قالب وبلاگ

بیگلر بیگی تبریزعبارت از قسمت اعظم استان های كنونی آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل، بعلاوه آستارا، طالش، زنجان، سلطانیّه و منطقه قاپان (زنگه زور)كه واقع در ارمنستان كنونی می باشد.

بیگلر بیگی قره باغ شامل گنجه، بردع، برگشاط، لوری و جوانشیر.

بیگلر بیگی چخورسعد شامل ایروان، نخجوان، ماكو و بایزید.

نهایتا" بیگلر بیگی شروان شامل باكو، شكی،  قوبا و سالیان.[1]

میرزا سمیعا كه خود از مبانی تشكیلات اداری صفویان آگاهی كامل داشته و «تذكرة الملوك»را به دستور اشرف افغان به رشته تحریر درآورده،  در این اثر گرانقدر، مداخل بیگلر بیگی قره باغ و توابع را در دوره صفویه، مبلغ بیست و چهار هزار و هفتصدوبیست وشش تومان و نهصدو هفتاد و هشت دینار نگاشته و سپس مداخل و تعداد ملازمان حكّام شهرهای تابعه بیگلر بیگی قره باغ را به دقّت به رشته تحریر درآورده است. برای اجتناب از اطاله كلام، در این سطور، فقط به ذكر حكّام شهرها و مناطق اكتفا می كنیم. حكّامی كه تابع بیگلر بیگی قره باغ بودندعبارتند از: حاكم زكم، حاكم بردع، حاكم احناباد، حاكم جوانشیر، حاكم برگشاط، حاكم قره‌آغاج، حاكم لوری و پنبك، حاكم آلكای ارسبار و ایل بایزیدلو و حاكم الكای سماوی و تركور.[2]

شاه اسماعیل در سفر دوّم خود به شروان، هنگام بازگشت، از طریق قره باغ مراجعت كرد و وقتی به آنجا رسید، ضمن پذیرائی هائی كه از او كردند، نمایشی همن از فلاخن اندازی دادند و براثر مشاهده آن نمایش و توضیحاتی كه شاه اسماعیل از فلاخن اندازان شنید، نظریه‌اش راجع به فلاخن تغییر كرد و آن را یك سلاح قابل توجّه جنگی دید.

آنچه سبب شد كه نظریه شاه اسماعیل اوّل راجع به فلاخن تغییر نماید این بود كه فلاخن اندازان قره باغ، می توانستند در فاصله سیصد ذرع، هدف را به وسیله گلوله های سریع بزنند و تا آن روز شاه اسماعیل ندیده بود كه با فلاخن، گلوله سر بی پرتاب نمایند و تصوّر می كرد كه با فلاخن، جز سنگ، نمی توان پرتاب نمود.

معلوم شد، همانطور كه با سرب برای شمخال گلوله می ریزند، برای فلاخن هم گلوله ریخته می شود و گلوله سربی كه با فلاخن پرتاب گردد، خیلی بیش از سنگ، برد دارد و احتمال اصابت آن به هدف به علّت مدوّر بودن گلوله، بیش از سنگ می باشد و مزیتش بر شمخال این است كه شمخال بعد از شلیك دوّم گرم می شود، در صورتی كه فلاخن گرم نمی شود و تا لحظه ای كه فلاخن انداز، دارای گلوله سربی می باشد می تواند از فلاخن خود برای از پا درآوردن خصم استفاده نماید و پس از این كه گلوله سربی اش به اتمام رسید می تواند از سنگ، برای مهمّات فلاخن استفاده نماید، امّا سنگی كه دارای حجم نامنظّم باشد، دارای برد ودقّت نشانه گیری سربی مدوّر نیست.

شاه اسماعیل كه در تیراندازی مهارت داشت، برای این كه نیروی خود را از لحاظ فلاخن اندازی بیازماید فلاخنی را به دست گرفت و گلوله سربی را درآن قرار داد و دور سرگردانید و رها كرد و با خوشحالی دید كه گلوله او، از مرز سیصد ذرع عبور كرد.

آنگاه درصددبرآمد كه هدفی را كه در فاصله سیصد ذرعی قرار داده بودند و با گلوله سربی بزندو با این كه گلوله اش باز به مرز سیصد ذرعی رسید، نتوانست هدف را بزند، ولی خود می دانست كه كسی از آن حیث، ایرادی بر وی نخواهد گرفت، زیرا گلوله فلاخن را بر هدف زدن، احتیاج به تمرین داشت و افراد تمرین نكرده نمی توانستند، گلوله سربی را به هدف بزنند.

