قالب وبلاگ

 گله‌جكده مهستی‌نین دوْغوم تاریخی ایله باغلی داها دقیق قایناقلار اۆزه چێخارسا، طبیعی كی، اوْنلاری دانیشیقسیز قبول ائتمك، گؤستردیگیمیز تاریخی اصلاح ائتمك اوْلار. لاكین مۆعیین شرطلیگینه باخمایاراق، زننیمیزجه، بۇ 1089- جۇ ایلی مهستی گنجوی‌نین دوْغوم تاریخی كیمی قبول ائتمك لازیمدیر.

 مهستی عؤمرونون مۆعیین گۆنلری، آیلاری بلخ، مرو، نیشاپور، هئرات شهرلرله باغلی اوْلموش، اوْ، بیر مدت مروده یاشاییب- یاراتمیشدیر. لاكین منبع‌لرده‌كی معلوماتلار و اؤز شئعرلری‌نین وئردیگی بیلگیلر اوْنو دوْغما گنجه مۆحیطی ایله قێریلماز تئللرله قوْووشدورور.

 اوْ، گنجلیك چاغلاریندا گنجه‌دن بیر نئچه ایللیك آیریلمالی اوْلموش، یارادیجیلیغی‌نین یئتكینلیك چاغیندا یئنیدن دوْغما شهره دؤنموش و عؤمرونون سوْنونادك بۇرادا یاشامیشدیر. قۆربتده كئچیردیگی ایللر مهستی یارادیجیلیغی‌نین سێزیلتیلی میصراعلاریندا دوْنوب قالیب:

قۆربتده بخت منه یار اوْلماسا دا، باری، دۆشمن حالیمدان آگاه اوْلماز.

بیلیرمیسن صفرین عذابینا دؤزمك یوْلونو نییه سئچدیم؟

(بئله ائتدیم) كی شیرین یاسی تۆلكونون قارشیسیندا اوْلماسین.

 گنجه حؤكمداری سۇلطان توْغرول واختیندا آرتیق مهستی‌نین یاشی یئتمیشی اؤتموشدو. لاكین ایللرین گتیردیگی زنگین تجروبه‌سی، شاعرلیك ایستئعدادی اوْلان مهستی ائله بۇ یاشدا دا اؤز شیرین صؤحبتی ایله ایسته‌نیلن مجلیسی بزه‌یه بیلردی. طبیعی كی، اوْ، سۇلطان توْغرولون مجلیسینه معنوی ذؤوق باغیشلاماق اۆچون دعوت اوْلونا بیلردی و بۇنو گره‌ینجه یئرینه یئتیرمه‌یه گۆجو دا چاتاردی.

"بؤیوك سوْوئت ائنسیكلوْپئدییاسی"نێن یئنی نشرینده مهستی آدینا آرتیق راست گلمیریك. گؤرونور بیر نئچه ادبیاتشوناس مقاله‌لریندن سوْنرا شاعرمیزین گۇیا بیر میف اوْلماسینا اوْ قدر اینانیلیب كی، آدی بئله معتبر منبع‌دن كنار ائدیلیب. البته‌‌، بۇنا گؤره هر كسدن داها اول مهستی‌نین گئرچكلیگی پروْبلئمینی واختیندا حل ائتمه‌میش ادبیاتشوناسلیغیمیز سۇچلودور. "بؤیوك سوْوئت ائنسیكلوْپئدییاسی"نێن ایكینجی نشرینده ایسه مهستی حاقینداكی كیچیجیك مقاله یانلیشلارلا دوْلودور و اوْ، صیرف سارای شاعری كیمی تقدیم اوْلونور. هئچ شۆبهه‌سیز كی، بۇ نتیجه‌یه گلمیش مقاله مۆلیفی اصلینده مهستی ارثیندن، اوْنون اوْبرازلار سیستمیندن خبرسیز اوْلموشدور.

 1923- جۆ ایلین نوْیابریندا تیفلیسده چێخان "یئنی فیكیر" قزئتی‌نین 206- جێ نؤمره‌سینده میر عباس باغیرزاده‌نین "نظامی‌نین قبری" آدلی مقاله‌سی درج ائدیلیر. مقاله‌ده بیر قروپ گنجه ضیالیسی‌نین (شاعر میرزه محمّد آخوندزاده، مۆعللیم جاواد بَی، تاریخچی رفیبیوْو، مۆعللیم میر كاظیم میرسولئیمانزاده) خۆصوصی كوْمیسسییا تشكیل ائتمه‌لری و 1923- جۆ ایلین آپرئلینده نظامی‌نین قبری یانیندا قاضینتی ایشلری آپارمالاریندان، مزاری شهرین داخیلینده - شاه عباس مسجیدی‌نین قارشیسینا كؤچورمك ایستكلریندن بحث ائدیلیر.

