قالب وبلاگ

بؤیوكداشین یۇخاری و آشاغی مرتبه‌لرینده آیپارا شكلینده جێزیلمیش، اۇجو گۆنش تصویرلی قاییقلار دا خۆصوصی ماراق دوْغورور. قاییقلارین ایچینده‌كی آداملار دۆز خطلرله گؤستریلمیشدیر. بئله پئتروْقلیفلرین بالیق اوْوونا چێخان بالیقچیلارا حصر ائدیلدیگینه اینانماق اوْلار. لاكین گۆنش تصویرلری‌نین بۇ قاییقلار اۆچون مۆهوم علامت اوْلماسی ایمكان وئریر كی، اوْنلاری گۆنشه پرستیش دینی عقیده‌‌سیله علاقه‌‌لندیرك.

تۇنج دؤورونده آذربایجاندا دینی عقیده‌‌لردن بیری ده گۆنشه پرستیش ایدی. بۇ دؤورون دۇلوسچولوق ممولاتلاریندا گۆنشین مۆختلیف رمزی و سخئماتیك تصویرلرینه تئز-تئز راست گلمك اوْلور. بۇ عقیده‌‌ قوْبوستان پئتروْقلیفلرینده ده اؤز عكسینی تاپمیشدیر.

اوْ دؤورده اجدادلارا و بۇنونلا علاقه دار اوْلاراق اؤلولره ده پرستیش ائدیلیردی. بۇ عقیده‌‌نین ده اؤزونه عاید جدی و توْخونولماز آتریبوتلاری - علامتلری، ایشاره‌لری، قایدا و قانونلاری وار ایدی. ماراقلی بۇراسیدیر كی، اجدادلارا - اؤلولره پرستیش عقیده‌‌سی اۆزرینده   گۆنشه   سیتاییشین   بؤیوك   تأثیری   اوْلموشدور.   مثال   اۆچون   بۇ   دؤورون كۇرقانلارینا مۇراجعت ائدك. آرخئوْلوْق ی.ای.هۇممئل ثبوت ائتمیشدیر كی، خانلار بؤلگه‌سی كۇرقانلاری‌نین - دفن عابده‌لری‌نین تیكیلمه‌سی واحید گۆنش "شفق سیستمی" ایدئیاسینا تابع ائدیلمیشدیر. تۇنج دؤورونون قبیرلرینده دۇلوسچولوق و مئتال ممولاتلاری اۆزرینده گۆنشین تصویرلرینه تئز-تئز راست گلیریك. بضا قبیرلرده چێراقلارا، اوْجاق قالیقلارینا، اوْخرا ایله بوْیانمیش قێرمیزی داشلارا و اوْخرا بوْیالارینا تصادوف ائدیلیر. بئله فیكیر اوْیانیر كی،  بلكه ده اجدادلاریمیز  قبیرلرین، آخیرت دۆنیاسی‌نین  ایشیقلاندیریلماسی  قایغیسینا قالمیش و بۇ مقصدله گۆنشی آندیران مۆختلیف واسطه‌‌لردن ایستیفاده ائتمیشلر. ماراقلیدیر كی، ایندی ده آدام وفات ائدركن "قبری نۇرلا دوْلسون" دئییریك، گؤرونور قبرین  ایشیقلی  اوْلماسی  ایدئیاسی  تۇنج  دؤورونون،  ان  قدیم  "آتشپرستلرین"  دینی میراثیدیر. بئله‌لیكله، اؤلولره پرستیشین گۆنشه سیتاییشدن آسیلی، اوْنا تابع اوْلدوغونو نظره آلاراق، مۆلاهیزه شكلینده دئمك اوْلار كی، قوْبوستانین قاییق تصویرلرینده‌كی آداملار  بلكه  ده  بالیقچیلار  یوْخ،  آخیرت  دۆنیاسینا  گۆنش  تصویرلری‌نین  مۆشاییتی آلتیندا یوْلا سالینان اؤلولردیر، اوْنلارین رۇحلاریدیر.