به شاه اسماعیل گفتند كه ضربت گلوله سربی كه با فلاخن پرتاب می شود، آن قدر شدید است كه اگر دشمن، جوشن یا زره در بر نداشته باشد، حتّی در فاصله ۱۵۰ ذرع، گلوله سربی در بدن فرو می رود و از این حیث، مانند گلوله شمخال می باشد و جز این كه چون گرم نیست، بعد از این كه وارد بدن شد وسعت به هم نمی رساند و لذا زخم گلوله سربی فلاخن،  مانند گلوله سر بی شمخال خیلی خطرناك نیست، امّا در فواصل نزدیك، بعد از اصابت به دشمن، او را از كار می اندازد.

شاه اسماعیل كه تا آن تاریخ، فلاخن را از اسلحه بدون اهمیت می دانست دریافت كه اگر به خوبی به كار برده شود و به جای سنگ هائی كه از حیث حجم نامنظّم است گلوله های سربی را با آن پرتاب كنند كه سلاح مؤثر به شمار می آید[3].

جنگ چالدران از رخدادهای مهم دوران سلطنت شاه اسماعیل صفوی است. سلطان سلیم عثمانی،  قبل از یورش به آذربایجان و رو در رو شدن با شاه اسماعیل در دشت چالدران، خواست كه دو منطقه شیعه نشین دیار بكر و قره باغ را به تصرّف خود درآورد، لذا نیروهائی به این دو سرزمین فرستاد. چگونگی یورش عثمانی  ها به قره باغ را در كتاب « شاه جنگ ایرانیان  در چالدران و یونان » چنین می خوانیم:

« درشمال غربی دریاچه ارومیه، یك عشیره بزرگ، زندگی می كرد و رئیس آن را محمّد قره باغی می خواندند. از سوابق این عشیره اطلاعی در دست نیست، امّا بعید نبود كه از قره باغ به ایران كوچ كرده باشند. از سال هزار میلادی به بعد، در شرق و بخصوص درقفقاز و ایران، بعضی از عشایر، برحسب مقتضیّات سیاسی،  تغییر محل می دادند، یعنی سلاطین وقت، آن ها را از یك منطقه به منطقه دیگر می كوچانیدند تا این كه مادّه اختلافات و جنگ های بین دو قبیله را از بین ببرند. عزّت چاپین ( افسر عثمانی ) اولین كسی را كه برای تحریك ملاقات كرد محمّد قره باغی بود....

سلطان سلیم، قبل از لشكر كشی به ایران و وقوع جنگ چالدران ، قشون خود را كه به اقتضای زمان، یك قشون بزرگ بود، به سه قسمت تقسیم كرد. قسمتی را مأمور اشغال دیار بكر نمود و قسمت دیگر را مأمور اشغال قره باغ كرد و خود با قسمت سوّم، از شمال دریاچه وان گذشت و راه آذربایجان را پیش گرفت.

دسته دوّم از قشون سلطان، مأمور گردید كه قره باغ را كه آن هم یكی از ایالات ایران بود تصرّف نماید و فرمانده این قشون مردی بود به اسم « یونس اورخان». سلیم، اشغال دو ایالت دیار بكر و قره باغ را جزو امور جزئی می دانست و تصوّر می كرد كه در اندك مدّت، هر دو ایالت را به تصرّف درخواهد آورد. به همین جهت به سردارن خود كه فرماندهی قوای او را در دیار بكر و قره باغ بر عهده داشتند توصیه كرد بلافاصله بعد از خاتمه كار، در آذربایجان به او ملحق شوند. موقعی كه ستون یونس اورخان ، وارد قره باغ گردید ، آخرین ماه بهار بود یعنی موقعی كه ایل، از قشلاق به طرف ییلاق می رود تا این كه فصل تابستان را در ییلاق بگذراند.

محمّد قره باغی كه در صفحات پیشین نامش به میان آمد و گفتیم كه عزّت چاپین نتوانست او را بفریبد، با ایل خود برای گذرانیدن ماههای تابستان وارد قره باغ شده بود و همین كه از ورود قشون عثمانی  به قره باغ اطّلاع حاصل كرد، تمام خوانین محلّی را كه اكثرا" شیعه بودند، جمع آوری كرد و گفت عثمانی  ها پادشاه ایران را غافلگیر كردند و موقعی كه شاه اسماعیل در آذربایجان نیست مبادرت به حمله نمودند و به همین جهت وظیفه ما برای دفاع از قره باغ مشكل تر می شود، لیكن ما باید این وظیفه دشوار را برعهده بگیریم.

بؤلوم لر: قره باغ در گذر تاریخ،