 قاضینتی زامانی نظامی مزاری‌نین یانیندا بیر قادین قبری‌نین اوْلدوغو دا اۆزه چێخیر. "بۇ كیمین مزاری اوْلا بیلر" مسئله‌‌سی باشیندا دا مۆختلیف فیكیرلر سؤیله‌نیب. وحید دستگئردی بئله گۆمان ائدیب كی، بۇ، نظامی‌نین سئویملی عؤمور- گۆن یوْلداشی آفاقین مزاریدیر. بۇنو داهی شاعرین قێزی‌نین قبری حساب ائدنلر ده تاپیلیب. حال‌بوكی، نظامی‌نین قێزی اوْلماسی باره‌ده اعتبارلی، دۆروست معلومات یوْخدور. عمومیتله، بۇ مۆلاهیزه‌لرین هئچ بیری‌نین رئال اساسی اوْلماییب. "مهستی و امیر احمد" آدلی الیازمادا ایسه مهستی‌نین مزاری‌نین نظامی مقبره‌سی‌نین یانیندا اوْلماسی باره‌ده قئید وار.

بیز، 1923- جۆ ایلده آشكارلانمیش مزارین آفاقین، مهستی‌نین و بیر باشقاسی‌نین اوْلماسی مۆباهیسه‌سی‌نین حلینه گیریشمك ایستمیریك. حقیقت بۇدور كی، مهستی‌نین مزاری نظامی مقبره‌سی ایله یاناشی اوْلوب و بیزی ایندی دۆشوندورن بۇدور. ائله اوْ یئرلرده‌جه مهستییه بیر مقبره اۇجالتماق شاعرمیزین خاطیره‌سی قارشیسینداكی معنوی بوْرجوموزدور.

مهستی شخصیتی حاقیندا گله‌جكده یئنی- یئنی معلوماتلار الده اوْلوناجاغینا شۆبهه یوْخدور. یئنی فاكتلار اساسیندا بیز مهستیدن تك بیر شاعره كیمی یوْخ، هم ده بیر مۇسیقیچی، بیر شاهماتچی كیمی ده سؤز آچا بیله‌جییك. تصادوفی دئییل كی، "مهستی و امیر احمد" الیازماسی‌نین بریتانییا كیتابخاناسیندا ساخلانیلان نۆسخه‌سینه چكیلمیش مینیاتورلردن بیرینده شاعره خطیب اوْغلو ایله بیرگه شاهمات تاختاسی آرخاسیندا تصویر ائدیلمیشدیر. مهستی ایلك بؤیوك قادین شاعریمیز اوْلماقدان اؤزگه، هم ده هله‌لیك تانیدیغیمیز ایلك قادین شاهماتچیمیزدیر.

یارادیجیلیغی‌نین ان محصولدار دؤورونو سۇلطان محمود سلجوقی‌نین و اوْنون عمیسی سۇلطان سنجر سلجوقی‌نین سارایلاریندا كئچیرمیشدیر. مهستی گنجوی فارس دیلینده، اساساً رۆبای ژانریندا یازمیشدیر.

ادبی ارثی دؤوروموزه‌دك تام حالدا گلیب چاتمامیشدیر. اوْن اۆچ- اوْن یئددی عصرلره عاید جۆنگ و تزكیره‌لرده مهستی گنجوی‌نین 200 یاخین رۆبایسی و بیر نئچه باشقا لیریك شئعری ساخلانمیشدیر. مهستی گنجوی یالنیز اؤز دؤورونده دئییل، سوْنرالار دا گؤركملی رۆبای اۇستاسی كیمی تانینمیش، بۇ ایسه بعزن باشقا صنعتكارلارین رۆبایلری‌نین ده اوْنا عاید ائدیلمه‌سینه سببوْلموشدور.

محبت لیریكاسی اوْنون یارادیجیلیغیندا اساس یئر تۇتور. رۆبایلری دۆنیویلیگی، هۇمانیزمی، ائپیكوریزمی، نیكبینلیگی ایله سئچیلیر. مهستی گنجوی محبتی طبیعی دۇیغو، اینسان شرفینی یۆكسلدن نجیب بیر حیسس كیمی معنالاندیریر. شاعره دینی خۆرافات، رییاكارلیق و مۆحافیظه‌‌كارلیق علئیهینه چێخاراق، اینسانین معنوی آزادلیغینی مۆدافعه‌‌ ائتمیشدیر. اوْنون شئعرلرینده خالقین، خۆصوصیله شرق قادی‌نینین آزاد و خوْشبخت حیات حاقیندا روْمانتیك آرزولاری دا عكس اوْلونموشدور.

گنجه‌ده مۇزئیی یارادیلمیش، 1980- جی ایلده ایسه هئیكلی قوْیولموشدور. 

بیر گۆن گلر كی، ایندی عظمتله یۆكسه‌لن، بیتن عصرین سئوگیسییله داها دا سۆسلنمیش نظامی مقبره‌سی‌نین یانیندا، ایلك بؤیوك شاعرمیز اۆچون ده مقبره اۇجالار. كئچمیشیمیزه و مهستیمیزه سئوگی‌نین بلیرتیسی اوْلان بۇ ایش، هم ده نظامی خاطیره‌سینه داها بیر سوْوقاتیمیزا چئوریلر. اوْندا سككیز یۆز ایل بۇندان ایره‌لی گنجه‌ده گئرچكدن گؤروشوب شئعرلشن نظامی و مهستی بیزیم گۆنلرده یئنیدن اۆز- اۆزه دۇرار، اوْنلارین مقبره‌لری باشیندا كئچیریلن شئعر بایراملاری‌نین سئوینجی و تنتنه‌سی داها آرتیق اوْلار.

 

                            

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،