قالب وبلاگ

جلیل مممدقولوزاده 1869-جۇ ایلده ناخچیواندا آنادان اوْلموشدور. جلیل ایلك تحصیلینی موْللاخانادا آلیر. 13 یاشیندا اوْ، اۆچیللیك ناخچیوان شهر مكتبینه داخیل اوْلور. بۇ مكتبده اوْ، رۇس دیلینی اؤیره‌نیر، مكتب كیتابخاناسینداكی بۆتون كیتابلاری اوْخویور.       علم و    بیلیكلره  اوْندا            بؤیوك    ماراق     اوْیانیر.    چوْخ چكمیر، ج.مممدقولوزاده قوْرییه یوْلا دۆشور و 1882-جی ایلده مۆعللیملر سئمینارییاسینا داخیل اوْلور. نهایت، 1887-جی ایلده ایروان قۇبئرنییاسی‌نین اۇلوخانلی كند مكتبینه مۆعللیم  گؤندریلیر. 1887  -  1897-جی ایللرده  ج.مممدقولوزاده  كند  مۆعللیمی كیمی چالیشیر. بۇ ایللرده اوْ، آذربایجانین بیر چوْخ ضیالیلاری ایله علاقه‌‌ یاراتمیش، اؤلكه‌ده مدنی-معاریف ایشلری‌نین آپاریلماسی ایستیقامتینده ایشلرین واجیبلیگی قناعتینه گلمیشدیر. مۆعللیم ایشله‌دیگی دؤورده ج.مممدقولوزاده "چای دستگاهی" آدلی آللئقوْریك منزوم درامینی، "كیشمیش اوْیونو" كوْمئدییاسینی و "داناباش كندی‌نین احوالاتلاری" آدلی داهییانه پوْوئستینی یازمیشدیر. بۇ اثرلر ایللر كئچدیكدن سوْنرا چاپ ائدیلمیشدیر؛ اوْ جۆمله‌‌دن "داناباش كندی‌نین احوالاتلاری" یالنیز 1936-جێ ایلده ایشیق اۆزو گؤرموشدور.

آذربایجاندا باش وئرن حاقسیزلیقلاری گؤرن، ممورلارین اؤزباشینالیغی ایله آددیمباشی اۆزلشن میرزه جلیل 1897-جی ایلدن اعتباراً حۆقوقشوناس كیمی فعالیته باشلاییر.  0،1901-جی  ایلده  ایروانا  كؤچه‌رك  1903-جۆ  ایله‌دك  بۇرادا  وكیل  ایشله‌ییر.

واختاشیری  قزئتلرده  مقاله‌لر  چاپ  ائتدیرن  ج.  مممدقولوزاده  1903-جۆ  ایلده "شرقی-رۇس" قزئتیندن دعوت آلیر. تیفلیسده محمّداغا شاهتاختلی طرفیندن چاپ ائدیلن بۇ قزئت ایلك گۆندن دئموْكراتیك رۇحو ایله سئچیلمیشدیر. دئموْكراتیك فێكیرلری ساتیریك دیلده چاتدیرماق عنعنه‌‌سینی جلیل مممدقولوزاده محض بۇ قزئتده ایشله‌یركن   منیمسه‌میشدیر.   "پوْچت   قۇتوسو"   هئكایه‌سینی   ده   محض   بۇ   قزئتده چالیشاركن یازیب چاپ ائتدیرمیشدیر.

ج.مممدقولوزاده ژۇرنالیست اؤ.ف.نئمانزاده و تاجیر م.ه.باغیرزاده ایله بیرلیكده شریكلی متبه آلماق قرارینا گلیر. "قئیرت" متبه‌سینده اوْ، ایلك كیتابلارینی چاپ ائتدیریر. "پوْچت قۇتوسو"، "اۇستا زئینال"، "قۇربانه‌لی بَی"، "ایراندا هۆرریت" آدلی كیتابلاری اوْنا بۆتون آذربایجاندا شؤهرت قازاندیریر. ائله اوْ زامان تیفلیسده رۇس دیلینده  چێخان  "قافقاز  فحله  ورقه‌سی"  قزئتینده  میرزه  جلیل  "بی نصیبلر"  و "خئییر-دۇعا" فئلیئتوْنلارینی چاپ ائتدیریر و فحله‌لرین آغیر وضعیتینی كسكین تنقید آتشینه تۇتور. "خئییر-دۇعا" سوْنرادان م.ه.رسولزاده طرفیندن آذربایجان دیلینه ترجومه ائدیله‌رك "حیات" قزئتینده نشر اوْلونموشدور.

