قالب وبلاگ

ع. اوختای ۱۹۴۳ -نجو ایل ده آنادان اولموشدور. اونون اوشاق­لیق, ایلك گنج­لیك ایل­لری قوووتلی شعر, صنعت و اینقلابی موباریزه عنعنه­لری­ایله مشهور اولان تبریزده كئچمیشدیر.

تهران اونیوئرسئتی‌نین حقوق فاكولته­سینی بیتیرمیش, لاكین ایختیصاصی اوزره چالیشماق ایمكانی وئریلمه­دی­ییند­ن, خوی شهرینده موعللیم­لیك­له مشغول اوْلموشدور.

خالقی قارتیمیش شاه رئژیمی­نین ظولموندن و ایمپئریالیست تأثیریندن آزاد گؤرمك آرزوسوایله گنج شاعیر، جنوبی آذربایجان میللی آزادلیق حركاتینا قوشولور. ایران خالق  فدائی‌لری تشكیلاتی­نین تبریز اؤزه­یی­نین (شعبه­سی­نین) یارادیلماسیندا بویوك فعاللیق گؤستریر. ظولمه, ایستیثمارا, میللی اساره­ته قارشی داخیلی نیفرت, خاراكتئرینده­كی ثبات و قطعیّت، ایجتیماعی اینكیشافین قانونا اویغون­لوق لارینی, سیاسی نظرییه­لر تاریخینی  و ......می یاخشی بیلمه­سی سایه­سینده، ع. اوختای تئزلیك­له بو اؤزه­یین ان نفوذلو رهبرلریندن بیری اولور. ..........................................................................

 تهرانین پامنار منطقه­سینده اینتیباه نامه یایاركن شاهین خفییه‌لری ایله قارشیلاشان و غئیری برابر ووروشما زامانی آغیر یارالانان ع. اوختای، دوشمنلرین الینه كئچیر. اونا آغیر ایشكنجه وئریب، منسوب اولدوغو تشكیلات و یولداشلاری حاققیندا معلومات قوپارماق ایسته‌ییرلرسه ده، نتیجه­سیز قالیر.

ایشكنجه­لر آراسینداكی فاصیله­لردن بیرینده جلادلارین باشی‌نین قاریشدیغیندان ایستیفاده ائده­ن ع. اوختای دیری- دیری دوشمن الینده قالماماق نییتی­ایله ایستینطاق آپاریلان بینانین اوچونجو مرتبه­سیندن اؤزونو آتیر. برك ازیلیر, بیر قولو سینیر، لاكین اؤلمور. یولداش­لارینی اله وئرمه‌مك اوچون اینتیحار ائتمك مقصدی­ایله, سون آتیشما زامانی آلدیغی و هله بیتیشمه‌میش یاراسی­نین تیكیشینی سؤكور, لاكین اونون اوستونو آلیرلار. . . ...................................

منفور نییتینه چاتمایان ایرتیجاع، شاعیره اؤلوم جزاسی كسیر. حؤكم اجرا ائدیلركن، ع. اوختای جلادلارا بؤیوك نیفرتینی حاق ایشین غلبه‌سینه سونسوز اینامینی ایفاده ائده­ن بیر ماهنی اوخویور. بلكه­ده خالق هاواجاتی پرده‌سینده اوخودوغو بو سون ماهنی­نین سؤزلری ائله اونون اوز شعرلریندن بیری‌ایمیش. . ..........

آذربایجان پوئزیاسی­نین آغ ساققالی مودورك "حبیب ساهیر" خاطیره­لرینده «موستسنا بیر استعدادا مالیك شاعیر كیمی قیمتلندیردییی ع. اوختای حاققیندا درین تأسسوف حیسسی‌ایله یازمیشدیركی «بو پارلاق جواهیر ایران ایمپئراتورلوغو جلادلاری‌نین ایشكنجه­سیندن قورتولا بیلمه‌دی و گنجلیك چاغیندا قانینا بویاندی». قوجامان صنعت­كار اؤز ناكام قلم و مسلك دوْستونون فاجیعه­سینه بوتون اوْخوجولاری­نین محزون گؤزلری­ایله آغلامیش, دوْغما آذربایجان طبیعتی­نین­ده ع. اوختایین عزاسی «یاسی» موناسیبتی ایله درین ماتمه باتدیغینی یانا- یانا قلمه آلمیش:

بو دو­ر­كی داغ­لار آراسیندا دان یئری آغارییر

و ییرتیلیر گئجه­نین گؤی ایپك پرده­لری. . .

