانا هۆجوم تهلوكه‌‌سی یاراناندا 2-جی پییادا آلایی سرحدلریمیزین مۆحافیظه‌‌سینی گۆجلندیرمك اۆچون قۇساردا یئرلشدیریلیر. ت.الییاربیوْو تابعلیگینده اوْلانلاری قلبه رۇحوندا تربییه ائدیر. لاكین اؤلكه‌نین سییاسی و حربی رهبرلیگی‌نین گؤردویو تدبیرلر نتیجه‌سینده دئنیكین آذربایجانا هۆجوم فیكریندن واز كئچیر. خیدمتلرینه گؤره الییاربیوْوا روْتمیستر رۆتبه‌سی وئریلمیش و اوْ، باكی حربی ایداره‌سی‌نین ریس مۆاوینی تعیین ائدیلمیشدیر.

1920-جی ایلین یازیندا سوْوئت رۇسییاسی قوْشونلاری آذربایجانا داخیل اوْلاندا اوْ همین وظیفه‌‌ده ایدی. سوْوئتلر اوْنو بیر نئچه آی حبسده ساخلاسالار دا، هئچ بیر اتهام ایره‌لی سۆره بیلمه‌میش و حربی كادرلارا اوْلان طلباتی نظره آلاراق یئنی یارادیلان آذربایجان قێزیل اوْردوسو سێرالارینا داخیل ائتمیشلر. آذربایجان حیصه‌‌لرینی دایم یۆكسك دؤیوش حاضیرلیغی سویه‌سینده ساخلاماغا مۆوففق اوْلان الییاربیوْو موْسكوایا - م.بئش.فرونزئ آدینا حربی آكادئمییادا آلی كوْماندا هئیتی كۇرسلارینا گؤندریلمیشدیر. 1927-جی ایلده كۇرسلاری بیتیردیكدن سوْنرا اوْ، باكییا قاییتمیش و مایوْر رۆتبه‌سینده آذربایجان داغاتیجی دیویزییاسیندا خیدمتینی داوام ائتدیرمیشدیر.

آذربایجان دیویزییاسی‌نین كوْماندیری جمعشید خان ناخچیوانسكی و حربی كوْمیسسار حسین رحمانوْو اوْنا وئردیكلری آتتئستاسییادا یازیردیلار: "آلی كوْماندا هئیتی كۇرسونو بیتیرن ترلان بَی الییاربیوْو بیلیگی و باجاریغی ایله دیویزییانین حربی مشق و مانعورلرینده یۆكسك كوْماندیرلیك مهارتی ایله ایشتیراك ائدیر". پئداقوْژی كئیفیتلری ایله سئچیلن الییاربیوْوا آذربایجان نئفت اینستیتوتوندا (ایندیكی نئفت آكادئمییاسی) طلبه‌‌لری حربی ایشه حاضیرلاماق تاپشیریلمیش و اوْ بۇ ایشی جان-باشلا یئرینه یئتیرمیشدیر.

1937-جی ایلین تلاتوملو حادثه‌‌لری باشلایاندا الییاربیوْوون دا باشی‌نین اۆستونو قارا بۇلودلار آلمیش، اوْ، وظیفه‌‌دن-وظیفه‌‌یه كؤچورولموشدور. زادگان عائله‌‌سینه منسوب اوْلماسی اوْنا "خالق دۆشمنی" دامغاسی وۇرماغا كیفایت ایدی. لاكین موْسكوایا - م.بئش.فرونزئ آدینا آلی حربی آكادئمییایا گؤندریلمه‌سی اوْنو یئرلی جللادلارین الیندن خلاص ائدیر.

