قالب وبلاگ

 این ولایت بلا دیده، « درجنوب شرقی كوههای قفقاز صغیر واقع شده است. در قسمت شمالی آن , كوههای « موروداغ » از كوههای قفقاز صغیر كه بلندترین نقطه آن « جامیش داغی» با۳۷۲۴ متر ارتفاع است. در قسمت های غربی و جنوبی، دامنه های شمالی سلسله كوههای قره باغ،  قلّه « قیز قلعه سی » به بلندی ۲۸۴۳ متر، « قیرخ قیز » به بلندی ۲۸۲۷ و « بیوك كیره » به بلندی ۲۷۲۵ متر و در قسمت های شمال شرقی و شمال، دشت‌های هموار (كناره های غربی دشت میل و مغان و دشت قره باغ ) وجود دارد.

این اراضی به وسیله رشته كوههای « موروداغ » كه قلل آن در سراسر سال پوشیده از برف است و« قره باغ » به طرف دشت« میل و مغان » و« قره باغ » گسترده شده است. جریان رودخانه هائی كه از این كوهها سرچشمه می‌گیرد، درّه های عمیق و پرتگاههای صخره ای در این اراضی به وجود آورده است.[1]»

«چین خوردگی‌ها و برجستگی‌های آذربایجان،  در اواخر سوّمین و اوایل چهارمین عهد یعنی بیش از سه میلیون سال قبل به وجود آمده است. قسمت عمده اراضی آذربایجان را تا نیمه دوّم عهد سوّم،  جریان خلیج‌های دریائی بزرگی فرا گرفته بود كه به تدریج با كشیده شدن آب همان دریا، اراضی وسیعی از زیر آب بیرون آمده و جلگه بین رود كُر و ارس را به وجود آورده است. كوهستان‌های قفقاز بزرگ و كوچك و كوهسارهای طالش از نباتات مخصوص مناطق ملایم مرطوب پوشیده شده است.

در این اراضی، در ازمنه گذشته، ماستودنت ( نوعی از اسب های گیپاری‌یون ) و آنتی‌لوپ، خوك ها، كفتارها و حیوانات پستاندار دیگری زندگی می‌كردند. بعد از آن در این سرزمین، میمون‌های شبیه انسان ها هم به وجود آمدند.[2] »

كوههای سر به فلك كشیده یاد شده،  نه تنها در اقتصاد كشاورزی این منطقه نقش تعیین كننده‌ای دارند، از نظر جغرافیائی نیز، طبیعتی زیبا و دل انگیزبه ساكنان این خطّه ارزانی داشته اند. ضیاءالدین سلطانوف كه خود زاده و پرورده قره باغ كوهستانی است « موروداغ » و دامنه های سرسبز و دلربای آن را این چنین به تصویر می‌كشد :

«..... از آخرین تنگه هم عبور كردیم. راههای مارپیچ،  از كمره گردنه جنگلی،  امتداد می‌یابد. دستكم در هر قدم و در سر هر پیچ، با یك منظره جدیدی برخورد می‌كنیم. در پائین، گویا دریاچه ترترچای، آئینه جلوی خورشید گرفته است. در اینجا در دامنه «موروداغ » كه از سطح دریا هزاران متر بلندتر است، در میان كوههای مرتفع و جنگل های به هم فشرده « زیبای چشم آبی » انسان را به شگفتی وا می‌دارد.[3]»

كوههای آرارات یا توروس یا آغری داغ كه به واسطه درّه عمیق و وسیع رودخانه ارس، قره داغ ( ارسباران ) را از قره باغ به دو نیمه كرده است.[4]

رشته كوههای قره داغ ( ارسباران )...در حقیقت دنباله كوههای قره باغ است كه به وسیله رود ارس از همدیگر جدا شده اند.[5]

ارس چونان گردن بندی، میان توده‌های كوهستانی قره باغ در شمال و قره داغ در جنوب آویزان است.[6]

كوه میشو نیز كه جزو رشته كوههای جنوبی ارسبارن و كوههای آذربایجان است،  سمت شرقی این كوهها را « مورو » و سمت غربی آن را میشو گویند.... بلندترین قله كوه مورو كه در امتداد همین كوه قرار گرفته ۲۱۸۷ متر می‌باشد.[7]

« بزكوهی، خرس قهوه ای، گربه جنگلی، جیران، گرگ، روباه، خرگوش، سنجاب، دله و جوجه تیغی از جمله حیوانات وحشی این منطقه و قرقاول، كبك و كبوتر از جمله پرندگان این دیار هستند.[8]»

« از لحاظ اقلیمی ولایت [قره باغ ] را می‌توان به سه ناحیه تقسیم كرد : گرم معتدل، سرد معتدل و سرد. ولایت خود مختار قره باغ كوهستانی،  دارای شبكه متراكم رودخانه‌ای می‌باشد. مهم ترین آن ها عبارتند از : ترترچای، اینجه چای، خاچین چای، گرگرچای، كؤنده لن چای و قوروچای.