«ایشیق» كتابینی خالقین كئشمه­كئشلی طالعینی اؤزونه مخصوص اوریژینال بیر طرزده عكس ائتدیرن پوئتیك گوزگو آدلاندیرماق اولار.

 ع. اوختایین اثرلرینده خالقین حیاتی, اوْنون تاریخی, قارا گوروهلار و ائمپیریالیست قییوم­لوغونا قارشی موباریزه احوالی- روحییه‌سی، متانت و دؤزومو, گله‌جه­یه اینامی ترنم ائدیلیر. «پاپاغیم, قیلینجیم و آتیم» شعریند­ن آلدیغیمیز بو میصرالاردا اوْلدوغو كیمی:

گون دوشدو یاندیرسین, یانمادیم

یئل اسدی كؤكومدن قوپارسین, قوْپمادیم

گلدی سئل, آپارسین، گئتمه‌دیم.

بو میصرالارین هر بیری منفور شاه اوصول- ایداره‌سی­نین موختلیف واخت­لاردا جنوبی آذربایجان باره­سینده حیاتا كئچیردییی ضد اینسانی تدبیرلرین بیرینه ایشاره­دیر: یعنی حقوق­لار آلیندی, مكتب­لر باغلاندی, آذربایجان دیلی یاساق ائدیلدی. . .

بوتون بونلارا باخمایاراق، كؤك­ درینده اولدوغو اوچون، خالق محو اوْلمادی، داوام گتیردی, اؤز آنا دیلی­نی عادت- عنعنه‌سینی, معنویاتینی قورودو و یاشاتدی.

ع. اوختای قوووتلی پوئتیك استعدادا مالك بیر صنعت­كار اولموشدور. اوریژینال علامتدار تفككور طرزی, اوبرازلی سؤزون اینجه‌لیك­لرینه وارماق, رمزلرده درین معنالار عكس ائتدیرمك، اونون ایرثی­نین ان سجییه‌وی علامت­لریندندیر. شعرلرینده طبیعتین آیری- آیری پرئدمئت و حادثه­لری اساسیندا اینسان طالع­لرینی عكس ائتدیرمك مئیلی تقدیره لاییقدیر.

بیرده گؤرورسن كی, شعیرده تصویر اوْلونان باغداكی بوتون آغاج­لارین بوداغلاریندان مئیوه عوضینه، سایی­سیز- حساب­سیز نیسگیل مونجوق­لاری ساللانیر. «نیسگیل مونجوق­لاری» شعرینده‌كی بو اسرارانگیز باغ، واختی­ایله ایكی قات ظولم و  تعقیب­لر الیند­ن درین كدره, بورونموش بوتون اؤلكه­نین تیمثالی‌دیر.

من آغیر بیر یوكم

یولسوز كوچه­نین بئلینده:

هانسی  تورپاغا

قویلایا بیله‌جك­سینیز منی

«هانسی توْرپاغا» شعریندن آلدیغیمیز بو پارچادا شاعیر تلقین ائدیر كی, اگر اینسان یولسوز, مسلك­سیز, آمال­سیز و عقیده‌سیزدیرسه، اونون آیدین مقصدی یوخدورسا, اوزه­رینده یئریدییی كوچه­سینه‌ده، مئیوه­لریندن بهره­لندییی توْرپاغینا دا آغیر بیر یوكدور.

ع. اوختایین لیریك قهرمانی طبیعی, حیاتی بیر اینكیشاف یوْلو كئچه‌رك متین­لشمیشدیر. بیر زامان «تنها قاراغاج» شعرینده دره­ده بیتمیش یالقیز آغاجا اوخشادیلان بو قهرمانی، تقریباّ بیر ایل سوْنرا یازیلمیش «ستارخان آتلی­لاری» شعرینده آرتیق خالق اینتیقامچی‌لاری­نین سیراسیندا دوستلاری، مسلكداش­لاری آراسیندا داغ سئلی كیمی كوكره­ین گؤروروك:

ایستیبداد قوشونونا

گئدیریك, قیرغین سالاق

گئدیریك اؤلكه­میزی

یادلار الیندن آلاق

«سینیق» شعرینده , ع.اوختای آراز اوستونده­كی عینی آدلی كؤرپونون كیمسه­سیز, قریب گؤركمیندن پئشمانلیق دویغولاری ایله بحث ائدیر. لاكین اونون شیمالداكی باجی و قارداشلاری ایله بیرلیك حاققیندا قلبیندن كئچن­لر سئیرچی بیر آدامین پاسیو دویغولاری دئییل.