1941-جی  ایلده  ترلان  بَی  آكادئمییانی  بیتیرنده  آرتیق  بؤیوك وطن مۇحاریبه‌‌سی  باشلامیشدی.  جبهه‌یه  سفربر  اوْلونان  پوْلكوْونیك  ایلك  دؤیوشلرده‌جه فرقله‌نیر. 1942-جی ایلده شیمالی قافقازدا یارانان آغیر حربی وضعیتی نظره آلاراق سسری رهبرلیگی آذربایجانلیلاردان عبارت میللی دیویزییالارین سایینی آرتیرمیشدی. میللی ظابطلره  اوْلان  احتیاجی  اؤده‌مك اۆچون  آذربایجانلی  ظابطلر  بۇ  حیصه‌‌لره  تعیینات آلیردیلار. ت.الییاربیوْو 416-جێ میللی آذربایجان آتیجی دیویزییاسی‌نین كوْماندیر مۆاوینی، اۆچ آی سوْنرا ایسه كوْماندیری تعیین ائدیلیر. مهارتله ایداره اوْلونان دیویزییا 1942-جی ایلین نوْیابریندا ایلك حربی عملیاتلارا باشلاییر و 44-جۆ اوْردونون تركیبینده آز بیر واختدا شیمالی قافقازدا 350 كم-لیك دؤیوش یوْلو كئچیر، اوْنلارجا شهر و كندی دۆشمندن آزاد ائدیر.

داها سوْنرا ت.الییاربیوْو ایرانا یئریدیلن 402-جی میللی آتیجی دیویزییایا كوْماندیر تعیین ائدیلیر. دیویزییا هم ده جبهه‌لرده وۇروشان میللی آذربایجان دیویزییالاری اۆچون ظابط و عسگر كادرلارینی حاضیرلاییردی. ترلان بَیین یئتیشدیردیگی میللی حربی كادرلارین سوْراغی بۆتون جبهه‌لردن گلیردی. اوْنلار اؤز سركرده‌لیك مهارتلرینه گؤره ایلك نؤوبه‌ده ترلانبه‌یه تشككورلرینی بیلدیریردیلر.

1944-جۆ ایلده 58-جی كوْرپوسون كوْماندیر مۆاوینی كیمی مسئول وظیفه‌‌ده چالیشان ترلان بَی الییاربیوْوا گئنئرال-مایوْر رۆتبه‌سی وئریلمیشدیر. اوْ اؤزونون كوْماندیرلیك باجاریغینی بۆتون وظیفه‌‌لرینده پارلاق شكیلده نۆماییش ائتدیریب، خیدمت ائتدیگی حربی حیصه‌‌لرده بؤیوك نۆفوذا و حؤرمته مالیك اوْلوب. پئشكار حربچی، ایگید گئنئرال ترلان بَی الییاربیوْو حرب ایشینین یئنیلیكلری ایله دایم ماراقلانیر، یئنی- یئنی حربی فندلر تكلیف ائدیردی. اوْنلارین بعضیلری جبهه‌لرده تطبیق اوْلونوردو.

خیدمت ایللرینده ترلان بَی دفعه‌‌لرله تلتیف ائدیلمیشدیر. چار رۇسییاسی‌نین "مۆقدس آننا" اوْردئنی‌نین 4-جۆ و "مۆقدس ستانیسلاو" اوْردئنی‌نین 3-جۆ درجه‌‌لری،  سوْوئت  اتفاقی‌نین  لئنین  اوْردئنی،  قێرمیزی  بایراق،  قێرمیزی  اۇلدوز اوْردئنلری و چوْخلو مئداللار مشهور سركرده‌نین سینه‌سینی بزه‌ییردی.

جمعی آلتمیش دؤرد ایل عؤمور سۆرموش، بیر و ایكی دۆنیا مۇحاریبه‌‌لرینده ایشتیراك ائتمیش، آذربایجان میللی اوْردوسونون تشكیلینده عملی فعالیت گؤسترمیش گئنئرال ترلان بَی الییاربیوْو رئسپوبلیكادا تانینمیش شخصلردن اوْلوب. اصل معنادا ائلی، اوْباسی و دوْغما خالقی اۆچون عوضسیز خیدمتلر گؤسترن گئنئرال ترلان بَی الییاربیوْو مۇحاریبه‌‌دن سوْنرا دا مسئول وظیفه‌‌لرده چالیشمیش، اؤز بیلیگی، باجاریغی و كریستال تمیزلیگی ایله سئچیلمیشدیر. گئنئرال-مایوْر   ترلان   بَی   الییاربیوْو   1956-جێ   ایلده   باكیدا   وفات ائتمیشدیر.

 

منبع :

آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت

سبوهی احمدوْو

“آینا متبو ائوی” باكی – 2006

كؤچورن : دالغا دیزج

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،