خئیریه‌چیلیگی ایله سئچیلن جلیل مممدقولوزاده تیفلیسده اۇشاقلار اۆچون مكتب و پانسیوْن(اینتئرنات) آچمیشدیر.ج.مممدقولوزاده       اوْ دؤورده آذربایجاندا  كیفایت قدر  تانینسا دا، "موْللا  نصر‌الدین"  ژۇرنالی‌نین  نشری ایله سؤزون اصل معناسیندا گئنیش شؤهرت قازانیر. ایلك نؤمره‌سی 1906-جێ ایل آپرئلین 7-ده چێخان ژۇرنال آذربایجاندا، ائله‌جه ده تۆرك-مۆسلمان دۆنیاسیندا ساتیریك ژۇرنالیستیكانین اساسینی قوْیدو. ژۇرنالدا دؤورون اوْن مۆترققی شخصلری - م.ه.صابیر، ن.نریمانوْو، ه.حاقوئردییئو، م.س.اوْردوبادی، اؤ.ف.نئمانزاده، ه.نظمی، ه.قمكوسار شعر، مقاله  و  فئلیئتوْنلارینی  چاپ  ائتدیریردیلر. ژۇرنالین  تبلیغ  ائتدیگی  دئموْكراتییا  و آزادلیق ایدئیالاری اوْنا عۆمومخالق محبتی، بئین الخالق عالمده بؤیوك نۆفوذ قازاندیردی. ژۇرنالین ایلك نؤمره‌لری چاپ ائدیلن كیمی هم چار حؤكومتی‌نین ممورلاری، هم ده مۆرتجئ دین خادیملری اوْنا قارشی       كامپانییایا باشلامیشلار. ج.مممدقولوزاده اوْنو "اللهسیز" آدلاندیرانلارا جاواب وئریردی كی، "عكسینه، من اللهدان قوْرخماغا چاغیریرام، لاكین عینی زاماندا ظالیم و ساوادسیز موْللالارین حركتلرینه گؤز یۇما بیلمیرم".

جلیل مممدقولوزاده "موْللا نصر‌الدین" ژۇرنالیندا اؤلكه‌ده كوْنستیتوسییا قبول اوْلونماسی و اینسان حۆقوقلاری‌نین قوْرونماسی ایدئیالاری ایله چێخیش ائتمیشدیر. ژۇرنالدا آذربایجان دیلی‌نین دؤولت دیلی سویه‌سینه قالدیریلماسی، قادین برابرلیگی كیمی مسئله‌‌لر ده عكسینی تاپمیشدیر. اوْنون رهبرلیگی ایله ژۇرنالدا فعالیت گؤسترن مۆلیفلر فاكتیك اوْلاراق "موْللا نصر‌الدین مكتبی" آدلانان مطبوعات و ادبیات مكتبی یاراتمیشلار.

ج.مممدقولوزاده دایم ایرتیجا قۆووه‌لرین تعقیب و تضییقینه مروز قالمیشدیر. چار حؤكومتینه صداقتله ایشله‌ین ممورلار اوْنو دفعه‌‌لرله محكمه‌‌لره وئرمیش، متبه‌ده آختاریشلار آپارمیش، ژۇرنالین نؤمره‌لرینی مۆسادیره ائتمیش، حتی بضا ژۇرنالین نشرینی مۆعیین مدت عمومیتله دایاندیرمیشلار دا. ژۇرنال فاصیله‌لرله 1931-جی ایله‌دك چاپ ائدیلمیشدیر. اوْنون 340 نؤمره‌سی تیفلیسده، 8 نؤمره‌سی تبریزده، 400 نؤمره‌سی ایسه باكیدا ایشیق اۆزو گؤرموشدور.

1918-جی  ایلین  حادثه‌‌لری  زامانی  عائله‌‌سی  ایله  بیرلیكده  قاراباغین  كهریزلی كندینه كؤچموشدور.