بیز یئنه ائللری بورا سسلریك

بوكولمز بیلك­لر قول­لار بسلریك

بو چایی بیز یئنه كؤرپولو‌لریك

عؤمروموز یئنه ده ازلدن باشلار-

میصرالاریندا، ع. اوختای تاریخین ادبییات­سیز حؤكمونه دوزه‌لیش وئرمك عزم ایله یاشایان «بوكولمز بیلك­لرین» "آلوولو باشلارین» شاعیری كیمی چیخیش ائدیر. اجدادلاری‌نین بیر زامان سئمئنت عوضینه گؤز یاشلارینی ایشلدیك­لری بو كؤرپونو یئنه­ده ساز, جاه- جلاللی، گئت- گللی گؤرمك آرزوسونو قلمه آلماقلا، شاعیر بیرلیك سعادت آرزولاری­نین حقیقته چئوریله‌جه‌یی گونو هموطن‌لری‌نین طالعینده یئنی بیر مرحله­نین باشلانغیجی كیمی ترنم ائتمیشدیر.

كیتاب­داكی شعرلرده چاغریش روحو قوووتلی­دیر.

ع. اوختای هر بیر قئیرتلی وطن اوْغلونون, سئیراوی زحمت آدامی­نین عملیندن ظولم سارایی­نین تملینی سارسیدان بیر معنا گؤرور و اونلاری اؤز سعی­لرینی آرتیرماغا چاغیریر. «ایشیق» شعرینده اؤلكه­نین كوكورد معدن­لرینده چالیشانلارا موراجیعت ائدیب، اؤز ایشیقلی عمل­لری ایله ظولمتی كؤكوندن یاندیرماغا سسله­ییر. پولاد پیچاق حاضیرلایان اوستادان‌ایسه اونون دیله­یی بودور:

آغ پولاد دان, پولاد تكی سوموكدن

ائله كسگین پیچاقلار یونگیلان كی

ییرتا بیلسین ظولمون چیركین اوره­یین

بلكه چوبان آزاد چالا توته­یین.

معلوم اولدوغو كیمین, جنوبی آذربایجاندا یارانان یئنی ادبیّاتین گؤركملی نوماینده­سی, مشهور آزادلیق موجاهیدی "صمد بهرنگی" دوشمن فیتنه­سی­نین قوربانی اوْلاراق آراز چاییندا باتیریلمیشدی. بو متین اینسانین, آلوولو موباریزین و مشهور خالق صنعتكاری­نین هلاك اوْلماسی موناسیبتی ایله یازدیغی «صمد كونلوم­ده­دیر» شعرینده، ع. اوختای اینانیر كی صمد بهرنگی­نین اكدییی آزادلیق, ایستیقلالییت توخوم­لاری گؤیه‌ره‌جك, عدالتین قودرتی قارشیسیندا ظولمون سارایی بر باد اوْلاجاق.

حاق ایش اوغروندا موباریزه‌ده صمد همیشه دوشمن­لره قارشی ووروشانلارین اون جرگه­سینده گؤرونه­جكدیرشاعیرین نظرینده ص. بهرنگی بیر ده اونا گؤره عولوی و عزیزدیر كی, اوخالقیمیزین بؤیوك اوغلو صمد وورغونون آداشی­دیر.

نیگاران قالماسین اولدوزا دئیین

كؤنلومه آلمیشام صمدین عشقین

صمد كونلومده‌دیر، اوره­ییمده­دیر

وورغونون آداشی جیگریمده­دیر

اینتیقام آلاجاق ائل دوشمنیندن

اوختایین اثرلرینه قوووتلی بیر خلقی­لیك روحو حاكیم­دیر. اونلارین خلقی­لییی بیرینجی نؤوبه­ده مؤلیفین وطن تاریخی­نین موهوم مرحله­لرینه، خالق معنوییاتی­نین اینجه­لیك­لرینه، آذربایجان خالقی­نین رئال و افسانه­وی قهرمانلارینا یاخیندان بلد اوْلماسی‌ایله شرطله‌نیر. تصادوفی دئییل كی «قیلینج ناغیلی» شعرینده تصویر اوْلونان نورانی قوجا بو دونیادان كؤچركن اؤز ائولادلاری اوچون وار- دؤولت, جواهیرات یوْخ، بابالاردان قالما بیر قیلینج ایرث كیمی قویوب گئدیر. اؤزوده بو قیلینج:

