قالب وبلاگ

آذربایجان تاریخینه آتروْپات چتین تاریخی شرایطده مۆستقیللیك قازانمیش حؤكمدارو مركزلشمیش دؤولت طرفداری اوْلان سییاسی خادیم كیمی داخیل اوْلموشدور.

 آتروْپات آدینین كؤكو "آتئر"، یعنی "اوْد، آلوْو" دئمكدیر. آتروْپات كیچیك میدییا آدی ایله تانینان جنوبی آذربایجاندا زادگان عائله‌‌سینده دۆنیایا گؤز آچمیشدیر. میدییا آدی ایله. 672 - 550-جی ایللرده مؤوجود اوْلموش مؤهتشم بیر دؤولت  تانینیر.  بۇ  دؤولتین  ارازیسی  آراز  چاییندان  ایران  كؤرفزینه‌دك،  كیچیك آسییادان ایندیكی افقانیستانادك اۇزانیردی. اوْنون كیچیك میدییا آدلانان حیصه‌‌سی دؤولتین مركزی اوْلان جنوبی آذربایجانا عاید ایدی. 550-جی ایلدن باشلایاراق اهه‌مه‌نی دؤولتی میدییانی عوض ائتدی، اولكی كیمی كیچیك میدییا آدلانان جنوبی آذربایجان بۇ دؤولتین تركیبینه قاتیلدی. اهه‌مه‌نی لرین شیمالی آذربایجانی زبت ائتمك مقصدلری‌نین قارشیسی توْمریسین باشچیلیغی ایله ماسساگئتلر طرفیندن آلیندی.

دؤیوشچو كیمی فرقلندیگی اۆچون آتروْپات دسته باشچیسی تعیین ائدیلیر و حربی وظیفه‌‌لرله تدریجن داها یۆكسك پیلله‌لره قالخیردی. دؤرد عصرین 30-جۇ ایللرینده اوْ، كیچیك میدییانین ساتراپی تعیین ائدیلیر. "ساتراپ" آنلاییشی "جانیشین" معناسینی وئرمكله ویلایت  باشچیسی  دئمك  ایدی.  ویلایتین  بۆتون  قانونوئریجی،  ایجرائدیجی،  محكمه‌‌ حاكمیتی ساتراپین الینده ایدی، اۆسته‌لیك، اوْ، ویلایتین قوْشونلاری‌نین باشچیسی و بضا ده دینی باشچیسی حساب ائدیلیردی. بۇ زامان كیچیك میدییادا آتشپرستلیك یاییلمیشدی. آتروْپاتین ویلایتی دیگر ویلایتلره نیسبتن داها ثابت ایدی و ایقتصادی باخیمدان اینكیشاف ائتمیشدی. ایری قۇلدارلاری اطاعت آلتینا آلان آتروْپات اهالینی وئرگیلرله اینجیتمه‌یه ایمكان وئرمیر، عدالتسیزلیكلرین قارشیسینی آلیر، اؤلكه‌ده صنعتكارلیق و تیجارتی اینكیشاف ائتدیریردی. اوْنون نۆفوذو تكجه كیچیك میدییادا دئییل، هم ده آرازدان شیمالدا، ایندیكی شیمالی آذربایجاندا دا بؤیوك ایدی. آتروْپاتین قوْشونلاریندا دؤیوشچو قادینلاردان عبارت آرازین شیمالیندان توْپلانمیش خۆصوصی دسته وار ایدی كی، بۇ دسته‌نین دؤیوشچولرینه آوروْپا مۆلیفلری "آمازوْنكا"لار دئییردیلر.

