قالب وبلاگ

حسین جاوید 1913-جۆ ایلده "آنا" فاجعه‌‌سینی و "كئچمیش گۆنلر" شعرلر توْپلوسونو چاپ ائتدیرمیشدیر. "آنا" اثرینده ساده اینسانلاردا اوْلان نجیبلیك، صداقت، مردلیكدن دانیشیلیر. جاوید 1912-جی ایلده یازدیغی "مارال" ("زاواللی قادین") فاجعه‌‌سینده شخصیت و قادین آزادلیغی مسئله‌‌سینی قالدیریر. "اؤكسوز انور"، "چوْبان تۆركوسو"، "كیچیك سرسری"، "دۆن و بۇ گۆن"، "گؤرمه‌دیم"  و س. شعرلرینده شاعر جمعیتده حؤكم سۆرن سوْسیال عدالتسیزلیك و بۇ عدالتسیزلیگین اینسانلارین طالعیینه تأثیرینی گؤسترمیشدیر. "مسعود و شفیقه" شئرینده باكی نئفت مدنلرینده چالیشان فحله‌لرین دؤزولمز وضعیتی صاحبكارلارین تۆفئیلی، فیراوان حیاتی ایله قارشیلاشدیریلیر.

1912-جی ایلده چاپ ائدیلن "سن نسین، كیسین دئین عاریفلره" پوْئماسیندا جاوید عدالتسیزلیگین لغو ائدیلمه  یوْللارینی آراشدیرمیش،  ایشیقلی جمعیتین  یارادیلماسی‌نین مۆمكونلویونو  وۇرغولامیشدیر.  بیر  دۆنیا  مۇحاریبه‌‌سی  ارفه‌سینده  و  گئدیشینده یازدیغی "مظلوملار اۆچون"، "حرب ایلاهی قارشیسیندا" شعرلرینده ایشغالچی مۇحاریبه‌‌لر پیسله‌نیلیر، اوْنلارا نیفرت بیلدیریلیردی.

حسین جاوید تكجه شاعر یوْخ، داها چوْخ دراماتورق كیمی تانینمیشدیر. اوْنون فلسفی و تاریخی فاجعه‌‌لری، عائله‌‌-میشت دراملاری آذربایجان دراماتورگییاسیندا یئنی بیر مرحله‌‌ یاراتمیشدیر. اوْنون اثرلری عینی زاماندا آذربایجان تئاتری‌نین اینكیشافینا دا بؤیوك تأثیر گؤسترمیشدیر. آذربایجان ادبیاتیندا ایلك منزوم فاجعه‌‌ اوْلان "شیخ سنان" (1914) اثرینده جاوید مۆرتجئ دین خادیملری‌نین اینسانلاری بیر- بیریندن آییرماقچون اۇیدوردوقلاری چۆروك ائهكاملارا قارشی اعتراض ائتمیشدیر.

1915-جی ایلدن اعتباراً حسین جاوید باكیدا یاشامیش، "شفا" مكتبینده مۆعللیم وظیفه‌‌سینده چالیشمیش، "آچیق سؤز" قزئتی ایله امكداشلیق ائتمیشدیر. دؤورون سییاسی  حادثه‌‌لری  اوْنون  اثرلرینه  و  دۆنیاگؤروشونه  تأثیر  گؤسترمه‌یه  بیلمزدی.

1917-جی ایلده یازدیغی "شئیدا" درامیندا و 1918-جی ایلده قله‌مه آلدیغی "حاقینی سن مۆباریزه ایله آلا بیلرسن" پوْئماسیندا حسین جاوید ایلك دفعه‌‌ "حاق وئریلمیر، آلینیر" ایدئیاسینی سسلندیرمیشدیر. اوْ، اینسانلاری حۆقوقلاری اۇغروندا مۆباریزه‌یه سسله‌ییر، ایستیسمارچیلارلا مۆباریزه‌ده اینقیلابی یوْلون لابود اوْلماسینی بیلدیریردی.

