قالب وبلاگ

یاخینلیغیندا دؤیوشده هلاك اوْلموشدور. اوْنون اوْغلو سید احمد خان اوْ دؤوركو شیروان حؤكمداری شیروانشاه بیر ایبراهیمین مۆتتفیقی اوْلموش، اوْنونلا برابر تئیموریلره، سوْنرا ایسه قاراقوْیونلولارا قارشی مۆباریزه آپارمیشدیر. سۆلاله‌نین نؤوبتی نۇماینده‌‌سی درویش محمّد خان مركزلشمیش دؤولت یارادان صفوی حؤكمداری بیر تهماسیبه قارشی مۇحاریبه‌‌ آپاران شیروانشاهلارا كؤمكلیك ائتمیش، سوْنرالار ایسه اؤزو ده قێزیلباشلارلا وۇروشموش و دؤیوشده هلاك اوْلموشدور. اوْن آلتی عصرین اوْرتالاریندا شكی فئوْدال قۇرومو لغو ائدیلسه ده، سۆلاله‌نین نۇماینده‌‌لری یئرلی حاكم كیمی نۆفوذلارینی ساخلامیشدیلار.

حاجی چلبی خانین اۇشاقلیق و گنجلیك ایللری حاقیندا معلومات چوْخ آزدیر. معلومدور كی، سلاح ایشلتمك، قوْشونلارا باشچیلیق ائتمكدن باشقا، اوْنا تاریخ، ادبیات، دیگر علملر باره‌ده مۆفسسل معلومات وئریلمیشدی. شخصی مۆتالیه‌سی سایه‌سینده بیلیكلرینی آرتیران حاجی چلبی خان خالق آراسیندا بؤیوك حؤرمت قازانمیشدی. اوْن سككیز عصرین 30 - 40-جێ ایللری بۆتون آذربایجان، اوْ جۆمله‌‌دن ده اوْنون آیریلماز  حیصه‌‌سی  اوْلان  شكی  اۆچون  آغیر  كئچمیشدیر.  بئله  كی،  20-جی  ایللرده  خالق طرفیندن دستكلنن و آذربایجانی هم عثمانلیلاردان، هم ده رۇسلاردان آزاد ائدن نادیر خان افشار صفوی دؤولتینی لغو ائتدیكدن سوْنرا اؤزونو شاه اعلان ائتمیش و معناسیز ایشغالچی مۇحاریبه‌‌لر آپارماغا باشلامیشدیر. اؤلكه‌نین بۆتون وار-دؤولتی بۇ مۇحاریبه‌‌لره صرف ائدیلیر، زبت اوْلونموش اؤلكلردن اله كئچیریلن قنیمتلر ایسه سارای عیانلارینا خرجله‌نیردی. خالق اعتراض ائتمه‌یه باشلاسا دا، اوْنلارین چێخیشلاری آمانسیزجاسینا یاتیریلیردی. آذربایجانی ایداره ائدن و قددارلیغی ایله سئچیلن نادیرین قارداشی  ایبراهیم  خان  خالق  عصیانلاری‌نین  بیرینده  اؤلدورولدوكدن  سوْنرا  ایسه  نادیر عصیانچیلارا دیوان تۇتور، اوْنلارا قارشی كؤچورمه سیاستی حیاتا كئچیریردی.

شكینی  ایداره  ائتمیی  نادیر  شاه  ملیك  نجف  آدلی  بیریسینه  هواله ائتمیشدی. بۇ شخص اهالینی تالاییر، وار-دؤولتینی الیندن آلیردی. علاجسیز قالان خالق حاجی چلبییه مۇراجعت ائدیب، اوْندان مثلای حل ائتمیی خاهیش ائدیر. حاجی چلبی ملیك نجفله دانیشسا دا، بۇ بیر نتیجه وئرمیر. وضعیتین كسكینلشدیگینی  و  خالقین  عصیانا  حاضیرلاشدیغینی  گؤرن  ملیك نجف نادیر  شاها مكتوب یازیر، اؤزونون عدالتلی حاكم اوْلدوغونو، حاجی چلبی‌نین ایسه خالقی كوْرلادیغینی بیلدیریر. نادیر شاه هر ایكیسینی سارایینا چاغیریر. سارایدا اوْنلارین هئچ شیكایتلرینه بئله قۇلاق آسمادان حاجی چلبی‌نین بوْینونا كندیر كئچیرتدیریر. چلبی اوْنو دینله‌میی شاهدان خاهیش ائدیر. اوْ، ملیك نجفین بۆتون عمللری حاقیندا دانیشیر و نادیر شاه اوْنو بۇراخماغی امر ائدیر. لاكین ملیك نجف جزالاندیریلمیر و یئنیدن شكی حاكملیگی وظیفه‌‌سینده تسدیق اوْلونور. حاجی چلبی ایسه اوْنون وكیلی تعیین ائدیلیر. اۇزاقگؤرنلیك نۆماییش ائتدیرن نادیر شاه عیانلارینا دئییر: "منیم حۆضورومدا هئچ كیم سسینی چێخارماغا جۆرت ائتمه‌دیگی حالدا، بۇ شكیلی بوْینونا ایپ كئچیریلمه‌سینه باخمایاراق جسارتله شیكایتلرینی چاتدیردی. گؤررسینیز، اوْ نسه تؤره‌ده‌جك".