جلیل مممدقولوزاده آذربایجان جۆمهوریتی‌نین یارادیلماسینی دستكله‌میشدیر. هله 1917-جی ایلین فئورال اینقیلابیندان سوْنرا اوْ، "جۆمهوریت" آدلی مقاله‌سینده یازیردی: "پادشاهلیق تاختیندان یێخیلان نیكوْلایین ظالیم و خاین ایداره‌سی داغیلاندان سوْنرا رۇسییا مملكتینده یاشایان میللتلری، اوْ جۆمله‌‌دن ده بیز مۆسلمانلاری مشغول ائدن تك بیر مسئله‌‌دیر: همین مسئله‌‌ جۆمهوریت مسئله‌‌سیدیر". مقاله‌ده اوْ، ساده دیلله جۆمهوریت آنلاییشینی ایضاه ائدیر، تاریخدن مثاللار گؤستریردی.

ادیب قاراباغدا ائرمه‌نی ایشغالچیلارینا قارشی مۆباریزه آپارانلار سێراسیندا اوْلموش، قاچقین و كؤچكونلره الیندن گلن كؤمكلیگی گؤسترمیش، حتی عسگران دؤیوشلرینده الینده سلاح ایشتیراك ائتمیشدیر. آذربایجانچیلیق مفكوره‌سی و جۆمهوریت ایدئیالاری اوْنون "آنامین كیتابی" پیئسینده اؤزونو چوْخ دوْلغون شكیلده گؤسترمیشدیر. بۇرادا بۆتؤو و مۆستقیل آذربایجان ایدئیاسی دستكله‌نیر. باشقا بیر اثرینده - "كامانچا" پیئسینده آذربایجان خالقی‌نین یۆكسك هۇمانیزمیندن ایستیفاده   ائدن   ائرمه‌نیلرین   و   اوْنلارین   هاوادارلاری‌نین   جینایتكار   مقصدلری آشكارلانیر.

سوْوئت دؤورونده باكییا كؤچن ج.مممدقولوزاده بۇرادا "موْللا نصر‌الدین” ژۇرنالی‌نین و "یئنی یوْل" قزئتی‌نین باش رئداكتوْرو اوْلموش، عۆمومیتتیفاق مركزی یئنی الیفبا كوْمیته‌سی‌نین عضوو،         باكی تنقید-تبلیغ تئاتری‌نین تشكیلاتچیلاریندان اوْلموشدور. اوْنون فعالیتی جدی نظارته گؤتورولموشدو، هر آددیمی، یازدیغی هر ستری آراشدیریلیر، اوْنا ایرادلار تۇتولوردو. بۇنا اعتراضینی بیلدیردیكده ایسه ادیبی "موْللا نصر‌الدین" ژۇرنالیندان اۇزاقلاشدیرمیشلار، ژۇرنالی مۆباریز اللهسیزلار جمعیتی‌نین اوْرقانینا چئویرمیشلر. ج.مممدقولوزاده‌یه قارشی سوْوئت مطبوعاتیندا چوْخلو سایدا غرضلی مقاله‌لر چاپ ائدیلمیش و بۆتون بۇنلار اوْنون سههتینه پیس تأثیر گؤسترمیشدیر. نتیجه‌ده اوْ، آغیر خسته‌لنمیشدیر.

"آذربایجان"و"هارادادی آذربایجان؟"فئلیئتوْنلارینداجلیل مممدقولوزاده واحید آذربایجان ایدئیاسینی هر شئیدن یۆكسك تۇتور. اوْ، اۆرك یانغیسی ایله یازیر: "آه، گؤزل آذربایجان وطنیم! هارادا قالمیسان؟ آی توْرپاق چؤرگی یئین تبریزلی قارداشیم، آی كئچپاپاق مئشكینلی، سرابلی، گوْروسلو و موْروسلو قارداشلاریم... گلین بیز ده بیر دفعه‌‌ اوْتوراق و كئچه پاپاقلاریمیزی اوْرتالیغا قوْیوب بیر فیكیرلشك: هاردادیر بیزیم وطنیمیز؟".

 

منبع :

آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت

سبوهی احمدوْو

“آینا متبو ائوی” باكی – 2006

كؤچورن : دالغا دیزج


بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،