اهه‌مه‌نی دؤولتی‌نین باشچیسی اۆچ دارا دؤولتین بۆتون واریداتینی اؤزونون و عیانلاری‌نین ایلنجه‌لرینه صرف ائدیر، تمتراقلی سارایلار و ایمارتلر تیكدیریردی. آرتان خرجلری اؤده‌مك اۆچون اوْ، وئرگیلری آرتیریردی. ائ.ه. 336-جێ ایلده ماكئدوْنییالی ایسگندر اهه‌مه‌نی دؤولتینه هۆجوم ائدنده اۆچ دارانین امری ایله آتروْپات باشقا ساتراپلارلا برابر  دۆشمنه  قارشی  وۇروشا  گئدیر. قرانیك و  ایسس دؤیوشلرینده  اهه‌مه‌نی قوْشونلاری مغلوب اوْلسالار دا، آتروْپات اؤزونو باجاریقلی سركرده و مئرد دؤیوشچو كیمی گؤستریر. 331-جی ایلده حلئدیجی قاوقامئلا دؤیوشونه اوْ اؤز قوْشونلاری ایله برابر. آرازدان شیمالدا یئرلشن آلبان، ساك، ماسساگئت طایفه لاری‌نین دؤیوشچولرینی آپارمیشدی. آتروْپاتین باشچیلیق ائتدیگی دسته‌لر دۆشمنین بیر جیناهینی ازیر، لاكین اۆچ دارانین قوْرخاقلیغی و واختیندان اول دؤیوش مئیدانینی ترك ائتمه‌سی نتیجه‌سینده دؤیوش مغلوبیتله باشا چاتیر. خزرین جنوب ساحللرینه چاتدیقدا اۆچ دارا سلاحداشلاریندان بیری طرفیندن اؤلدورولور و بئله‌لیكله، اهه‌مه‌نی ایمپئرییاسی سۆقوتا اۇغراییر. یئنی دؤولت - ماكئدوْنییا ایمپئرییاسی فوْرمالاشماغا باشلاییر.

ماكئدوْنییالی ایسگندرین قوْشونلاری كیچیك میدییایا چاتدیقدا اوْنون آتروْپات باره‌سینده  فیكری  منفی ایدی.  بئله كی، آتروْپات اهه‌مه‌نی لرین ساتراپی اوْلموش، اوْنلارا خیدمت ائتمیش، نئچه-نئچه ماكئدوْنییالی دؤیوشچونو اؤلدورموشدو. بۇ زامان داغ ویلایتلرینده اوْلان آتروْپات گیزله‌نیب جانینی قۇرتارا بیلردی. لاكین اوْ، قێریلماق تهلوكه‌‌سی ایله اۆزلشمیش خالقینی خلاص ائتمك قرارینا گلیر. كیچیك بیر دسته ایله اوْ، ماكئدوْنییالی ایسگندرین حربی دۆشرگه‌سینه گلیر و جزاسینی چكمه‌یه حاضیر اوْلدوغونو بیلدیریر. تاریخده عدالتلی حؤكمدار كیمی تانینان ماكئدوْنییالی ایسگندر بۇ حركتدن حئیرتله‌نیر. اوْ باشا دۆشور كی، آتروْپات اصلینده وطنپرور حؤكمدار و قوْرخماز اینساندیر. ایسگندر آتروْپاتا توْخونمور و كیچیك میدییایا قوْشون یئریتمه‌دن شرقه دوْغرو یۆروشونو داوام ائتدیریر.

ایسگندر طرفیندن كیچیك میدییایا ساتراپ تعیین اوْلونموش آتروْپاتین آداملاریندان بیری اؤلكه‌نی ایداره ائده بیلمیر، ایقتصادیات داغیلیر، اینسانلارین نارازیلیغی آرتیر، قۇلدور و جانیلرین سایی آرتیر. وظیفه‌‌دن كنارلاشدیریلان، لاكین خالق آراسیندا بؤیوك نۆفوذا مالیك اوْلان آتروْپات قۇلدور دسته‌لرینی مهو ائدیر. 328-جی ایلده ایسگندرله آتروْپات گؤروشورلر و ایسگندر اوْنو یئنیدن كیچیك میدییانین ساتراپی تعیین  ائدیر.  ویلایتین  وضعیتینی  ثابتلشدیره‌جه‌یینه  سؤز  وئرن  آتروْپات  كیچیك میدییایا  ماكئدوْنییا  قوْشونلاری‌نین  یئریدیلمه‌مه‌سینی  خاهیش  ائدیر  و  ایسگندر بۇنونلا راضیلاشیر.