1743-جۆ ایلده شكییه قاییتدیقدان سوْنرا داها دا آزغینلاشان ملیك نجف اوْندان شیكایت ائدنلره دیوان تۇتماغا باشلاییر و بئله شرایطده خالق سلاحا ساریلیر. كوْرتبیی  حالدا  باشلانان  عصیان  نتیجه‌سینده  ملیك  نجف  و  اوْنون  آداملاری اؤلدورولور، حاجی چلبی عصیانا باشچیلیغی اؤز اۆزرینه گؤتورور. اوْ، باش وئرنلر باره‌ده نادیر شاها خبر گؤندریر و بۆتون گۆناهین شاهین و اوْنون آداملاریندا اوْلدوغونو گؤستریر. بئله‌لیكله، حاجی چلبی خان شكینی مۆستقیل خانلیق، اؤزونو ایسه اوْنون باشچیسی اعلان ائدیر. 1744-جۆ ایلده نادیر شاه گۆجلو قوْشونلا شكییه هۆجوم ائدیر. اوْ، آسانلیقلا عصیانی یاتیراجاغینی دۆشونوردو. لاكین اهالی شهری ترك ائتمیش و اولجه‌دن مؤحكملندیردیگی كیش، "گله‌سن-گؤره‌سن" قالالاری و داغ سێغیناجاقلاریندا مؤوقئ تۇتموشدو. هامی آزادلیغینی قوْروماق عزمینده ایدی و حاجی چلبی بۇ عزمی داها دا مؤحكملندیریردی. ایستئهكاملار بیر- بیرلری ایله یئرالتی یوْللارلا علاقه‌‌ ساخلادیغیندان نادیر شاه اوْنلان تۇتا بیلمیردی. اوْدور كی 4 آیلیق مۆحاصیره‌‌دن سوْنرا گئری چكیلمه‌یه مجبور اوْلور. آسییانین اوْن مؤهتشم سركرده‌لرین درقولو خان ناخچیوانلی، قاسیم خان قاراداغلی، شاهوئردی خان گنجه‌لی گۆرجو چارلارینا هددیندن آرتیق اینانیب قوْشون گتیرمیرلر. نتیجه‌ده اوْنلار چارلار طرفیندن خاینجه‌سینه اسیر آلینیرلار. اسیرلری گؤتوروب  گۆرجوستانا  قاییدان  چارلار اوْنلاری آغیر  شرطلر،  ایلك نؤوبه‌ده آذربایجان توْرپاقلاری  مۆقابیلینده  بۇراخماق  فیكریندیدیلر.  لاكین حاجی چلبی خان بۇنون قارشیسینی آلیر. بئله كی، اوْ، قێزیلقایا مۆشاویره‌سی حاقیندا ائشیدیبمیش و دۆشمنلرین بیرلشمیش  قوْشونلاری‌نین  یۆروشونو  گؤزله‌دیگینه  گؤره قوْشونلاری ایله  برابر دؤیوشه حاضیرلاشیبمیش. باش وئرمیش حادثه‌‌دن خبر تۇتان چلبی خان شخصی مۆناسیبتلرینی بیر كنارا قوْیوب آذربایجان نامینه اوْنلان خلاص ائتمك قرارینا گلیر. بعضی مصلحتچیلری هر شئیی گؤتور-قوْی ائدیب، مصلحتلشمه‌لر آپارماق تكلیفی ایله چێخیش ائتدیكده ایسه  خان دئییر: "نه مصلحت گؤرورسونوز-گؤرون، تكی بۇ  مصلحت كۆرو كئچمكله باغلی اوْلسون". بۇنونلا اوْ ایشاره ائدیردی كی، خانلاری آزاد ائتمكچون كۆر چایینی كئچمك  لازیمدیر  و  بۇنو  واخت  ایتیرمه‌دن  ائله‌مك  لازیمدیر.  بئله‌لیكله،  شكی خانلیغی‌نین قوْشونلاری گۆرجو قوْشونلاری‌نین آردینجا سرعتله حركت ائدیر. خان شمكیر یاخینلیغیندا گۆرجو قوْشونلارینا چاتیر و باش وئرمیش دؤیوشده اوْنلاری دارماداغین ائدیر. بۆتون اسیرلر آزاد اوْلونور، شكی قوْشونلاری گۆرجولری تیفلیسین 3 كیلوْمئترلیگینه‌دك تعقیب ائدیرلر. بۇنونلا گۆرجو چارلاری‌نین آذربایجان توْرپاقلارینا یۆروشلرینه سوْن قوْیولور.

حاجی چلبی خان 1755-جی ایلده شكیده وفات ائدیب و اوْرادا دفن اوْلونوب.

 

منبع :

آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت

سبوهی احمدوْو

“آینا متبو ائوی” باكی – 2006

كؤچورن : دالغا دیزج

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،