قدیم دۆنیا مدنیتی‌نین گؤركملی آراشدیریجیسی تۇر خئیئردال قوْبوستانین قاییق تصویرلریله شۇمئرلرین قاییق تصویرلری آراسیندا یاخینلیق اوْلدوغونو گؤسترمیشدیر. بۇ یاخینلیق اوْنلارین قامیشدان توْخونماسی، آیپارایابنزر فوْرمادا اوْلماسی، ایلاهی مقصدلره خیدمت ائتمه‌سی ایله اساسلاندیریلیر. اوْ بۇ جۆر آیپاراشه‌كیللی قامیش گمیلرین ایلاهی منشأ‌یی و اوْنلارین گۆنش اللهی ایله باغلیلیغی حاقیندا بئله یازیر: "اۇزون ایللردیر كی، آی تاریخدن اولكی صنعتین ان مۆهوم موْتیوی كیمی منی مشغول ائدیردی. ایندی فیكریم منی اوْ گۆنلره آپاریب كی، اوْندا قامیش گمیلرین بؤیوك قۇرغولاری شۇمئرده، اینكلردن اولكی پئرودا و تنها پاسكا آداسیندا آیپارایا (هیلالا) اللهین گمیسی كیمی باخیردیلار: بۇ گمیده گۆنش اللهی و ان قدیم پادشاهلارین اجدادلاری گئجه واختی گؤیده سیاهت ائدیردیلر. بۇ ائتیقاد قدیم شۇمئرلرین و پئرولولارین هم روایتلرینده، هم ده تصویری صنعتلرینده اؤز عكسینی تاپمیشدیر".

شۇمئرلرین آیشه‌كیللی قدیم گمیلری‌نین گۆنش اللهی اۇتو ایله باغلیلیغی، قوْبوستانین گۆنش تصویرلی قامیش گمیلری‌نین ده گۆنش اللهی ایله علاقه دار اوْلماسینی دئمه‌یه حاق قازاندیریر.

قدیم  مصرده  پاپیروسدان  توْخونموش  "گۆنش  گمیلری"ندن  فیرعوْنلارین دفن  آیینینی  كئچیرمك  اۆچون  ایستیفاده  ائدیلمه‌سی  ده  ماراقلیدیر.  قدیم  مصر صنعتیندن یاخشی معلومدور كی، گۆنش اللهی ایكینجیدره‌جه‌لی اللهلارلا بیرلیكده، پاپیروس قاییغیندا وفات ائتمیش فیرعوْنو سوْن دفعه‌‌ اۆزمك اۆچون آخیرت دۆنیاسینا مۆشاییت ائدیرمیش.

قوْبوستان قایالاری اۆزرینده آپاریلمیش علمی آراشدیرمالار گؤسترمیشدیر كی، سوْنراكی دؤورلره عاید ائدیلن رسملرده داها هئچ بیر یئنیلیك و اوْریژیناللیق اوْلمامیشدیر. اوْنلار اساس اعتباریله قدیم تصویرلرین كوْر-كوْرانه تقلیدی و تكراریندان باشقا بیر شئی دئییلدیر.

قدیم دؤور  آذربایجان  صنعتكارلیغینی دۇلوسچولوق  صنعتی  اطرافلی تمسیل ائدیر.

بۇ گۆنه‌دك الده ائدیلمیش گیل قابلار اؤلچولری، فوْرمالاری، اۆزرینده‌كی ناخیشلاری، ماتئریالی و بیشیریلمه تئخنوْلوْگییاسی اعتباریله بیر-بیریندن خئیلی فرقله‌نیرلر.

ائله بۇ باخیمدان دا عالیملر قدیم دؤور آذربایجان دۇلوسچولوغونو ایكی بؤیوك حیصه‌‌یه بؤلورلر.

