قالب وبلاگ

 

1899-جۇ ایلده قوْری مۆعللیملر سئمینارییاسینا داخیل اوْلان اۆزئییر بَی بۇرادا قاباقجیل دۆنیا مدنیتی، رۇس و قربی آوروْپا كلاسسیك مۇسیقیسی ایله یاخیندان تانیش اوْلور، سكریپكا و باریتوْندا چالماغی اؤیره‌نیر. اؤز تشببوسو ایله اوْ بیر نئچه خالق ماهنیسینی دا نوْتا كؤچورور. 1904-جۆ ایلده سئمینارییانی بیتیرن اۆزئییر بَی جبراییل قضاسی‌نین هادروت كندینه   مۆعللیم   تعیین   ائدیلیر.   1905-جی   ایلده   ایسه   باكییا   كؤچور و  اولجه بیبیهئیبتده، سوْنرا ایسه باكیدا "سعادت" مكتبینده درس دئییر. ماراقلیدیر كی، حیاتدا اؤز یوْلونو آختاران اۆزئییر بَی 1907-جی ایلده "حساب مسئله‌‌لری" و "مطبوعاتدا ایستیفاده اوْلونان سییاسی، حۆقوقی، اقتصادی و عسگری سؤزلرین تۆركی-رۇسی و رۇسی-تۆركی لۆغتینی حاضیرلاییب نشره وئرمیشدیر. بدیی یارادیجیلیغینا پۇبلیسیستیكا ایله باشلایان اۆزئییر بَی "ایتتیهاد"، "حیات"، "ترققی"، "حقیقت"، "ایقبال"، "یئنی ایقبال" قزئتلرینده و "موْللا نصر‌الدین" ژۇرنالیندا "اۆ"، "فیلانكس" و س. تخللوسلری ایله مقاله‌لر درج ائتدیرمیشدیر. اوْنون دؤورون اجتماعی-سییاسی، سوْسیال، مدنی-معاریف مسئله‌‌لرینه  حصر ائدیلمیش مقاله، فئلیئتوْن،  هئكایه و ساتیریك مینیاتورلری خالق آراسیندا اوْلدوقجا پوْپولیار اوْلموشدور. اۆزئییر بَی همین واخت ن.بئش.قوْقوْلون "شینئل" پوْوئستینی ده آذربایجان دیلینه چئویرمیشدیر.

1908 - 1912-جی ایللرده اوْپئرا و مۇسیقی كوْمئدییالاری یازمیش اۆزئییر بَی اؤز مۇسیقی ساوادینی آرتیرماق اۆچون موْسكوایا گئدیر، فیلارموْنییا جمعیتی‌نین مۇسیقی كۇرسلاریندا اوْخویور، 1914-جۆ ایلده پئتئربورق كوْنسئرواتوْرییاسینا داخیل اوْلور. لاكین بیر دۆنیا مۇحاریبه‌سی‌نین گئتدیكجه قێزیشماسی و بۇندان دوْغان مادی چتینلیكلر اۆزوندن اوْ، تحصیلینی یاریمچیق بۇراخیب باكییا قاییتمالی اوْلور. 1916-جێ ایلده اۆزئییر بَی و قارداشی زۆلفوقار "حاجیبیلی قارداشلاری‌نین اوْپئرا-اوْپئرئتتا آرتیستلری دسته‌سی" آدلی  تئاتر  تروپپاسی  یارادیرلار.  تروپپا  درام،  كوْمئدییا،  اوْپئرا  و  اوْپئرئتتالار حاضیرلاییب هفته‌ده اۆچ دفعه‌‌ تاماشایا قوْیور. اۆزئییر بَی حاجیبیلی‌نین آذربایجان مۇسیقیسینه وئردیگی تؤهفه‌لر عوضسیزدیر. 1908-جی ایل یانوارین 12-ده باكیدا ه.ز.تاغییئوین تئاتر بیناسیندا اوْنون "لئیلی و مجنون" اوْپئراسی سسلنمیشدیر. اوْ زامان بۇ تكجه آذربایجاندا دئییل، بۆتون شرقده ایلك اوْپئرا ایدی. بۇ اثرله اۆزئییر بَی شرق عالمینده اوْپئرا صنعتی‌نین اساسینی  قوْیدو.  "لئیلی  و  مجنون"  مۇغام  اساسیندا  یازیلمیش  اوْپئرا  ایدی.  عینی عنعنه‌‌نی اۆزئییر بَی "شیخ سنان" (1909)، "رۆستم و سؤهراب" (1910)، "شاه عباس و خۇرشیدبانو" (1912)، "اصلی و كرم" (1912)، "هارون و لئیلا" (1915) مۇغام اوْپئرالاریندا داوام ائتدیریر. اثرلرین لیبرئتتوْلاری اۆچون محمّد فۆضولی‌نین "لئیلی و  مجنون"  پوْئماسی،  خالق  داستانلاری،  روایتلر  و  فیردوْوسی‌نین  "شاهنامه" پوْئماسی سئچیلمیشدیر.

