|
من توركم ، آذری یوخ Vətən Anadır ANA çağırır bizi
| ||
|
|
- یا پئیغمبر، منیم شیكایتیم كۆلكدندی، - آغجاقاناد دئدی، - كۆلك بیزی یاشاماغا قوْیمۇر. اوْنۇن الیندن بیلمیریك هانسێ كۆنجده-بۇجاقدا دالدالاناق. امر ائله، كۆلك بیزی بیر ده اینجیتمه‌سین! سۆلئیمان پادشاه دئدی: - اللهێن بۇیرۇغۇنا گؤره، گۆناهكار اؤزۆ بۇردا اوْلماسا، حؤكم وئره بیلمه‌رم. گرك اوْنۇ دا دینله‌یم. بۇنۇ دئییب سۆلئیمان پئیغمبر كۆلیی چاغێردێ. كۆلك گلر-گلمز آغجاقاناد گؤزدن ایتدی. - هارا گئتدین، - سۆلئیمان پادشاه آغجاقانادێ چاغێردێ، - من كی حؤكم وئرمه‌میشم!.. آغجاقاناد دێزێلداندێ: - من بدبخت كۆلكدن داها چوْخ قوْرخۇرام، نینكی محكمه‌‌دن. اوْلا بیلسین، بیزی ده بئله بیر گۆن گؤزله‌ییر. عدالت محكمه‌‌سینه سۇسایان آداملار اللهێن هنیرینی دۇیار-دۇیماز بیر ده گؤره‌جكسن گؤزدن ایتدیلر... مۆكافاتێ وئرن كیمدی؟ بیر شاعر شاها یازدێغێ مدحیه‌نی شاهێن حۆضۇرۇندا اوْخۇماق اۆچۆن سارایا گئتدی. شاه شاعره خزینه‌دن مین دینار مۆكافات وئردی. وزیر دئدی: - شاه ساغ اوْلسۇن، بۇ جۆر سایغێ-سئوگی‌نین مۆقابیلینده بۇ آز دئییلمی؟ بۇ مۆكافاتێن دیَرینی اوْن قات آرتێرسان، داها یاخشێ اوْلمازمێ؟ خزینه دوْلۇ اوْلسا دا، اوْ قدر قێزێلا شاه قێیمێردێ. بۇنا باخمایاراق اۆزه دۆشۆب راضێلاشدێ. شاعر اوْن مین دینارێ قوْلتۇغۇنا وۇرۇب سئوینه-سئوینه گئتدی. اۆسته‌لیك، گؤزل نیطقینه گؤره چیینینه عبا دا سالدێلار... یوْلدا شاعر ائله هئی وزیرین عؤمرۆنه دۇعا اوْخۇیۇردۇ. هردنبیر شاها دا اللهدان كؤمك دیله‌ییردی. گۆناهكارێن عؤمرۆنه دۇعا اوْخۇیان بیر موْللا همیشه پیس آداملارێن عؤمرۆنه دۇعا اوْخۇیۇردۇ. مینبره چێخان كیمی دئییردی: - من بیر واختلار اوْنلاردان چوْخ بؤیۆك خئییر گؤرمۆشم. اوللر اؤزۆم ده شر ایشلرله مشغۇلدۇم. هئچ بیر مؤمینین اؤیۆد-نصیحتی منی گۆناهلارێمدان آیێرا بیلمیردی. یالنێز گۆناهكارلارێن اییرنج عمللری منی حاقێن یوْلۇنا قایتاردێ. اوْنا گؤره ده ایندی منه یاخشێلێق ائله‌ین آداملارێن عؤمرۆنه دۇعا اوْخۇیۇرام... دوْستلار، چوْخ واخت دۆشمن عملی منه سیزین خئییرخاهلێغێنێزدان داها چوْخ فایدا وئریر! اژداها بیر گۆن ایلانتۇتان داغلارا اوْوا چێخدێ. یئنیجه آختارماغا باشلامێشدێ كی، برك قار یاغدێ. كوْر-پئشمان قایێداندا یاماجدا بیر اژداها اؤلۆسۆ گؤردۆ. ایلانتۇتان چوْخ سئوینجك اوْلدۇ، ایندی اوْ، قۇشبئیین آداملارێ اولكیندن ده آرتێق حئیرتلندیره‌جكدی. اژداهانێ قارێن ایچییله سۆرۆیه-سۆرۆیه باغدادا یئندیردی. حئیوانێن جمعدیی لاپ سارای سۆتۇنۇنا اوْخشایێردێ... آنجاق اژداها ساغێیدێ، ائله‌جه سوْیۇقدان دوْنمۇش، بركیگیب كئییمیشدی. ایلانتۇتان باغدادا چاتان كیمی هر یانا سس یایێلدێ، جاماعت معجزه‌‌یه باخماق اۆچۆن مئیدانا آخێشدێ. هامێ ایلانتۇتانێن ایگیدلیگینه حئیران قالدێ. ایلانتۇتانێن بازارێ یاخشێ گتیرمیشدی، شهرده عاغێللێ-دلی هامێنێ باشێنا یێغمێشدێ. گۆنش ایسه یاواش-یاواش قالخێردێ. بۇلۇدلار داغێلێردێ، اژداهانێن دوْنۇ آچێلێردێ. سوْنرا اژداها یاواش-یاواش ترپنمه‌یه باشلادێ. مئیداندا بیر محشر قوْپدۇ كی، گل گؤره‌سن... جاماعت های-كۆیله، وای-شیونله مئیداندان قاچماغا اۆز قوْیدۇ. قاچا بیلمه‌ین آیاق آلتێندا قالدێ. ایلانتۇتان قفیل جاناوارا اۆرجاه گلن قۇزۇ كیمی قۇرۇیۇب قالمێشدێ... اژداها اولجه ایلانتۇتانێ اۇددۇ. سوْنرا دا قاباغێنا چێخانلارێ بیر-بیر بوْغازێندان كئچیردی... بۇز باغلامێش ائهتیراسێنێ ایسیتمه‌یه جان آتما. نه قدر كی ائهتیراسێن اژداها كیمی اوْیانمایێب، عؤمرۆن پئشمانچێلێق یۆكۆ آلتێندا آغرێمایاجاق. اؤردكلرین جنّتی بیر گۆن شاهین اؤردكلره دئدی: - آی یازێقلار، سیزین كی قانادلارێنێز وار!.. نه گؤرمۆسۆز بۇ بۇلانێق گؤلمچه‌ده؟ نه‌دن اۇچۇب گئتمیرسیز؟ اۇجسۇز-بۇجاقسێز چؤللری، سوْنسۇز گؤیلری اؤزۆنۆزه نییه چوْخ گؤرۆرسۆز؟!. - سن گل بیزی باشدان چێخارما، - اؤردكلر دئدیلر، - بۇ سۇ بیزیم قالامێز، بۇ گؤلمچه جنّتیمیزدی. سنین گؤیلریندن بیزه وطن اوْلماز، هر قانادلێ قۇش سنین كیمی اۇچا بیلمز. طالع سنی گؤیلره باغێشلایێب، بیزی سۇلارا. “من”، “سن”، بیر ده ایكیمیز بیری ایشێقلاشاندا دوْستۇنۇن قاپێسێنێ دؤیدۆ. - كیمسن، آی گلن؟ - قاپێ‌نێن اوْ اۆزۆندن دوْستۇ سوْرۇشدۇ. - منم، - بایێرداكێ دئدی. - یئری، سننن دانێشماغا ماجالێم یوْخدۇ! ائو یییه‌سی دوْستۇنۇن اۆزۆنه قاپێ آچێب اوْنۇ سلاملاماق ایستمیردی: - من كامیللییه چاتمایانلارلا دوْستلۇق ائله‌مك ایستمیرم. اۇزۇن-اۇزۇن یوْللارێ تۇتۇب اۇزاق منزیللره چاتارسان، بؤیۆك ایشلر گؤرۆب یئتیشندن سوْنرا گلیب قاپێمێ دؤیرسن. هایدێ، اۆز تۇت اۇزاق ائللره، آیرێلێق اوْدۇندا اؤز “من”ینی یاندێر! كدرله، هیجانلا قاپێدان قایێتدێ. یوْل بوْیۇ سێخێنتێ منگنه‌سینده، آیرێلێق اوْدۇندا اؤز بدنینی اریتدی. و بئش ایلدن سوْنرا یئنیدن قایێدێب دوْستۇنۇن قاپێسێنێ دؤیدۆ. سئوگیسینده قوْورۇلا-قوْورۇلا، گۆناهلارێندا بوْغۇلا-بوْغۇلا الینی اۇزادێب اۆركك-اۆركك قاپێ حالقاسێنێ چكدی. ائو یییه‌سی‌نین سسی گلدی: - كیمسن، آی گلن؟ - سنین دوْستۇندۇ، اؤزۆندن آیرێلێب سن اوْلان دوْستۇن! ائو یییه‌سی قوْناغێ خوْش اۆزله قارشێلادێ. - بیر دام آلتێندا ایكی “من”ه یئر یوْخدۇ. ایندی آرتێق بیزیم وارلێغێمێز آیرێلمازدێ، ایندی “سنین”له “منیم” آراسێندا فرق قالمایێب. الله شاهیددی كی، بیز بۇ گۆندن تیكانلا گۆل كیمی بنزرسیز اوْلمایاجاغێق. آخماغێن اؤلۆمدن قاچماسێ بیر آخماق بیر سحر سۆلئیمان پئیغمبرین قاپێسێنێ كسدیردی. - نه ایسته‌ییرسن، آی اللهێن بدبختی؟ - پئیغمبر سوْرۇشدۇ: - بۇ گئجه ازرایێل باشێمێن اۆستۆنۆ كسدیرمیشدی، - آخماق دئدی، - دۆز گؤزۆمۆن ایچینه باخێردێ! - دئ گؤرۆم، مندن نه اۇمۇرسان؟ - ائی بؤیۆك پادشاه، امر ائت كۆله‌یه منی گؤتۆرۆب هیندیستانا آپارسێن كی، ازرایێلێن گؤزۆندن یایێنا بیلیم! سۆلئیمان پادشاهێن امرییله كۆلك آخماغێ قانادێنا آلێب بیر گؤز قێرپێمێندا هیندیستانا آپاردێ. تئزلیكله سۆلئیمان پادشاه بیر یئرده ازرایێلا راست گلیب سوْرۇشدۇ: - ائی اللهێن بۇیرۇقچۇسۇ، اوْ بدبختی ائویندن-عائله‌‌سیندن آیێرێب قریب چؤللره سالماق اۆچۆنمۆ گؤزۆنۆن ایچینه باخمێشدێن؟ اؤلۆم ملیی دئدی: - الله منه اوْ آخماغێن رۇحۇنۇ هیندیستان چؤللریندن گؤتۆرۆب جهنمه آتماغێ بۇیۇرمۇشدۇ. من ده گۆناهكارێن بۇردا اوْلدۇغۇنۇ گؤرۆب مات قالمێشدێم. آنجاق اوْ، بیر گؤز قێرپێمێندا اوْرالارا اۇچدۇ، من ده اللهێن امرینی یئرینه یئتیردیم. هم ده امری یئرینه یئتیرمك اۆچۆن دۆز-دۆنیانێ دوْلاندێم. كاش بیز ده هارا قاچدێغێمێزێ، كیمدن قاچدێغێمێزێ بیر دۆشۆنیدیك. اؤزۆمۆزدن قاچماغا گۆجۆمۆز یئتمز. تانرێدان قاچماق احتیمالێ ایسه بۇندان دا آزدێ. گۆجلۆ اوْلماق قوْرخۇسۇ بیر قۇلدۇر اؤلكه‌یه گؤز وئریب ایشێق وئرمیردی. گۆنۆن گۆنوْرتا چاغێ دمیر لیباس گئیینیب جاماعتێن گؤزۆ قاباغێندا آت اوْینادێردێ. گۆنلرین بیرینده بیر اوْخاتان قفیل بۇنۇنلا راستلاشدێ. نیشانچێ قوْرخۇسۇندان جلد اوْخۇ یایا قوْیۇب حاضێریاراق دۇردۇ. آتلێ قۇلدۇر یالوارماغا باشلادێ: - آمانێن بیر گۆنۆدۆ، نیشانچێ، وۇرما منی! گؤوده‌مین ایریلیگینه باخما. گۆجسۆزم، گۆجسۆزلۆیۆمه باغێشلا! بیر قۇش مندن اۆركلیدی، اینان! - نئینك، - آتێجێ دئدی، - اللهێنا شۆكۆر ائله كی، سنی قوْرخۇدان آتمادێم. اگر بئله ضعیفسنسه، ناحاق پهلوان دوْنۇنا گیرمیسن. بئله جیلده گیرمكله سن هر كسدن ایره‌لی اؤزۆن اۆچۆن قوْرخۇ یاراتمێسان. یانغێن خلیفه عؤمرین واختێندا بیر شهرده بؤیۆك یانغێن اوْلدۇ. آلوْوۇن دیللری داش-دیوارێ اریده-اریده شهری بۆرۆمۆشدۆ، قۇشلار دا یۇواسێندان دیدرگین دۆشمۆشدۆ. سۇلار دا اوْدۇن قوْرخۇسۇندان ایچینه چكیلمیشدی. آلوْو یوْرۇلماق ندی بیلمیردی. اللهێن مده‌نیندن اوْد آلێردێ ائله بیل. آغساققاللار یێغێشێب عؤمرین یانێنا گئتدیلر، تدبیر دیله‌دیلر. خلیفه دئدی: - یانغێن چوْخ گۆجلۆدۆ، چۆنكی سیزین خسیسلیگینیزدن اوْد آلێب. قاپێلارێنێزێ آچێن، یوْخسۇللارا چؤرك وئرین، بلكه تانرێ سسینیزی ائشیده. شهرلیلر دئدیلر: - بیزیم قاپێمێز همیشه اوْنلارێن اۆزۆنه آچێق اوْلۇب. - چؤرك وئرمیسیز، بۇنا سؤزۆم یوْخ، - دئدی خلیفه، - آنجاق قۆرۇرۇنۇزۇ، لوْوغالێغێنێزێ یئنه بیلمه‌میسیز. سیز یوْخسۇللارا چؤرگی اوْنلارێ یئدیرتمك اۆچۆن یوْخ، اؤز قۆرۇرۇنۇزۇ دوْیۇرماق اۆچۆن وئرمیسیز! امیرین آتێ بیریسی امیردن آت ایسته‌دی: - یا امیر، ائویم چوْخ اۇزاقدادێ، نوْلار، بیر آت وئر، مینیم گئدیم. - آتا قێزێرقالانمێرام،- امیر دئدی، - اوْدئی، اوْ چال آتێ مین، گئت. - هانسێنێ وئریرسن وئر، آنجاق بۇ آت اوْلماسێن، یا امیر، - آت ایسته‌ین یالواردێ. - بۇ آت هئچ یوْرغا یئریمیر. هم ده گئدنده دالێن-دالێن یئریگیر!.. امیر دئدی: - نوْلار كی، سن ده آتێن آرخاسێنێ اؤز ائوینه سارێ چئویررسن. تاماه و ائهتیراس سلطنتینده اوْنسۇز دا هر كس دالێن-دالێن یئریگیر. یئین كیمدی، یئییلن كیم... قۇش بیر سوْخۇلجان تاپێب دیمدیگینه وۇردۇ. پیشیكسه كیریمیشجه قۇشۇ پۇسۇردۇ. و قۇش بۇ فانی دۆنیادا یئدی ده، یئییلدی ده... سن دئمه، دۆنیادا یئینله یئییله‌نین ائله بیر فرقی یوْخمۇش. گؤز یاشێ شاگیرد مۆعللیمین آغلادێغێنێ گؤرنده اؤزۆ ده اوْتۇرۇب آغلاماغا باشلادێ. سس-سسه وئریب آغلاشێردێلار، آنجاق شاگیرد بیلمیردی كی، مۆعللیمی آغلادان ندی... مۆعللیم اۆرگینی بوْشالدێب كیریدی. شاگیرد ده سۇسدۇ. اوْندا مۆعللیم اوْنا بئله دئدی: - نه قدر اۆركدن آغلاسان دا، صمیمی دئییلسن. چۆنكی سنی آغلادان سبب یوْخدۇ، سنینكی آنجاق یامسێلاماقدێ. سنین گؤز یاشلارێن منیم گؤز یاشلارێما قارێشا بیلمز، چۆنكی اوْنلارێ سن اؤزۆن قوْندارمێسان. اۆرگینده دوْغۇلمایان گؤز یاشلارێیلا اؤز گۆناهلارێنێ سۇوارما!.. مجنۇن لئیلی‌نین دردیندن مجنۇنۇن بدنی گؤرۆنمز اوْلدۇ. اۆزۆقوْیلۇ صحرایا دؤشه‌لی قالمێشدێ، دامارلارێندا قانێ قاینایێردێ. بیر حكیم رحمه گلیب مجنۇنۇن قۇرۇ قارالتێسێنا علاج ائله‌مك فیكرینه دۆشدۆ. بۇیۇردۇ كی، گرك خسته‌دن قان آلێنسێن. دللك گلدی. مجنۇنۇن قوْلۇنۇ برك-برك سێخێب دامارێنێ چرتمك ایسته‌دی. مجنۇن دلله‌یین الینی ایتله‌ییب: - چێخ گئت، - دئدی، - سنین حكیملیگین منه گرك دئییل! دللك دئدی: - صحرادا آسلانلارێ باشێنا یێغان سن دئییلدینمی؟! ایندی بیر قاشێق قانێندانمێ قوْرخۇرسان؟.. - یوْخ، منی قوْرخۇدان بۇ دئییل، - مجنۇن دئدی، - منیم داش صبریم چوْخ آغرێیا گۆج گلیب. آنجاق سئوگیم قانێمێن هر داملاسێنا هوْپاندان لئیلی ایله منیم آرامدان پرده گؤتۆرۆلۆب. اوْدۇ كی، قوْرخۇرام اۆلگۆجۆنله سئوگیمی یارالایاسان. آلێن یازێسێ حاقێندا هئكایه بیریسی هاساردان آشێب اؤزگه‌نین باغێنا تپیلدی، آجگؤزلۆكله دؤشندی مئیوه‌لرین جانێنا. باغ یییه‌سی بۇنۇ گؤرۆب: - اوْغرۇ لعله، - دئدی، - گؤزۆمۆن قاباغێندا آرسێز-آرسێز باغێمێ تالان ائله‌ییرسن، آنجاق اۇتانێب-قێزارماق، یا رۆسخت ایسته‌مك هئچ آغلێنا دا گلمیر. مندن قوْرخمۇرسانسا، هئچ اوْلمایا اللهدان قوْرخ! - منیم نه گۆناهێم وار، - اوْغرۇ دئدی. - من اللهێن قۇلۇیام. بۇ مئیوه‌لری بیزه الله وئریب. منیم بۇرا گلمه‌ییم ده آنجاق اللهێن ایشیدی. باغ یییه‌سی دئدی: - نه دئییرم، اوْلا بیلسین، سن حاقلێسان. اگر