دومرولون الینده ائو قوران ایمیش

كور اوْغلو بئلینده خان قووان ایمیش

شاه اسماعیل چاغی توپ قیران ایمیش

ستارخاندان بری قالمیش قینیندا

تاریخین اصیل یارادیجیسی، بر- بزه­كلی سارایلاردا عئیش- عیشرته دالان هارین حؤكمدارلار یوخ, همین سارایلارین داشلارینا ایكینجی حیات وئرمیش قابارلی اللرین صاحیب­لری, ائل یوْلوندا جانیندان كئچن زحمت آداملاری دیر. اوناگؤره‌ده ان عظمتلی سارای­لار یالنیز او زامان پاك و اوره­ك آچاندیر كی اوْنلارین دیوارلاری آراسیندا فرعون طبیعت­لی د­ره­بئی­لر حؤكمرانلیق ائتمیرلر. «سلطانییه سارایی» شعرینده و دیگر اثرلرینده ده ع. اوختایین خالق تاریخینه باخیشی بئله­دیر. بیر شاعیر كیمی ع. اوختای قلبینده خالق شعرینه, صنعتینه, ائل سؤزلرینه محبّت او قده­ر گوجلو ایدی كی دوْغما اوبالاری دولاشاركن ائشیدییی فوْلكولور نمونه­لرینه بیگانه قالا بیلمیر, اوْنلاری قئیده آلیر, حتی بعضی‌لری‌نین عئینی­له اؤزونون گله­جك­ده نشر ائتدیرمك نییتینده اوْلدوغو كیتابینا سالدیردی:

قالادان قالایا اوچ قیزل گونبز

هر بیرین دیندیرسن هئچ بیری دینمز

باجی­سی گویچه‌یین هئچ اوزو گولمز.

آی گئده­ن یوْلداشلار, دایانین گلیم!

شوخلوق پرده­سینده, ظارافات مقامیندا دئییلمیش همین میصرالارین آخیریندا شاعیر بو سؤزلری یازمیش­دیر:

«آذربایجان فوْلكولوروندان. زنجاندا ائشیدیلمیش قوْشما». خصوصاّ ع. اوختایین بایاتی آدلاندیردیغی دؤردلوك­لرینده خالق شعری نمونه­لرینه خاص اوْلان ییغجام­لیق, آهنگ­دارلیق, اینجه‌لیك دیققتی جلب ائدیر. بعضاّ شاعیر زرگر دقیقلی­یی ایله جیلالادیغی دؤرد میصرایا ائله درین بیر معنا آشیلایا بیلیر كی اونون خالق پوئزییاسیندان مایالانان شعرینی بایاتی­دان آییرماق چتین­ اوْلور.

دان یئری سؤكولمكده

قونچه­جیك­لر گولمك­ده

دونن آچان لاله­لر

توْرپاغا تؤكولمكده. . .

بو میصرالار, البّته عادی بیر طبیعت منظره­سینی تام دقیق­لی­یی ایله عكس ائتدیرمك نامینه یازیلمیش­دیر. بیزیم نظریمیزده بودؤردلوك ایجتیماعی, میللی ظولمدن زارا گلیب، فدائی­لره قوشولان گنج وطن بالالاری آراسیندا شهید اوْلموشلارین شأنینه یازیلمیشدیر. بیر شعریندن آلدیغیمیز بو میصرالار كیمی:

داغ­لار, داغ­لار. . .

ساپ- ساری ز­می­لر قالیب آغلار.

. . . یئل یئنه­ اسیر سوْلغون بوتالارا

یئل یئنه اسیر

ووروشما میئدانیندا قالان

یارالی بالالارا!؟

خالق ادبییاتینا یارادیجی موناسیبت روحو كیتابداكی «چال عاشیق» «اوْغلان اوْخو», «طبیل ماهنی­سی» «سئوگیلیم اوْلارسانمی!» و دیگر شعرلر اوچون‌ده سجییه‌وی­دیر. سون شعرده لیریك قهرمان قیزیل‌گوله، آخار چایا، توپا بولودا, پارلاق اولدوزا, بدیرلنمیش آیا، باكیر دویغولارینی ایظهار ائتسه­ده، اوْنلارین هئچ بیرینده اؤز محبّتینی تاپا بیلمیر. بو زامان خالق بدیعی تفككورونون اینجی­لری اوْنون الیندن توتور:

دورنادان قاناد آلدیم,

قانادلاندیم اوچماغا,

حاق قاپیسین آچماغا.