اۆزئییر بَی حاجیبیلی‌نین آذربایجان دراماتورگییاسینداكی روْلو اینجه‌سنت تاریخیمیزده خۆصوصی یئر تۇتور. اوْ، آذربایجاندا مۇسیقیلی كوْمئدییا ژانری‌نین یارادیجیسیدیر. كوْمئدییالارین هم متنینی، هم ده مۇسیقیسینی اوْ اؤزو یازمیشدیر. اوْنون "ار و آرواد" (1910)، "اوْ اوْلماسین، بۇ اوْلسون" (1911)، "آرشین مال آلان" (1913) مۇسیقیلی كوْمئدییالاری دۆنیا دراماتورگییاسی‌نین اینجیلری حساب اوْلونور. آذربایجان خالق جۆمهوریتی‌نین یارادیلماسینی اۆركدن آلقیشلایان اۆزئییر بَی تئاتر تروپپاسی‌نین تاماشالاریندان یێغیلان پۇللاری آذربایجانین مۆستقیللیگی و ایستیقلالیتی اۇغروندا شهید اوْلانلارین عائله‌‌لرینه پایلاییردی. خالق جۆمهوریتی‌نین   دؤولت   هیمنی‌نین   مۆلیفی   محض   اۆزئییر   بَیدیر. هرترفلی ایستئدادینی میللی دؤولتچیلیگین یارادیلیب اینكیشاف ائتدیریلمه‌سینه صرف ائدن اۆزئییر بَی 1918 - 1920-جی ایللرده چوْخ قێزغین و هرترفلی فعالیت ده گؤستریر. اوْ، حؤكومتین رسمی اوْرقانی اوْلان "آذربایجان" قزئتی ایله سێخ امكداشلیق ائدیر، مقاله و فئلیئتوْنلار درج ائتدیریردی. قزئتین ایلك رئداكتوْرو اوللر اوْنون كیچیك قارداشی جئیهون بَی، 1919-جۇ ایل یانوارین 16-دان باشلایاراق ایسه اوْ اؤزو اوْلموشدور (1920-جی ایل آپرئلین 27-دك). مۆستقیللیگیمیزین مؤحكملندیریلمه‌سینی قزئتین ایدئیا ایستیقامتی سئچن اۆزئییر  بَی  آذربایجان  تاریخینه،  سییاسی  وضعیتینه،  اقتصادیاتینا،  معاریف  و مدنیتینه حصر اوْلونموش مقاله‌لره گئنیش یئر وئریر، اؤزو ده بۇ ایستیقامتده 100-دن چوْخ  مقاله  یازیب  چاپ  ائتدیریر. "پارتییالاریمیزا"،  "آندرانیك  مسئله‌‌سی"، "لنكران فاجعه‌‌سی"، "فیتنه‌لر قارشیسیندا"، "ناخچیوان و قاراباغ"، "ایچیمیزده‌كی دئنیكینلر"، "ائرمه‌نیستان و آذربایجان مۆسیبتی" آدلی مقاله‌لری اوْنو اۇزاقگؤرن سیاستچی، عقیده‌‌لی پۇبلیسیست كیمی كاراكتئریزه ائدیر. 1920-جی ایلده آذربایجان ایشغال ائدیلندن سوْنرا بؤیوك سارسینتی كئچیرن اۆزئییر بَی چوْخ گؤتور-قوْیدان سوْنرا اؤلكه‌ده قالماغی قرارا آلیر. اوْنون فیكرینجه، اینجه‌سنتین معناسی خالقا خیدمتده‌دیر و اوْ دا اؤز مۇسیقیسی ایله خالقینا خیدمته اۆستونلوك وئریر. اۆزئییر بَی حاجیبیلی آذربایجاندا مۇسیقی تحصیل سیستمی‌نین یارادیلماسی، میللی مۇسیقیمیزین اساسلاری‌نین ایشله‌نیب-حاضیرلانماسی ایستیقامتینده آپاریلان ایشلره باشچیلیق ائتمه‌یه باشلاییر. 1921-جی ایلده اۆزئییر بَی آذربایجان دؤولت تۆرك مۇسیقی مكتبینی آچیر، 1926-جێ ایلده بۇ مكتب آذربایجان دؤولت كوْنسئرواتوْرییاسی ایله بیرلشدیریلیر. 1930 -1940-جێ ایللرده چوْخ‌سسلی آذربایجان خوْرو، آذربایجان دؤولت فیلارموْنییاسی،  نوْتلو خالق چالغی آلتلری اوْركئستری ده اوْنون سیی ایله  یارادیلمیشدیر. مۆسلوم ماقوْمایئوله بیرلیكده اۆزئییر بَی "آذربایجان تۆرك نغمه‌لری" آدلی مجموعه‌‌ نشر ائتدیرمیشدیر. مۇسیقیدن درس دئمكله برابر، اۆزئییر بَی دیریژوْرلوق ائتمیش،  مۇسیقی  فانتازییالاری،  آنسامبل  پیئسلری،  كانتاتا،  كۆتلوی  ماهنیلار  اۆچون مۇسیقی یازمیشدیر.