بۇنلاردان بیرینجیسی، قێرمیزی گیل كئرامیكا، ایكینجیسی، جیلالانمیش قارا رنگلی كئرامیكادیر.

قدیم دۇلوسچولوق ممولاتلاری‌نین قێرمیزی و قارا رنگده اوْلماسی‌نین سیررینی ایلك دفعه‌‌ تۆركییه‌نین دۇلوسچولوق صنعتی عۆذره آراشدیریجیسی نۇرو پاشا آچدی. ایندی آرتیق معلومدور كی، گیل قابلار كۆره‌ده بیشركن، گیلین تركیبینده اوْلان دمیر دۇزلاری ایستیلیگین تأثیری نتیجه‌سینده دمیر اوْكسیدینه چئوریلیر. دمیر اوْكسیدلری ایسه بیشمیش قابلارا قێرمیزی، چهرایی، قهویی، ساریمتیل قێرمیزی رنگلر وئریر. قدیم دۇلوسچولار گیل قابلاری بۇ رنگلردن آزاد ائدیب، اوْنلارا قارا و بوْز رنگلر وئرمك اۆچون تئخنوْلوْژی اۆصول آختاریب اپمیشلار. اوْنلار بۇ اۆصولو كشف ائدركن فیزیكی قانونا،مادده‌لرینایستیدن گئنیشله‌نیب، سوْیوقدان سێخیلماسی قانونونا اساسلانمیشلار.

مینگچئویردن تاپیلمیش دۇلوسچولوق كۆره‌لری گؤستریر كی، اوْنلار آشاغی (اوْجاق) و یۇخاری (بیشیریجی) حیصه‌‌لردن عبارت اوْلموشدور. بۇ ایكی حیصه‌‌ چوْخلو دئشیكلری اوْلان آراكسمه واسطه‌‌سیله بیر-بیریندن آیریلیر.گیل قابلاردۇلوسچولوق دزگاهیندا حاضیرلاندیقدان سوْنرا آچیق هاوادا قۇرودولوب دۇلوسچو كۆره‌سی‌نین یۇخاری حیصه‌‌سینه یێغیلیرمیش. بۇندان سوْنرا ایستیلیگی یاخشی ساخلاماق  اۆچون همین حیصه‌سی‌نین قاپیسی كیپ باغلانیرمیش. اوْجاقدا الده ائدیلن ایستیلیك آراكسمه‌نین دئشیكلریندن كئچیب گیل قابلاری بیشیریرمیش. ایستیلیك 800-900 درجه‌ یه‌‌ چاتاندا گیل قابلار تام بیشیب قێرمیزی رنگ آلیرمیش. بۇندان سوْنرا اوْجاق سؤندورولور و كۆره تامامیله سوْیویاندان سوْنرا بیشمیش قێرمیزی ممولاتلار سوْبادان چێخاریلیرمیش.

قدیم دۇلوسچولار گیل ممولاتلارا قارا رنگ وئرمك ایسته‌دیكده، اوْجاق سؤندورولندن سوْنرا كۆره‌نین یۇخاری، بیشیریجی كامئراسیندا ایستیلیگین 400 درجه‌ یه‌‌ ائنمه‌سینی گؤزله‌ییرمیشلر. آنجاق بۇندان سوْنرا اوْجاقدا یاش اوْدون یاندیرماق واسطه‌‌سیله یۇخاری  كامئرایا  هیس  (دۇدا)  بۇراخیلیرمیش.  بۇ  واخت  گیل قابلارین خاریجی و داخیلی ستهینده، ایستیلیكدن گئنیشلنمه نتیجه‌سینده كۆللی میقداردا بوْشلوقلار عمله گلدیگی اۆچون هیس همین بوْشلوقلارا دوْلور، كۆره سوْیودوقجا قابلارین خاریجی ستهلری گئتدیكجه سێخیلیر و بئله‌لیكله ده ممولاتلارین كۆتله‌سینه هوْپموش هیس، قابلاری قارا رنگه بوْیاییردی. بۇ پروْسئسدن سوْنرا سوْبادان چێخاریلمیش قابلاری اولجه سۆموك و یاخود هامار برك جیسیمله، سوْنرا ایسه یۇمشاق پارچا، خز و مۇم ایله سۆرته‌رك جیلالاییردیلار. بۇ جۆر اۆصوللا حاضیرلانان قارا رنگلی قابلارین ستهی پارلاق اوْلوردو.

