قالب وبلاگ

آذربایجان  حرب  تاریخینه  هزی  آسلانوْو  جسور دؤیوشچو،   گؤركملی   سركرده،   ایكی دفعه‌‌  سوْوئت   اتفاقی قهرمانی آدینا لاییق  گؤرولموش ایلك  و  ئگانه آذربایجانلی،  تانك  قوْشونلاری‌نین  تطبیقی‌نین  یئنی  اۆصول  و مئتوْدلارینی    یاراتمیش شخص كیمی داخیل اوْلموشدور.

هزی 1924-جۆ ایلده آذربایجان كوْماندیرلر مكتبینه داخیل اوْلور. تحصیل ایللرینده بیلیك  و  باجاریغی  ایله  سئچیلن  هزی  كۇرسدا  بیرینجی  ایمیش.  نظری  و  پراكتیك مشغله‌لرده دایم قاباقجیل اوْلان هزی سسری-نین لئنینقراد شهرینه گؤندریلیر و اوْرادا  تحصیلینی  داوام  ائتدیریر.  اوْ  دؤوركو  سوْوئت  قوْشونلاری‌نین  ان  مۆعاصیر  تانكلاری ساییلان بت-5 و بت-7، ت-26 تانكلارینی مۆكممل اؤیرنن آسلانوْو 1930-جۇ ایلده تعییناتینی سسری-نین قرب حربی دایره‌لریندن بیری‌نین تانك حیصه‌‌لرینه آلیر.

سسری-نین آوروْپا ایله همسرهد بؤلگه‌لری قرب حربی دایره‌سینه داخیل ایدی. بۇ ایستیقامت ان تهلوكه‌‌لی حساب اوْلونور، بۇرادا یئرلشن حربی حیصه‌‌لره ان یاخشی ظابطلر گؤندریلیردی. آسلانوْوون كوْماندیرلیك ائتدیگی حربی حیصه‌‌لر دایم اؤز دؤیوش حاضیرلیغی‌نین سویه‌سی ایله سئچیلیردی.

1941-جی  ایلده  فاشیست  آلمانییاسین  قوْشونلاری  سسری-یه  هۆجوم  ائدنده  ایلك ضربه‌‌  قرب  حربی  دایره‌لرینه  وۇرولدو.  سسری-نین  سییاسی  و  حربی  رهبرلیگی‌نین سهولری اۇجباتیندان سوْوئت حربی حیصه‌‌لری آغیر وضعیته دۆشدو، بیر چوْخ یئرلرده آلمانلار طرفیندن مۆحاصیره‌‌یه آلیندی. حربی آویاسییا و تانك حیصه‌‌لری ساریدان كوْرلوق چكن سوْوئت قوْشونلاری آغیر دؤیوشلرله گئری چكیلمه‌لی اوْلدو.

ه.آسیانوْو مۇحاریبه‌‌نین ایلك گۆنلریندن باشلایاراق دؤیوشلرده ایشتیراك ائتمیش،  دفعه‌‌لرله  فرقلنمیش،  مئداللارلا  تلتیف  ائدیلمیشدیر.  1941-جی  ایلین  یاییندا مۇحاریبه‌‌نی كاپیتان رۆتبه‌سینده قارشیلایان آسلانوْوا آرتیق 1941-جی ایلین سوْنونا پوْدپوْلكوْونیك رۆتبه‌سی وئریلمیشدیر. موْسكوا اطرافیندا آپاریلان دؤیوشلرده آسلانوْو ایلك اوْردئنینه لاییق گؤرولموشدور. بئله كی، اوْنون كوْماندانلیق ائتدیگی تانك تابوْرو آلمانلارین مۆحاصیره‌‌سینه دۆشموش ایری سوْوئت حربی بیرلشمه‌سینی مۆحاصیره‌‌دن چێخارمیشدیر. مۆحاصیره‌‌نی یاراركن آسلانوْوون تابوْرو دۆشمنه سارسیدیجی ضربه‌‌لر وۇرموشدور. اوْ همچی‌نین آرتیق پارتلادیلماق اۆچون حاضیرلانمیش 50 آوتوْماشین مه و سۇرساتی مۆحاصیره‌‌دن چێخارماغا نایل اوْلموشدور. بۇ ایگیدلیگینه گؤره هزی آسلانوْو قێرمیزی اۇلدوز اوْردئنی ایله تلتیف ائدیلمیشدیر.