جنگل هایش دارای درختان بلوط، بادام زمینی، زبان گنجشك، زیزفون، درخت ممرز، درخت سرخدار و همچنین بوته هائی كه از برگ های آن ها موادّ رنگی تهیه می‌شود و درخت گرانبهای پر یا زرده چوب می‌باشد. از درختان میوه نیز گردو، سیب، گلابی , آلوچه و زغال اخته را می‌توان نام برد. جنگل ها و بوته زارها بیش از یك سوّم اراضی قره باغ كوهستانی را اشغال نموده است.

در معادن ارزشمند این ناحیه، فلزّاتی نظیر روی و مس ذخیره گردیده است. معادن مس، باروت و سنگ‌های مختلف ساختمانی نظیر مرمر، تراورتن، گچ، گل نسوز كشف گردیده اند. سنگ های آسیاب نیز استخراج می‌گردد. در نزدیكی شهر شوشا، چشمه‌های معدنی گازدار و آهن دار و كربن دار قرار دارد.

قره باغ كوهستانی،  منطقه كشاورزی و دامداری پیشرفته‌ای می‌باشد. صنایع ولایت نیز در حال گسترش و پیشرفت بوده است. صنایع اساسی این ناحیه را صنعت برق و تولید ابریشم تشكیل می‌داده است. همچنین صنایع ماشین سازی، ساختمانی، مبل سازی، بافندگی، تولیدكفش، گوشت، لبنیّات و غیره به صورت موفقیّت آمیزی در حال پیشرفت بود.

اقتصاد ولایت قره باغ كوهستانی،  بخش جدائی‌ناپذیر اقتصاد جمهوری آذربایجان را تشكیل می‌دهد. در سهمیّه بندی اقتصاد داخلی جمهوری، شركت فعّال داشته و فعالیّت ثابت اقتصادی این ولایت ارتباط مستقیم و متقابل با دیگر بخش‌های اقتصادی جمهوری دارد.[9]»

« مساحت استان ۴۴۰۰ كیلومتر مربع، حدود 1/5 درصد از كلّ مساحت جمهوری آذربایجان است.

از نظر تقسیمات داخلی،  این استان به ۵ ناحیه (رایون ) به نام های زیر تقسیم می شود :

۱ ـ عسگران

۲ـ آق دره (مارداكرت)

۳ـ مارتونی

۴ـ هادروت

۵ ـ شوشا

این استان دارای دو شهر به نام‌های « خان كندی» (مركز استان ) و «شوشا »(شوشی)، ۵ شهرك، یك قصبه و ۲۲۰ روستاست. پیش از این قره باغ به ۱۷ محال به نام‌های زیر تقسیم شده بود : ۱ـسیسیان ۲ـدمیرچی –اصلانلی ۳ـكوبارا ۴ –برگُشاد ۵ –باهاب یورد ۶ـكبیرلی ۷ – طالش ۹ـجوانشیر ۹ـخاچین ۱۰ـچیله بیرد ۱۱ـ اوتوزایكی۱۲ـایگیرمی دورد ۱۳ ـقاراچورلو ۱۴ – ورند ۱۵ـدیزاخ ۱۶ـ خیرداـ پارادیزاخ ۱۷ـ آجان ترك

به استثنای چند آبادی، ساكنان ۱۲ محال را كلا" آذربایجانی‌ها تشكیل می‌دادند. محال‌های «دیزاخ»، « ورند»، «چیله بیرد»، «خاچین» و «طالش» نیز از آبادی‌های آذربایجانی و ارمنی نشین تشكیل شده بود. در بعضی از آبادی‌ها، آذربایجانی‌ها و ارامنه در كنار هم زندگی می‌كردند.»

 

بؤلوم لر: قره باغ در گذر تاریخ،