دۆنیادا هر ایشی اللهێن آدێنا یازماق اوْلارسا، اوْندا من اللهێن غضبی‌نین ایجراچێسێ كیمی سنی - اللهێن گۆناهكار بنده‌سینی اللهێن آغاجێنا سارێیاجام! باغ یییه‌سی دئدیگی كیمی ده ائله‌دی، سوْنرا دا بیر آغاج گؤتۆرۆب دؤشندی اوْغرۇنۇن جانێنا. اوْغرۇ قێشقێرماغا باشلادێ: - آمان، نئیله‌ییرسن، ال ساخلا! هئچ نَیین اۆستۆنده اللهێن یاراتدێغێنا ال قالدێرێب اؤزۆنۆ گۆناها باتێرما! باغ یییه‌سی ده بئله دئدی: - بۇ درسی من سندن آلدێم، اوْغرۇ لعله. بۇردا سنین منطیقیندن قێراق نه وار كی - الله بنده‌سی اللهێن آغاجێیلا الله بنده‌سینی دؤیۆر. منیم غضبیم ده، اللریم ده، سنین جمعده‌یین ده، بۇ آغاج دا - هامێسێ اللهێندێ! صۇفیلرین سئوگیسی دیواردان آسێلان بوْش توْربانێ گؤرجك صۇفی گؤز یاشێ تؤكمه‌یه، یاخاسێنێ یێرتێب-داغێتماغا باشلادێ. - یالنێز سنسن مكردن، خیانتدن اۇزاق اوْلان، - دئدی صۇفی، - دیلنچیلرین شاهلێغێ، دردلرین درمانێ یالنێز سنده‌دی! اوْ بیری صۇفیلر ده اؤز خلاصكارلارێنێ گؤرمك اۆچۆن آخێشێب گلدیلر. گاه گۆلدۆلر، گاه هؤنكۆردۆلر، بوْش توْربایا دۆنیانێن گؤرۆنمه‌میش تعریفلرینی دئدیلر. قێراقدان باخان بیریسی هئچ نه آنلامایێب سوْرۇشدۇ: - بوْش توْربانێ نه‌دن بئله اؤیۆرسۆز؟ دئدیلر: - ناشێ آدام، خیاللارێ‌نێن آردێنجا گئده بیلمیرسنسه، بیزدن اۇزاقلاش! سن یالنێز اله گلن شئیلری گؤرۆرسن. سئون آدام سئوگیسینی گؤزلرییله یوْخ، خیاللارێیلا گؤرۆر. قارانلێقدا فیلین مینبیر صیفتی فیلی بیر قارانلێق اوْتاغا سالمێشدێلار. بۇ ویلایتده فیل گؤرۆنمه‌دیگیندن هامێ فیله باخماق اۆچۆن آخێشێب گلیردی. آنجاق اوْتاقدا گؤز-گؤزۆ گؤرمه‌دیگیندن هامێ فیله ال گزدیرمكله اوْنۇن نئجه‌لیگینی بیلمك ایسته‌ییردی. كیمسه فیلین خوْرتۇمۇنا ال چكیب دئدی: - لاپ سۇ بوْرۇسۇنا اوْخشایێر. بیر قادێنسا الینی فیلین قۇلاغێنا چكدی: - نسه پالاز كیمی بیر شئیدی، - دئدی. فیلین آیاغێنا ایلیشن بیریسی ده قایێتدێ كی، نه ایسه سۆتۇنا اوْخشایان بیر حئیواندێ. بیر باشقاسێ فیلین ساغرێسێنا ال گزدیریب: - بۇ فیل دئییلن ندیسه، لاپ شاه تاختێنا بنزه‌ییر! - دئدی. بیر جاوان دئدی: - الیف كیمی دۆمدۆزدۆ. بیر قوْجا دا: - لاپ “دل” كیمی ایریدی. بیرجه شام ایشێغێ بسییدی كی، اوْنلار فیلین نه اوْلدۇغۇنۇ، نئجه اوْلدۇغۇنۇ گؤرسۆنلر. دؤرد سؤزۆن بیر آنلامێ، یاخۇد اۆركلرین دیلی تۆرك، فارس، عرب و یۇنان كۆچه ایله گئدیردیلر. یوْلدان كئچن بیر خئییرخاه اوْنلارا بیر دیرهم باغێشلادێ. فارس دئدی: - گلین بۇ پۇلا آنقۇر آلاق. - آنقۇر نَییمیزه گركدی، - عرب دئدی، - گلین عیناب آلاق. - هئچ های-كۆی سالمایێن، - تۆرك ایشه قارێشدێ، - آنقۇر دا، عیناب دا اؤزۆنۆزه قالسێن، بیز بۇ پۇلا اۆزۆم آلاجاغێق! یۇنان دا اؤزۆنۆ ساخلایا بیلمه‌دی: - ائه، اوْندانسا گلین ستافیل آلاق. بیر قالماقال باشلادێ كی، گل گؤره‌سن. بیلگیسیز آداملار بیر-بیریلرینی شیل-كۆت ائله‌دیلر، خبرلری ده اوْلمادێ كی، هامێسێ‌نێن ایسته‌دیگی عینی بیر شئی - اۆزۆمدۆ؛ بیلمه‌دیلر كی، اوْ بیر دیرهم اوْنلارێن هامێسێنێ ایسته‌یینه چاتدێرار. بیر-بیرینی باشا دۆشمه‌ینلرین دیلینی بیلن، اۆركلرین ایسته‌یینی اوْخۇیان بیر كیمسه چێخسایدێ قارشێلارێنا، اوْ یازێق، اوْ بیلگیسیز، بیر-بیری‌نین قانێنا بوْیانان آداملار بیلگی چێراغێ‌نێن بیرجه كؤزرتیسییله دۆشمنچیلیگی بیر یانا آتێب امین-آمانلێق و بارێشێق سارایێ‌نێن قاپێسێنا اۆز تۇتاردێلار. دیریلرین قبری حاقێندا هئكایه بیر جاوان آغێ دئیه-دئیه آتاسێنێ سوْن منزیله یوْلا سالێردێ: - نییه بۇ گؤزل ائو-ائشیگینی آتێب دؤشه‌مه‌سیز-خالچاسێز بیر ائوه گئدیرسن، آتا؟ بۇ ایشێقلێ دۆنیانێ قوْیۇب ابدی قارانلێغا، ابدی سێخلێغا، بوْغاناغا نه‌دن اؤترۆ گئدیرسن؟ اوْردا دؤرد یانێن داش-توْرپاق اوْلاجاق، پلوْو ندی، هئچ بیر دیلیم چؤرك، بیر الجه یۇخا دا تاپمایاجاقسان. اوْردا قارانلێغێ داغێدان چێراغێن دا اوْلمایاجاق، ایشێق آلێب ایشێق گؤندرن پنجرن ده اوْلمایاجاق. اوْ قاپێسێز-پنجره‌سیز، دامسێز-دیوارسێز ائوده قوْنشۇلارێن دا ائشیتمه‌یه‌جكلر سنی. اوْردا بیر ایچیم سۇ دا تاپمایاجاقسان. اوْردا گؤزللیگین كؤهنه پالتار كیمی اینیندن چێخاجاق... بئله‌جه سادالایا-سادالایا اوْغۇل دیزینه دؤیۆب آغلایێردێ. آتاسێیلا بیرگه باشساغلێغێ وئرمه‌یه گلن جۇخا اوْغلانێن آغێسێنێ ائشیدیب برك هیجانلاندێ، قوْرخا-قوْرخا آتاسێنا پێچێلدادێ: - اللها آند اوْلسۇن، بۇ اؤلۆنۆ بیزیم ائوه آپاراجاقلار! - كس سسینی، آخماق! - آتاسێ آجێقلاندێ. - بۇ اوْغلان آخێ بایاقدان بیزیم ائوین علامتلرینی سادالایێر، آتا! دؤشه‌مه‌سیز-خالچاسێز... پلوْو ندی، بیر دیلیم چؤركسیز، بیر الجه یۇخاسێز. گؤررسن، ایندی بۇ اؤلۆنۆ بیزیم ائوه آپاراجاقلار... اوْ ائوه كی، هانسێ گۆناهلارێمێزا گؤره ایسه بۇ دۆنیانێ بیزیم قبریمیزه دؤندریب! اولجه كیمی اؤلدۆرمه‌لی؟ قۇلدۇرلار بیر كندین آلتێنێ اۆستۆنه چئویردیلر، آنجاق اللرینه كئچن وۇر-تۇت ایكیجه قوْجا اوْلدۇ. قوْجالاردان بیرینی دیره‌یه سارێیێب عذابلا اؤلدۆرمك ایسته‌دیلر. گۆناهسێز قوْجا دیله گلیب یالوارماغا باشلادێ: - ائی مملكتین دایاقلارێ، منیم كیمی آج-یالاواج بیر قوْجانێ اؤلدۆرمكدن سیزه نه فایدا؟ - سننن بیزیم دۆشمنچیلیگیمیز یوْخدۇ، - دئدیلر. - سنی اؤلدۆرمكله اوْ بیری قوْجانێن گؤزۆنۆ قوْرخۇتماق ایسته‌ییریك كی، قێزێللارێن یئرینی آچێب دئسین بیزه. قوْجا دئدی: - اینانێن، اوْ مندن ده یوْخسۇل، كیمسه‌سیز بیر قوْجادێ، هارداندێ اوْنۇن قێزێلێ؟ - یالان دئییر، - اوْ بیری قوْجا دیللندی، - اوْنۇن وار-دؤولتی چوْخدۇ، هامێسێنێ گیزله‌دیر! ال-قوْلۇ سارێلمێش قوْجا دئدی: - من ائله بیلیردیم ایكیمیز ده یوْخسۇلۇق... بیر حالدا كی، سیز منیم یوْخ، قوْنشۇمۇن سؤزۆنه اینانێرسێنێز، اوْندا بیرینجی اوْنۇ اؤلدۆرۆن كی، من ده قوْرخۇدان خزینه‌نین یئرینی آچێب دئییم. كوْرۇن ایته اؤیۆدۆ بیر كوْر چلیگینی الینده اوْینادا-اوْینادا اۆستۆنه هۆرن ایتدن قوْرۇنماق ایسته‌ییردی. آخێرێ یوْرۇلۇب الدن دۆشدۆ، تسلیم اوْلۇب ایتی اؤیمه‌یه باشلادێ: - ائی اوْو مئیدانێ‌نێن قاپلانێ، قۇشلارێن مۆفتیسی، آماندێ، منی پارچالاما. سنین قارداشێن چؤللرده قۇش قوْوۇر، سنسه بۇردا منیم كیمی كوْر دیلنچیلره هرمشیگیرسن. سن بۇردا من بدبختین ایزینه دۆشمۆسن، مئشه‌لرده ایسه وحشیلر قوْرخۇسۇز-هۆركۆسۆز آغالێق ائله‌ییر. تلخه‌یین شوْرتۇیا ائولنمه‌سی سۇلطان اییلیب تلخه‌یین قۇلاغێنا پێچێلدادێ: - عزیزیم، نییه گئدیب چؤلده قالمێشێن بیرینه جالانێردێن؟ تلسمسیدین، من سنه بیر ایسمتلی قێز آلاردێم. تلخك دئدی: - سنین گؤزۆنۆن قاباغێندا دوْققۇز دفعه قێز آلمێشام، هامێسێ دا سوْنرادان یوْلۇندان آزێب منی درده سالێب. شوْرتۇیلا ائولندیم كی، اوْنا عائله‌‌نین، حالاللێغێن نه اوْلدۇغۇنۇ دادێزدێرێم، اوْلا بیلسین، اوْ اؤز پوْزغۇنلۇغۇندان جانا دوْیۇب و بلكه ده ایسمتین قدرینی سنین “ایسمتلی” دئدیكلریندن داها یاخشێ بیلر... آغلێمێن آپاردێغێ یوْلدا من یالنێز بدبختلییه اۆرجاه گلدیم، ایندی ده عاغێلسێزلێغێن ایزینه دۆشۆب گئدیرم. قارانلێقدا شیری سێغاللایان بیر گئجه شیر تؤوله‌نین باجاسێندان گیریب بیر كیشی‌نین جؤنگه‌سینی یئدی. سوْنرا دا جؤنگه‌نین یاتدێغێ یئره یێخێلێب توْخلۇقدان خۇمارلانماغا باشلادێ. گئجیارێسێ كیشی جؤنگه‌نی یوْلۇخماغا گئتدی. قارانلێقدا شیری جؤنگه حساب ائله‌ییب تۇمارلادێ. شیر اؤز-اؤزۆنه دۆشۆندۆ: “اللها شۆكۆر ائله كی، قارانلێقدێ، یوْخسا