حاق قاپیسی كیلیدلی

آچار دوه بوینوندا

د­وه میلان یوْلوندا.

میلاندا بیر قیز گؤردوم

ناردان قیرمیزی گؤردوم

حاق قاپیسین او آچدی

گؤزلریم دولدو داشدی

قاشی- گؤزو قاپ- قارا

او قیزین آدی سارا. . .

داغ ووقارینی­دا، چای تمیزلی­یینی‌ده، اولدوز پاریلتیسینی‌دا، قیزیل گول عطیرینی‌ده اؤزونده تجسسوم ائتدیرن سارا صورتی­نین بو قده‌ر جانلی و جاذیبه­دار چیخماسیندا هم جنوب­دا، هم­ده شیمال­دا گئنیش یاییلمیش ائل ادبییاتی، شكسیز اؤز نجیب تاثیرینی گؤسترمیش­دیر. بعضاّ ع. اوختای حیاتین معناسی و گله‌جك­ حاققیندا فیكیرلری­نین مستقیم ایفاده­سینی وئریر:

اینسان محكوم اولمایاجاق

اینسانییت سولمایاجاق

«یورد»

لاكین اوْنون یوكسك درجه­ده گوجلو شاعیرانه تخییول محصولو اوْلان خارجی عالمه ظریف, طراوتلی باخیش زمینینده یازیلمیش شعرلری­ده چوْخدور. مثلاّ هامی­نین ­مین دفعه­لرله موشاهیده ائتدییی عادی بیر طبیعت حادیثه- گونشلی بیر گونده آخشامین دوشمه­سی-  «دورنالار كؤچنده» شعرینده ع. اوختایین گؤزلری اؤنونده بوتون الوانلیغی­ایله بئله جیلوه‌لنمیشدیر:

گونشین آل قانی ظولمت الی‌یله

گون باتان داغ­لارا یاییلان زامان.

آخشام نسیمی­نین حزین سسی‌یله

دنیزده لپه­لر آییلان زامان. . .

٭٭٭

......... اؤز كیتابی­نین اوزونو گؤرمه­دن ایشیقلی دونیا ایله وداعلاشان شاعیرین اثرلرینی نشره حاضیرلایان دوست­لاری، اوْنون آشاغیداكی میصرالارینی ائپیگراف سئچمیش­لر:

من محبت یول­لاریندا

جان قویماغا یارانمیشام

بو گون آرازین هر ایكی تایینداكی اوخوجولاری بؤیوك میننتدارلیق دویغوسو ایله دئیه­ بیلرلر كی. ع. اوختایین بیر سیرا مودروك كلام­لاری كیمی بو سؤزلری ده اؤزونو دوْغرولتموشدور. شاعیر باشی مین­ بیر بلالار گؤرسه­ده ووقاری اییلمه­ین، منلی­یی ایتمه­ین، صاباحا آیدین نظرلرله باخان سئویملی خالقینا محبتی یولوندا اوْنون بویوك سعادتینه، صداقتی یولوندا اؤز جاوان جانینی اسیرگمه­دی؛ ائله بونا گؤره ده ابدیییت قازاندی. اوختایین بوتون شعرلری بو ابدییتین شاعیرانه تصدیق اولوب, مولیفی­نین اوره­ك­لرده اوجالمیش هئیكلینی بزه­ین سولماز چیچك دسته­سی­دیر.

علیرضا نابدل «اوختای» سؤزونو تخللوص قبول ائتمیشدیر: اوْخ كیمی دوز, دوشمن باغری ده­لن, اوخاتای، بئله ده اوْلدو.

 ع. اوختایین دیل­لرده ازبر اوْلموش شعرلری­نین هر میصراسی آزادلیق دوشمن لری­نین اوره­یینه سانجیلان نیفرت اوخو دئییلمی؟! ع. اوختایین كتابینا اونون «ایشیق» شعری­نین آدی وئریلمیشدیر. بودا تصادیفی دئییل­دیر. شاعیر بوتون عؤمور بویو همیشه ایشیغا، آیدین­لیغا دوْغرو قووشموش، اطرافینداكی­لاری‌دا نورلو گونلره سسله‌میشدیر. بیز اینانیریق كی, اونون وطن ائولادلاری­نین قلبینده یاندیردیغی ایشیق هئچ واخت سونمه­یه‌جك و گئتدیكجه داها گور شعله­لر ساچاجاق­دیر!

بؤلوم لر: بو بیر آدی؟؟؟،