1942-جی ایلین آغیر دؤیوشلرینده یۆكسك حربی قابیلیتی ایله فرقلنن آسلانوْو 55-جی تانك آلایی‌نین كوْماندیری تعیین ائدیلیر و روْستوْو و تاقانروْقدا گؤستردیگی شجاعتلره گؤره یئنی اوْردئن و مئداللارلا تلتیف اوْلونور. آسلانوْوون سركرده‌لیك مهارتینی گؤرن آلی كوْماندانلیق اوْنو اؤز حیصه‌‌سی ایله مۇحاریبه‌‌نین ان آغیر نؤقطه‌‌سینه - ستالینقراد شهرینه گؤندریر. ستالینقراد شهری آلیناردیسا، آلمانلار ووْلقا چایینی نظارتده ساخلار و سسری-نین آسییا حیصه‌‌سینه كئچه بیلردی. بۇ سببدن ده ستالینقراد مۆهوم ستراتئژی اهمیته مالیك ایدی. اوْدور كی مۇحاریبه‌‌نین ان آغیر دؤیوشلری بۇ شهرین پایینا دۆشور. 1942-جی ایلین پاییزیندا بۇرادا مۆدافعه‌‌ اوْلونان سوْوئت حربی حیصه‌‌لری نوْیابر آییندا عكس-هۆجوما كئچیرلر. عكس-هۆجوم نتیجه‌سینده باشدا فئلدمارشال پاولیوس اوْلماقلا دۆشمنین 30 مینلیك قروپلاشماسی مۆحاصیره‌‌یه آلینیر. اوْنلاری مۆحاصیره‌‌دن چێخارماق اۆچون هیتلئر اوْرا فئلدمارشال مانشتئینین باشچیلیغی ایله بؤیوك تانك قۆووه‌لری گؤندریر. بۇ تانك قۆووه‌لری‌نین قارشیسیندا تكجه آسلانوْوون تانك آلایی دایانیردی. اگر اوْ گئری چكیلسیدی، پاولیوسون قوْشونلاری مۆحاصیره‌‌دن چێخماق ایمكانی قازاناردیلار. قۆووه‌لر نیسبتی‌نین قئیری- برابر اوْلماسینا باخمایاراق، آسلانوْو دؤیوشو قبول ائدیر و سوْوئت قوْشونلاری‌نین اساس  حیصه‌‌لری  كؤمه‌یه  گلنه‌دك  مؤوقئلریندن  چكیلمیر.  بۇ  ایگیدلییه  گؤره  اوْ، سسری-نین ان آلی مۆكافاتی - سوْوئت اتفاقی قهرمانی آدینا لاییق گؤرولور. اوْنون آلایی "قواردییا تانك آلایی" آدلاندیریلاراق سوْوئت قوْشونلاری‌نین سای-سئچمه حیصه‌‌لری سێرالارینا داخیل ائدیلیر.

ستالینقراد وۇروشماسیندان سوْنرا  خئیلی ایره‌لیله‌ین  سوْوئت  قوْشونلاری كۇرسك شهری یاخینلیغیندا آلمانلار طرفیندن دایاندیریلیر. 1943-جۆ ایلین یاییندا بۇ دفعه‌‌ رۇسییانین بۇ شهری اۇغروندا آغیر دؤیوشلر باشلانیر. آلمانلار تشببوسو اله كئچیرمه‌یه، سوْوئت قوْشونلاری ایسه دۆشمن مقاومتینی قێریب ایره‌لیله‌مه‌یه چالیشیرلار. ان دهشتلی توْققوشما كۇرسك یاخینلیغیندا یئرلشن پروْخوْروْوكا كندی یانیندا باش وئریر. بۇرادا هر ایكی طرفدن 1200 تانك اۆز-اۆزه گلیر. اۇزاق و یاخین مسافه‌لردن بیر-بیرلرینه آتش آچان تانكچیلار مرمیلری قۇرتاردیقدا تانكلارینی دۆشمن تانكینا چێرپیرمیشلار. كۇرسك دؤیوشلرینده هزی سوْنرالار "آسلانوْو فندی" آدینی آلمیش فندینی تطبیق ائتمه‌یه باشلاییر. بئله كی، اوْ، تانكلارین تامامیله یئنی دۆزولوش و دؤیوش فوْرماسینی تكلیف ائدیر و بۇ اۆصولون تطبیقی دۆشمن اۆزرینده قلبه قازاندیریر. ایندیینه‌دك ده حربی مكتبلر و آكادئمییالاردا "آسلانوْو فندی" آدلانان همین اۆصولو گله‌جك ظابطلره اؤیره‌دیرلر.

ماهیر سركرده‌لیك قابیلیتینه گؤره آسلانوْو سسری-نین پایتاختی موْسكوا شهرینه گؤندریلیر و اوْرادا زیرئهلی تانك قوْشونلاری آكادئمییاسینی اۇغورلا بیتیریر. بئله‌لیكله، آرتیق پوْلكوْنیك آسلانوْوا ایری تانك بیرلشمه‌لرینه كوْماندانلیق ائتمك حۆقوقو وئریلیر.

1944-جۆ ایل دؤیوشلرینده پوْلكوْونیك هزی آسلانوْو 35-جی قواردییا تانك بریقاداسی‌نین كوْماندیری وظیفه‌‌سینده بئلوْروسییا شهرلرینی ایشغالچیلاردان آزاد ائدیر. اوْ دؤیوشلرده هزی‌نین بریقاداسی دۆشمنه سارسیدیجی ضربه‌‌لر وۇرور، بؤیوك سایدا حربی تئكنیكا و لوازیمات قنیمت گوْتورور. بۇنا گؤره اوْنا تانك قوْشونلاری قواردییا گئنئرال-مایوْرو رۆتبه‌سی وئریلیر. هم سوْوئت سركرده‌لری، هم ده آلمانلار اوْ زامان اوْنو "جیناه ضربه‌لری‌نین اۇستاسی" آدلاندیریرمیشلار.