قوْرخۇدان باغرێن یارێلاردێ”. مۆدریك آدام، ماهیتینه بلد اوْلمادێغێنێ سێغاللاماغا چوْخ دا تلسمه، قارانلێق داغێلاندا هر شئی بللی اوْلاجاق. بیلیكلرین ان درینی خئییرخاهلێق، یاخۇد ان بؤیۆك خئییرخاهلێغێن آناسێ بیلیك اؤز قۇلۇنۇن كیملیگینی درك ائدندن بری صاحبی لوْغماندان بیر آن بئله گئن دۇرمۇردۇ. لوْغمان اوْلمایان یئرده كیشی‌نین بوْغازێندان سۇ دا كئچمیردی. یئمه‌یین یاخشێسێنێ قۇلۇنا وئریب، اؤزۆ آرتێغێنێ یئییردی. لوْغمانێن یئمه‌دیگینه اوْ دا دیلینی وۇرمازدێ. هردن اوْرتایا گلن یئمكلری ائله‌جه بۇغلانا-بۇغلانا ایتلرین قاباغێنا تؤكردیلر. لوْغمانسێز یئییلن ان دادلێ یئمكدن ده اوْ هئچ لذت آلمازدێ. بیر گۆن تاجیره یئمیش گؤندرمیشدیلر. قۇل اوْ دم سۆفره باشێنا چاغرێلدێ. تاجیر یئمیشی دیلیمله‌ییب لوْغمانا وئریردی، لوْغمان دا اوْ دیلیملری دۆنیانێن ان دادلێ، ان شیرین یئمیشی كیمی لذتله یئییردی. لوْغمان یئدیكجه آغاسێ یئمیشی دیلیمله‌ییردی. آخێرێ كیشی دئدی: - یقین سن دوْیمۇسان. لوْغمان، ایزن وئر من ده بۇ گۆناهكار آغزێمێ بیر دادا گتیریم. سنین یئییشیندن گؤرۆنۆر كی، یئمیش بال كیمی شیریندی. تاجیر یئمیشه دیلینی وۇرار-وۇرماز دۆنیا باشێنا دارالدێ. یئدیگی-ایچدیگی بۇرنۇندان گلدی، دوْداغێ اۇچۇقلادێ، دیلی سۇلۇقلادێ. هاندان-هانا اؤزۆنه گلیب دئدی: - آی منیم قۇل ایكن دوْستۇم، آرخام-دیرگیم، بیر بئله زهری سن نئجه هزم ائله‌دین، گؤزۆمۆن ایشێغێ؟! نییه بۇ دیلیملرین زهردن آجێ اوْلدۇغۇنۇ دیلینه گتیرمه‌دین؟ لوْغمان دئدی: - من ان دادلێ تیكه‌لری سنین الیندن آلمێشام، آغا. سنین ائوینده اته-جانا گلمیشم، سن منه آغا ایكن دوْست اوْلمۇسان. بۇنا گؤره ده سندن گلن آجێلێغێ اؤزۆمه درد ائله‌مه‌دیم. یئمیشی وئرن الین خئییرخاهلێغێ دیلیملرین آجێلێغێنێ اۇنۇتدۇردۇ منه. میسی قێزێلا چئویرن، ان دؤزۆلمز دردلره توْی-بایرام یاراشێغێ وئرن خئییرخاهلێق اوْلان یئرده بیر یئمیشین آجێلێغێ نمنه‌دی؟ دۆنیادا یالنێز خئییرخاهلێقلا سیركه‌نی شرابا چئویرمك اوْلار، تیكانلارێن اۇجۇنۇ كوْرشالتماق اوْلار. اؤلۆمه گئدنی مرحمتله یوْلا سالسالار، جللاد كؤتۆیۆ اوْنا پادشاه تاختێ كیمی گؤرۆنر. خئییرخاهلێقلا بۇیرۇلان قۇل دا اؤزۆنۆ آغا یئرینده تۇتار. شر بۆتۆن زحمتلری پۇچا چێخارار، خئییرخاهلێقسا یالنێز بیلیك اوْلان یئردن باشلانار. حؤكمدارلارا بۇیرۇق وئره‌نی قۇل ساخلاماق اوْلارمێ؟ بیر گۆن بیر حؤكمدار اؤز مۆعللیمیندن سوْرۇشدۇ: - یا شیخ، بلكه سنین یئمه‌یه، گئیمه‌یه بیر احتیاجێن وار؟ مۆعللیم دئدی: - شاه ساغ اوْلسۇن، سنین بۇ سؤزلرینده عاغێل نیشانه‌سی دۇیۇلمۇر. مگر سن بیلمیرسن كی، منیم بیر جۆت قۇلۇم یئر اۆزۆنۆن بۆتۆن حؤكمدارلارێنا آغالێق ائله‌ییر؟.. شاه سوْرۇشدۇ: - اوْ هانسێ قۇللاردێ كی، اوْنلارا قۇل اوْلماق منیم ده باختێما یازێلێب؟ - بۇ قۇللاردان بیری آرزۇدۇ، اوْ بیری ده غضب، - مۆعللیم دئدی. - اصل حؤكمدار اؤز حاكمیتیندن حزز آلمایاندێ. گۆنش بۇلۇدلارێن آرخاسێندان چێخاندا ایشێغێندان، ایستیسیندن هامێیا - شاها دا، نؤكره ده پای دۆشۆر. یوْلۇن اوْرتاسێندا تیكانلێ كوْل اكن بیر كیشی یوْلا تیكان كوْلۇ اكمیشدی، گلن-گئدنین ال-آیاغێنا باتێردێ. كیشییه نه قدر دئییردیلرسه، كوْلۇ یوْلۇن اوْرتاسێندان كسیب آتمێردێ. كوْل دا كؤك آتێب بؤیۆمكدیدی. تیكان آیاقیالێن درویشلرین آیاغێنا باتێردێ، جاماعتێن پالتارێنا ایلیشیب جێرێردێ. پادشاه بۇنۇ ائشیدیب تیكان اكن آدامێ حۆضۇرۇنا چاغێردێ و دئدی: - بۇ دقیقه گئت، اوْ تیكان كوْلۇنۇ یوْلۇن ایچیندن گؤتۆر! - نه دئییرم، - كیشی جاواب وئردی، - بۇ هفته اوْ كوْلۇ كؤكلۆ-كؤمجلی چێخاردێب آتارام. آنجاق دئدیگینه عمل ائله‌مه‌دی. گۆنلر اؤتمكده، كوْل