1918-جی  ایلده  یازدیغی  "ایبلیس"  فاجعه‌‌سی  حسین  جاویدین  یارادیجیلیغیندا مۆهوم  یئر  تۇتور.  ایبلیس  صۇرتینده  مۆلیف  دؤورون  مۆرتجئ  قۆووه‌لری‌نین،  اؤزونو دۆشونوب خالقی اۇنودانلارین، اینسانلارین معنویاتینی تاپدالایانلارین، "ایگیرمینجی عصرین مدنی وحشیلری”نین اوْبرازینی عۆمومیلشدیرمیشدیر. باكیدا بوْلشئویك-ائرمه‌نی قۆووه‌لری‌نین تؤرتدیكلری جینایتلر ادیبه بؤیوك تأثیر گؤسترمیش، بیر داها ثبوت ائتمیشدیر كی، فیراوان، مۆستقیل حیات آرزولایان خالق بۇنون اۇغروندا مۆباریزه آپارمالیدیر.

حسین جاوید 1918-جی ایلده ناخچیوانا قاییتمیش، "رۆشدیه" مكتبینده مۆعللیم ایشله‌میشدیر. ائرمه‌نی داشناكلاری و اوْنلارین هاوادارلاری‌نین ناخچیوانا و زنگزورا اوْلان ادعالارینا قارشی مۆباریزه آپاران آراز-تۆرك جۆمهوریتی‌نین تشكیلینده حسین جاوید یاخیندان ایشتیراك ائتمیشدیر.

1919-جۇ ایلده جاوید باكییا دؤنه‌رك آذربایجان خالق جۆمهوریتی‌نین معاریف و تحصیل ایشلرینده فعال ایشتیراك ائتمیشدیر. مۆعللیم ایشله‌مه‌یینده داوام ائدن یازیچی   "باكی   و   اطراف  رایوْنلارین   مۆعللیملر   اتفاقی"   ایداره   هئیتی‌نین  عضوو سئچیلمیشدیر. همین ایلده اوْ، آذربایجان ادیبلری‌نین "یاشیل قلم" بیرلیگینه داخیل اوْلموشدور. 1919-جۇ ایلده حسین جاوید عبدالله شایقله بیرلیكده "ادبیات درسلری" آدلی درسلیك نشر ائتدیرمیشدیر.

آذربایجان خالق جۆمهوریتی دؤورونده اوْنون یارادیجیلیغی مكتب پروْقراملارینا داخیل ائدیلمیشدیر. بئله كی، اوْرتا مكتبده اوْنون "قێز مكتبینده"، "چیچك سئوگیسی"، "ایلك باشار"، "اؤكسوز انور"، "كیچیك سرسری" اثرلری اؤیره‌نیلیردی.

1920-جی  ایله‌دك  جاوید  مۆرتجئ  قۆووه‌لرله  ترققی  طرفدارلاری  آراسیندا گئدن مۆباریزه‌نی، معاریفپرور، تمیزقلبلی اینسانلارین قلبه‌سینی عكس ائتدیرن اثرلر   یازیردیسا،  1920-جی  ایلین  آپرئلینده   آذربایجانین  ایشغال  ائدیلمه‌سی   اوْنون یارادیجیلیغیندا دؤنوش اوْلدو. 1920 - 1930-جۇ ایللرده اوْ، آذربایجانین و عۆمومیلیكده تۆرك  خالقلاری‌نین  قهرمانلیق  كئچمیشینی  ترننوم ائدن  اثرلر  یاراتمیش،  اوْنلار واسطه‌‌سیله  خالقی  مۆباریزه‌یه  سسله‌میشدیر.  بئله  اثرلر  سێراسیندا  "آذر"  داستانی، 1922-جی ایلده یازدیغی "پئیغمبر"، 1925-جی ایلده بیتیردیگی "توْپال تئیمور" تاریخی دراملاری خۆصوصی یئر تۇتور. جاوید بۇ دؤورده یازدیغی سییاسی-لیریك و لیریك-ائپیك شعرلرینده  ده  مۆستملكه  ظۆلمونون  اییرنج  صیفتینی  آچیق  شكیلده  گؤسترمیشدیر. اوْنون بۇ مؤوضودا یازدیغی اثرلردن "نیل یاوروسو" خۆصوصی یئر تۇتور. 1926-جێ ایلده آلمانییادا مۆعالیجه‌‌ده اوْلموشدور.