1944-جۆ  ایل  اییونون  23  -  30-دا  محض  آسلانوْوون  بریقاداسی  ایلك  اوْلاراق بئرئزینا چایینی كئچمیش و پلئشئن شهرینی، ائله‌جه ده 508 دیگر یاشاییش منطقه‌‌سینی دۆشمندن آزاد ائتمیشدیر. بۇ دؤیوشلرده فرقلنن هزی آسلانوْو ایكینجی دفعه‌‌ سوْوئت اتفاقی قهرمانی آدینا تقدیم اوْلونموش و سندلری رهبرلییه گؤندریلمیشدیر.

بئلوْروسییا تام آزاد ائدیلندن سوْنرا آسلانوْو بریقاداسی ایله پریبالتیكایا گؤندریلیر.  اوْنون بریقاداسی ای.اوْن.باقرامیانین تابعلیگینه وئریلیر. اصلن آذربایجاندان اوْلان، شمكیرین چارداقلی كندینده بؤیویوب باشا چاتمیش بۇ نانكوْر ائرمه‌نی  گئنئرالی  آذربایجانلیلارا همیشه  خوْر باخمیش، باجاریقلی  آذربایجانلیلارا قێسقانجلیق و پاخیللیقلا یاناشمیشدیر. بۇ زامان دؤیوشلر لیتوا، لاتوییا، ائستوْنییا اراذیلرینده گئدیردی. بۇ دؤیوشلرده آسلانوْوون بریقاداسی خۆصوصیله فرقلنمیشدیر.

1945-جی ایل یانوارین 24-ده میتاوا (ایندیكی یئلقاوا) شهری یاخینلیغیندا هزی آسلانوْو آغیر یارالی اعلان اوْلونور: گۇیا، اوْنون یانیندا توْپ مرمیسی پارتلامیشدیر. مۇحاریبه‌‌ ایشتیراكچیلاری بیلیرلر كی، اینسانین یانیندا توْپ مرمیسی پارتلایاندا پارتلاییش دالغاسی و یۆزلرجه قلپه اوْنون بدنینی تانینماز حالا سالیر. یارالانان آندا آسلانوْوون اینینده اوْلموش گؤدكچه آذربایجان تاریخی مۇزئیینده قوْرونور و همین گؤدكچه‌نین یالنیز اۆرك ناهییه‌سینده جمعی بیر دلیك واردیر. آسلانوْوون مۆممالی شكیلده یارالانماسی‌نین سببلری ایندیینه‌دك آراشدیریلماییب.

طیببی سندلردن آیدین اوْلور كی، آسلانوْوون یاراسی اؤلومجول دئییلمیش و اوْنا واختیندا یاردیم گؤستریلسیدی، حیاتینی خلاص ائتمك اوْلارمیش. لاكین آسلانوْوا آدیجه سارغی قوْیولور، جرراحی عملیات ایسه قئیری-مۆعیین، داها دوْغروسو، گۆلونج سببلردن لنگیدیلیر. نتیجه‌ده هزی آسلانوْو قان ایتكیسیندن كئچینیر. هزی آسلانوْوا ایكینجی دفعه‌‌ سوْوئت اتفاقی قهرمانی آدینین وئریلمه‌سی حاقیندا تقدیمات سندلری ایسه ناملوم سببدن ایتیریلیر. یالنیز 1991-جی ایلده، اؤلوموندن 46 ایل سوْنرا خالقیمیزین ایگید اوْغلونا ایكینجی دفعه‌‌ سوْوئت اتفاقی قهرمانی آدی وئریلدی.

مۇحاریبه‌‌ ایللرینده گئنئرال-مایوْر هزی آسلانوْو سوْوئت اتفاقی قهرمانی مئدالی، لئنین اوْردئنی، 3 دفعه‌‌ قێرمیزی بایراق، 2 دفعه‌‌ سۇووْروْو اوْردئنی، آلئكساندر نئوسكی اوْردئنی، 1-جی درجه‌‌لی وطن مۇحاریبه‌‌سی اوْردئنی، 2 دفعه‌‌ قێرمیزی اۇلدوز اوْردئنی، همچی‌نین مۆختلیف مئداللارلا تلتیف ائدیلمیشدیر.

هزی آسلانوْو باكیدا، شهیدلر خییابانیندا دفن ائدیلیب.

آذربایجانین حرب تاریخینه هزی آسلانوْو جسور دؤیوشچو، گؤركملی سركرده، ایكی دفعه‌‌ سوْوئت اتفاقی قهرمانی آدینا لاییق گؤرولموش ایلك و یئگانه آذربایجانلی، تانك قوْشونلاری‌نین تطبیقی‌نین یئنی اۆصول و مئتوْدلارینی یاراتمیش شخص كیمی داخیل اوْلموشدور.

 

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،