بؤیۆمكدیدی. آخێرێ كیشی یئنه پادشاهێن حۆضۇرۇنا گئده‌سی اوْلدۇ. پادشاه اوْنۇن بۇ ایشیندن حیرصلنمیشدی: - بدبخت آدام، باشا دۆش كی، گئج-تئز سن اوْ كوْلۇ چێخارێب آتاجاقسان! آنجاق مسئله اۇزاندێقجا كؤكلر بیر آز دا درینه ایشله‌ییر. واخت اؤتدۆكجه آداملار ضعیفله‌ییر، آغاجلارسا گۆجله‌نیر. باخ، سن ده اوْ تیكانێ اكندن بری خئیلی قوْجالێب گئریله‌میسن، اوْ كوْل ایسه توْرپاقدان بیر آز دا برك یاپێشێب. باشا دۆش، نه قدر اؤزۆنۆ لنگیتسن، اوْ كؤكلری توْرپاقدان قوْپارماق بیر اوْ قدر چتین اوْلاجاق. تلس، نئچه كی جانێندا تپر وار!.. چای قێراغێنداكێ دیوارێ سؤكن چایێن قێراغێندا هۆندۆر بیر دیوار واردێ. سۇسۇزلۇقدان یانان بیریسی اوْ دیوارێن باشێندا اوْتۇرۇب شێرهاشێر آخان سۇیا حسرتله باخێردێ. آنجاق نئیله‌سین كی، سۇیا الی یئتمیردی... بیر مدت سوْنرا الی دینج دۇرمادێ، دیوارێن باشێندان بیر كرپیج گؤتۆرۆب سۇیا آتدێ. چایدان جاواب گلدی. سۇیۇن شاپپێلتێسێ اوْنا ان عزیز دوْستۇنۇن شیرین لهجه‌سینی آندێردێ. بۇ سسی یئنه ائشیتمك اۆچۆن تكرار-تكرار سۇیا كرپیج آتماغا باشلادێ. اوْنا ائله گلدی كی، چای اوْندان بۇ ایشین معناسێنێ سوْرۇشۇر. “منیم بۇ حركتیمین، - كیشی یوْرغۇن-یوْرغۇن دۆشۆنۆردۆ، - ایكی فایداسێ وار. بیری بۇدۇ كی، چایێن خوْش سسی منیم قۇلاغێمێ اوْخشایێر. بۇ سس اؤلۆلری اوْیادان ایسرافیل سۇرۇ كیمی منیم رۇحۇما جان وئریر. بۇ سس منه قۇراقلێق واختێ اۇزاقدا چاخان ایلدێرێمێن سسینی آندێرێر. بۇ سس یوْخسۇللارا وئریلن صدقه‌‌نی خاتێرلادێر منه. بۇ سس آزادلێغا چێخاسێ دۇستاغێن چؤل طرفدن قۇلاغێنا گلن آچار جینگیلتیسینه بنزه‌ییر... سۇیا كرپیج آتماغێمێن ایكینجی فایداسێ دا بۇدۇ كی، دیوار گئتدیكجه آلچالێر، من ده حسرتینده اوْلدۇغۇما یاخێنلاشێرام”. اوْ دیوار سنین بدنیندی، بدنینی رام ائله كی، قوْوۇشماق یانغێسێنێ رۇحۇنلا دۇیاسان. نه قدر لوْوغا و بوْینۇۇزۇن اوْلسان، اۇجالێق قارشێسێندا اییلمه‌یین بیر اوْ قدر چتین اوْلاجاق. بیز یالنێز دیزیمیزی قاتلایێب عبادت ائله‌ینده لای دیوارلارێ اۇچۇردۇرۇق، اؤزۆمۆزله اوْ مۆقدس دۇرۇلۇق آراسێندا نه وارسا، هامێسێنێ داغێدێرێق. ائهتیراسلارێمێزێن دیوارێ نه قدر آلچاق اوْلسا، دۇمدۇرۇ آخێنا بیر ائله یاخێن اوْلارێق. عالیم، سۆكانچێ، گمی، بیر ده دنیز دیلچی عالیم گمییه مینن كیمی سۆكانچێدان سوْرۇشدۇ: - هئچ عؤمرۆنده بیر یوْل قرامماتیكا اؤیرنمیسنمی؟ - یوْخ، - دئدی سۆكانچێ، - نه كیتاب اوْخۇمۇشام، نه ده سن بیلن علملره باش وۇرمۇشام. - هئییف، چوْخ هئییف، - عالیم دئدی، - حساب ائله كی، یارێ عؤمرۆنۆ ایتیرمیسن. سوْنرا اۇزاق ساحللره یؤن تۇتدۇلار. یارێ یوْلدا فێرتێنا قوْپدۇ، گمی بۇرۇلغانا دۆشدۆ. دنیزچی دئدی: - مۆدریك آدام، اۆزمیی باجارێرسانمێ؟ - یوْخ، عؤمرۆم بوْیۇ بۇ ایشله مشغۇل اوْلمامێشام! - ائلیسه، مۆدریك آدام، حساب ائله كی، بۆتۆن عؤمرۆنۆ ایتیرمیسن! مقامێ گلنده اؤلۆمۆ قارشێلایا بیلمك - علملرین ان واجیبیدی. دنیزین دیبی یالنێز جانلێلارێ چكیر، دالغالارێن اۆستۆنده آتێلێب-دۆشنلرسه مئییتلردی. تیكان باتمێش ائششه‌یین هئكایه‌سی ائششه‌یین قۇیرۇغۇنۇن آلتێنا تیكانلێ كوْل ایلیشمیشدی. یازێق جانێ‌نێن الینده قالمێشدێ، بیلمیردی كیمی كؤمه‌یه چاغێرسێن. گاه سوْنجۇقلایێردێ، گاه دا آغنایێردێ، آغنادێقجا تیكانلار بیر آز دا درینه ایشله‌ییردی. ائششه‌یین آنقێرتێسێ عالمی باشێنا آلمێشدێ، آخێرێ كیمسه دؤزه بیلمه‌ییب بیچاره‌یه بیر تپیك وۇردۇ، تیكان كوْلۇ دا تپیگینده گلدی. چتینه دۆشنده بیزی تیكاندان قوْرۇیان تپیكلره عشق اوْلسۇن. اۇستانێن چپگؤز شییردی اۇستا شییردینه دئدی: - اوْ بیری اوْتاقداكێ قاپێ آرخاسێندا اوْلان قابێ بۇرا گتیر. شییردین گؤزلری چپییدی، اوْنا گؤره ده اوْتاغا گیرنده ایكی قاب گؤردۆ. اۇستادان سوْرۇشدۇ كی، قابێن هانسێنێ گتیریم؟ اۇستا دئدی: - بیزیم بیر قابێمێز وار، اوْنۇ سنین گؤزلرین ایكی گؤرۆر! چپگؤز یئنه دئدیگیندن دؤنمه‌دی كی، یوْخ، بۇردا ایكی قاب وار، دئ گؤرۆم، هانسێنێ گتیریم؟ اۇستا ایشی بئله گؤرۆب دئدی: - ائلیسه، قابلاردان بیرینی سێندێر! شییرد اوْنۇن دئدیگی كیمی ائله‌دی، قابێن بیری چیلیكلنن كیمی اوْ بیری ده گؤزدن ایتدی. شر و ائهتیراس یۆكلۆ آداملار دا بۇ چپگؤزه بنزه‌ییرلر؛ شردن، ائهتیراسدان گؤزلر ایری گؤرۆر، باخێشلار دۇمانلانێر و بۆتۆن حقیقتلر گؤزۆمۆزه ایكی گؤرۆنۆر. تاماه اۇجباتێندان گۆناها باتماقدانسا كوْرلۇقدان عذاب چكمك یاخشێدێ. باققال و تۇتۇقۇشۇنۇن هئكایه‌سی بیر باققال اؤز تۇتۇقۇشۇسۇیلا یامانجا اؤیۆنۆردۆ. تۇتۇقۇشۇ دۆكانێن گیره‌جه‌یینی كسدیریب گلیب-گئدنی گؤزدن قوْیمۇردۇ، اؤز نیطقییله هامێنێ ایلندیریردی. باققال بیر یئره گئدنده دۆكانێ تۇتۇقۇشۇیا تاپشێرێردێ. بیر گۆن یئنه باققال دۆكانێ قۇشا تاپشێرێب آرالاندێ. تۇتۇقۇشۇ عادتی عۆذره پیشتاختانێن اۆستۆنده، آیێن-اوْیۇنۇن آراسێندا یئرینی راحتلامێشدێ كی، كیسه‌لرین دالداسێندان چێخان پیشیكدن اۆركۆب یاغ دوْلۇ قابێ آشێردێ. باققال دؤنۆب دۆكانێن یاغ گؤلۆنه قرق اوْلدۇغۇنۇ گؤردۆ، مسئله‌‌دن حالێ اوْلۇب آجێغێندان تۇتۇقۇشۇنۇن ككیلینی یوْلدۇ. كئچللشمیش قۇش دردیندن یئمیی، ایچمیی، بۇنلار بیر یانا، دانێشماغێ دا ترگیتدی. بۇنۇ گؤرن باققال وای-شیون سالێب ساچێنێ-ساققالێنێ یوْلدۇ: - ائویم یێخێلدێ، آی آمان! كاش سنین دیلینی باتێران یئرده الیم قۇرۇیایدێ! درویشلره انام پایلادێ كی، بیر عمل ایشله‌دیب قۇشۇن دیلینی آچسێنلار. تۇتۇقۇشۇ اۆچ گۆن سۇسدۇ. باققال قۇشۇن ساغێنا-سوْلۇنا كئچیب تۇمارلایێردێ، خوْش سؤزلر دئییب قێلێغێنا گیریردی كی، بلكه كؤمكچیسی‌نین دیلی آچێلا. آنجاق تۇتۇقۇشۇ دینمیردی كی، دینمیردی... اۆچۆنجۆ گۆن دۆكانێن یانێندان بیر كئچل كیشی كئچیردی. بیردن تۇتۇقۇشۇنۇن دیلی آچێلدێ: - آی كئچل كیشی، دئ گؤرۆم، سنین ككیلینی كیم یوْلۇب، سن كیمین یاغ شۆشه‌سینی آشێرمێسان؟ دۆكانێن یانێنداكێلار تۇتۇقۇشۇنۇن اؤزۆنۆ درویشه تای تۇتماسێنا اوْ كی وار گۆلۆشدۆلر. ائله سؤزلر وار كی، یازێلێشێ بیردی، آنجاق معنالارێ یئرله گؤی قدر فرقله‌نیر. بوْغازاجان گۆناه ایچینده اوْلانلار بیر ده گؤرۆرسن اؤزلرینی پئیغمبره تای تۇتۇرلار: بیز ده اوْ جۆر آداملارێق، نه بیلیم، بیز ده اوْنلار كیمی یئییریك، ایچیریك، یاتێرێق... رۇحۇنۇن كوْر گؤزلرییله اوْ، اۇجالێق و هئچنه‌لیك آراسێنداكێ اۇچۇرۇمۇ گؤرمۆر. عینی بیر چیچكدن ایلان زهر چكیر، آرێ بال یێغێر. دره‌ده ایكی جینس جئیران اوْتلایێردێ، یئیگیلری بیر-بیریندن سئچیلمیردی، آنجاق بیریندن عطیرلی مۆشك آلدێلار، اوْ بیری ایسه پئییندن ساوایێ هئچ نه وئرمه‌دی. قامێشلار دا بیر-بیرینه بنزه‌ییر. آنجاق بیری‌نین ایچی شكرله دوْلۇدۇ، اوْ بیری ایسه بوْمبوْشدۇ. بئله مثاللار چوْخدۇ، عاغێللێ اینسانێن عؤمرۆ اۇزاندێقجا گیزلی معنالار آچێلێر. بؤلوم لر: اۆز یازیلاریم ، |
بلاقا گؤره چیراق یاندیر،اوجاق قور كور یوخودان بیرجه دور قوی امه یین داغیتسین یوردوموزا قیزیل نور . حبیب ساهر
Dağlıq Qarabağ (1988-1993) Xankəndi (18.09.1988) Əskəran (19.10.1991) Hadrut (19.11.1991) Xocalı (26.02.1992) Şuşa (08.05.1992) Laçın (17.05.1992) Xocavənd (02.10.1992) Kəlbəcər (3-4.04.1993) Ağdərə (07.07.1993) Ağdam (23.07.1993) Cəbrayıl (23.08.1993) Füzuli (23.08.1993) Qubadlı (31.08.1993) Zəngilan (30.10.1993) *** Azərbaycan ***
|
| [ طراحی : ایران اسکین ] [ Weblog Themes By : iran skin ] | ||