تاریخی دراملار اۆزرینده ایشینی داوام ائتدیرن جاویدین 1933-جۆ ایلده یازدیغی "سیاووش"، 1935-جی ایلده یازدیغی "خییام" دراملاری تاریخه، تاریخی شخصیتلره باخیشدا جدی دؤنوش ایدی. بۇ اثرلرده مۆلیف ایستیبدادا قارشی عصیان ائدن كۆتله‌نی، عصیان باشچیلارینی و آزادفیكیرلی مۆتفككیرلری قهرمان كیمی سئچمیشدیر. 1936-جێ ایلده  حسین  جاوید  یازدیغی  "ایبلیسین اینتیقامی"  اثرینده  فاشیزمین باش قالدیرماسی عكسینی  تاپمیشدیر.  اوْ،  اۇزاقگؤرنلیكله  فاشیزمین  بشریته  گتیره‌جیی  بلالاردان خبر وئرمیش، اینسانلاری اوْنون قارشیسینی آلماغا چاغیرمیشدیر.

حسین جاوید 1930-جۇ ایلده یازدیغی "تئللی ساز" درامی و "كوْر نئیزن" پوْئماسی ایله جنوبی آذربایجاندا شاه رئژیمی‌نین یاراتدیغی ظۆلمو تصویر ائتمیش، بۇ رئژیمه قارشی آپاریلان آزادلیق مۆباریزه‌سیندن سؤز آچمیشدیر.

1937-جی ایلده رئپرئسسییالار دالغاسی باشلایاندا جاوید ایلك حبس اوْلونانلار سێراسیندا ایدی. اوْنون وطنپرورلیك ایدئیالاری، تۆرك دۆنیاسی‌نین بیرلشمه‌سی و بیر زامان شان-شؤهرتینی اؤزونه قایتارماق چاغیریشلاری قێرمیزی ایمپئرییانی برك ناراحات ائدیردی. پانتوركیزم و پانتورانیزمده گۆناهلاندیریلان جاوید گۇیا خالقلار آراسیندا نیفاق سالماق كیمی آبسورد اتهاملاری قبول ائتمه‌دی. اوْنا قارشی تۆركییه‌نین خئیرینه جاسوسلوق ائتمك كیمی  اتهام   ایره‌لی   سۆرولدو،   لاكین   مۆستنتیقلر   بۇ   بؤهتانی تسدیقله‌ین ثبوت-دلیل تاپا بیلمه‌دیلر. ان دؤزولمز حبسخانا رئژیمی بئله جاویدی سێندیرا بیلمه‌دی و اوْ، جسارتله اوْنا قارشی سۆرولن اتهاملاری رد ائتدی. محكمه‌‌ حسین جاویده 8 ایل جزا مدتی كسدی و اوْ، 1938-جی ایلده ماقادانا گؤندریلدی.

1940-جێ ایلده ایركوتسكا كؤچورولدو.

آغیر ایشگنجه‌لره، سرت و آمانسیز حبسخانا حیاتینا دؤزمه‌ین حسین جاوید 1941-جی ایل دئكابرین 5-ده رۇسییانین ایركوتسك ویلایتی‌نین تایشئت رایوْنو شئوچئنكوْ كندینده وفات ائتدی.

  1956-جێ ایلده جاویدین ساختا اتهاملارلا حبس ائدیلدیگی ثبوتا یئتیریلدی و اوْنا براعت وئریلدی. جاویدین 100 ایللیك یۇبیلئیی ارفه‌سینده جنازه‌سی آذربایجان خالقی‌نین بؤیوك اوْغلو حئیدر الییئوین تشببوسو ایله ایركوتسك ویلایتیندن ناخچیوانا گتیریلدی، بۇراداكی ائو-مۇزئیی‌نین یاخینلیغیندا دفن ائدیلدی. 1996-جێ ایلده بؤیوك صنعتكارین قبری اۆزرینده مؤهتشم مقبره اۇجالدیلدی.

النمیشدیر.

 

منبع :

آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت

سبوهی احمدوْو

“آینا متبو ائوی” باكی – 2006

كؤچورن : دالغا دیزج

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،