بیر سێرا تدبیرلر نتیجه‌سینده آتروْپات ایقتصادیاتی برپا ائدیر. چای وادیلرینده، اۇرمییا گؤلو اطرافیندا یئرلشن توْرپاقلاردا اكینچیلیك، باغچیلیق و اۆزومچولوك اینكیشاف ائدیر. داغ ارازیلرینده یایلاق مالدارلیغی یاییلیر، مال-قارا و آت ایلخیلاری‌نین سایی گۆنو-گۆندن آرتیر. دمیر، قێزیل، گۆموش، میس یاتاقلاری‌نین ایشلنمه‌سی گئنیشلندیریلیر،  "میدییا  یاغی"  آدی  ایله  تانینان  نئفت  اۇزاق  اؤلكلره  گؤندریلیردی؛ نئفتدن چێراقلاردا و حرب ایشینده ایستیفاده ائدیلیردی. قازاكا، فرااسپا، فاناسپا، آقنازانا، وئرا شهرلری رئگیوْنون اوْن ایری صنعتكارلیق و تیجارت مركزلری كیمی تانینیردی. بۇ باخیمدان آتروْپاتین ایقامتگاهی یئرلشن قازاكا شهری خۆصوصیله فرقلنمیشدی. آرخئوْلوْژی قاضینتیلار نتیجه‌سینده مۆعیین ائدیلمیشدیر كی، صنعتكارلار یۆكسك كئیفیتی ایله سئچیلن سلاحلار، مئتال و گیل قابلار، پارچالار، بزك اشیالاری دۆزلدیردیلر. ویلایتده ماكئدوْنییالی ایسگندرین پۇل سیكه‌‌لری گئنیش ایستیفاده ائدیلیردی.

قدیم  مۆلیفلر  سترابوْن،  پلوتارخ،  پتوْلئمئی  و  دیگرلری  آتروْپاتین مدنی اینكیشافا بؤیوك دقت یئتیرمه‌سینی خۆصوصی قئید ائدیرلر. سوْنراكی دؤور مۆلیفلری كیچیك میدییا اهالیسی‌نین تورك دیلینده دانیشدیغینی قئید ائدیر، یازیدا ایسه یۇنان یازیلاریندان ایستیفاده ائتمه‌لرینی خبر وئریرلر.

323-جۆ ایلده ماكئدوْنییالی ایسگندر وفات ائدیر و اوْنون ایمپئرییاسی پارچالانماغا باشلاییر. آتروْپاتین گۆجلو اوْردوسو پئشكار دؤیوشچولردن و باجاریقلی سركرده‌لردن عبارت ایدی. آرازدان شیمالدا  یاشایان طایفه لارلا یئنیدن علاقه‌‌لری گئنیشلندیرن آتروْپات حربی قۆدرتینی داها دا آرتیریر. بۆتون گؤرولموش تدبیرلر نتیجه‌سینده آتروْپات كیچیك میدییانی تابع ائتمه‌یه چالیشان ماكئدوْنییالیلارین قارشیسینی آلا بیلیر.

اؤز مؤوقئلرینی گۆجلندیردیكدن سوْنرا اوْ، كیچیك میدییانی "آتروْپاتئنا دؤولتی"  آدی ایله  مۆستقیل دؤولت اعلان ائدیر.  دؤولتین پایتاختی قازاكا  شهرینده مۆستقیللیگین رمزلریندن بیری اوْلان پۇل سیكه‌‌لری بۇراخیلیر. همین دؤولتین ارازیسی ایندیكی جنوبی آذربایجان توْرپاقلارینی و شیمالی آذربایجانین بعضی رایوْنلارینی احاطه‌‌ ائدیردی.

آتروْپاتئنا دؤولتی‌نین یارادیلماسی آذربایجان خالقی‌نین تاریخینده علامتدار حادثه‌‌ ایدی. اوْنا گؤره كی، یئنیدن دؤولتچیلیك عنعنه‌‌لریمیز برپا ائدیلیر، دؤولت رمزلریمیز، میللی اوْردوموز فوْرمالاشیر. آذری دیلی دؤولت دیلی سویه‌سینده اینكیشاف ائتدیریلیر. "آتروْپاتئنا"  سؤزو تدریجن دیَیشه‌رك "آدئربایقان"  سؤزو كیمی ایشله‌نیر و سوْنرالار "آذربایجان" تئرمی‌نینه چئوریلیر. "آذربایجان" سؤزو ایسه "اوْد اللهی‌نین قوْرودوغو مكان" دئمكدیر.

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،