اۆ.حاجیبیلی‌نین 1937-جی ایلده  آذربایجان اوْپئرا  و بالئت  تئاتریندا ایلك تاماشاسی قوْیولان "كوْر‌اوْغلو" اوْپئراسی دۆنیا مۇسیقی خزینه‌سینه داهییانه بیر اثر كیمی داخیل اوْلموشدور. آشیق مۇسیقیسینی كلاسسیك اوْپئرا ژانریندا سسلندیرن حاجیبیلی بۇنونلا دا 30-جۇ ایللرده میللی مۇسیقی آلتلری  - سازا، تارا و كامانچایا قارشی كامپانییا آپاران بعضی سییاسی رهبرلره لاییقلی جاواب وئرمیش اوْلور. اوْ، بستله‌دیگی مۇسیقی اثرلرینده بۇ مۇسیقی آلتلری اۆچون پارتییالار یازیردی. 1939 - 1948-جی ایللرده آذربایجان دؤولت كوْنسئرواتوْرییاسی‌نین دیرئكتوْرو اوْلان حاجیبیلی بۇ دؤورده هم ده آذربایجان بستكارلار اتفاقی‌نین صدری اوْلموشدور.

اۆزئییر بَی 1941 - 1945-جی ایللر مۇحاریبه‌‌سینده مارشلار، وطنپرور رۇحلو ماهنیلار، همچی‌نین "جنگی" پیئسینی، "وطن و جبهه" كانتاتاسینی بستله‌میشدیر. اوْنون "سنسیز" و "سئوگیلی جانان" روْمانسلاری بۇ ژانردا یازیلان اوْن كامیل اثرلردندیر. 1945-جی ایلده آذربایجان علملر آكادئمییاسی‌نین حقیقی عضوو سئچیلن اۆزئییر بَیه آذربایجان سسر-این دؤولت هیمنینی بستله‌میی تاپشیرمیشدیلار.

اوْنون "آرشین مال آلان" و "اوْ اوْلماسین، بۇ اوْلسون" اثرلری بیر چوْخ دۆنیا دیللرینه ترجومه اوْلونموش، ائكرانلاشدیریلمیش، دۆنیانین اوْن مشهور تئاترلاری‌نین صحنه‌‌لرینده تاماشایا قوْیولموشدور. اۆ.حاجیبیلی‌نین 1945-جی ایلده یازدیغی "آذربایجان خالق مۇسیقیسی‌نین اساسلاری" موْنوْقرافییاسی چوْخ زنگین آذربایجان مۇسیقی خزینه‌سی‌نین آچاریدیر. اۆزئییربَی ایستئدادلی بستكارلار،مۇسیقیشوناسلار،ایفاچیلارنسلی یئتیشدیرمیشدیر. قارا قارایئو، فیكرت امیروْو، نیازی، سوْلتان حاجیبیوْو و نئچه- نئچه ماهیر مۇسیقیچیلریمیز اۆزئییر بَیین طلبه‌‌لری اوْلموشلار.

اۆزئییر بَی حاجیبیلی 1948-جی ایلده باكی شهرینده وفات ائتمیش و فخری خییاباندا دفن ائدیلمیشدیر.

 

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،