ناخچیوان  رایوْنو  ارازیسی  (كۆلتپه،  شاهتاختی، شوْرتپه و س.)  ائ.ه.  ایكی مینیللیكده قێرمیزی كئرامیكانین اساس مركزی اوْلموشدور.

بۇ تیپ كئرامیكا نۆمونه‌لری، الوان رنگلی اوْلدوغو اۆچون اوْنا بوْیالی كئرامیكا آدی وئریلمیشدیر. عالیملر ثبوت ائتمیشلر كی، بۇ مدنیت قدیم ایران قبیله‌لری ایله اقتصادی-مدنی علاقه‌‌ نتیجه‌سینده مئیدانا چێخمیشدیر. بوْیالی كئرامیكا هم ال، هم ده دۇلوسچولوق دزگاهیندا حاضیرلانیردی. اؤز اینكیشافینی تۇنج دؤورونده باشلایان بۇ تیپ بوْیالی قابلار ایستئهسالی دمیر دؤورونه قدر اینكیشاف ائده‌رك بیر نئچه مرحله‌‌ كئچمیشدیر.

بۇ تیپ كئرامیكا ممولاتلاری اۆزرینده دالغاواری، سێنیق و مۆرككب شكیللی دۆزختلر، روْمب، اۆچ‌بۇجاق فوْرمالی ناخیشلارلا یاناشی قۇش، حئیوان، حتی ستیلیزه ائدیلمیش اینسان فیقورلارینا دا راست گلینیر. بۇنلار قابلار اۆزرینه بیر قایدا اوْلاراق قارا، گؤی، ساری، قهویی بوْیالارلا چكیلردی.

شاهتاختیدان تاپیلمیش ایریهجملی قاب (ائ.ه. اوْن سككیز-اوْن یئددی عصرلر) بۇ تیپ بوْیالی كئرامیكا صنعتی حاقیندا گؤزل تسووور یارادیر.

حاضیردا باكیدا آذربایجان تاریخی مۇزئیینده نۆماییش ائتدیریلن بۇ قابین گؤوده‌سی اۆزرینده آردیجیل تكرار اوْلونان قۇش، حئیوان تصویرلری وئریلمیشدیر. رسملره دقتله نظر یئتیرسك، اوْرادا توْووز قۇشو، كئچی و آت فیقورلاری‌نین اوْلدوغونو گؤرریك. دۇلوسچو بؤیوك مهارتله نینكی بۇرادا تصویر اوْلونان جانلیلارین نؤو و تیپلرینی، حتی اوْنلارین دۇروش و حركتلرینی بئله وئرمه‌یه جهد ائتمیشدیر.

تصویرلرده رئالیست علامتلرله یاناشی، دئكوْراتیولییه ده گئنیش یئر وئریلمیشدیر.

جیلالانمیش قارا رنگلی كئرامیكانین یاییلما ارازیسی داها گئنیش اوْلموشدور. بۇ تیپ كئرامیكانین اینكیشافی ائنئوْلیت دؤورونده باشلاییب تۇنج دؤورونده ان یۆكسك زیروه‌سینه چاتمیشدیر.

بۇ جۆر كئرامیكایا خانلار، مینگچئویر، داشكسن، قازاخ و س. بؤلگه‌لرین ارازیسینده تئز-تئز تصادوف ائدیلیر.

بۇ كئرامیكادان دۆزلدیلمیش قاب-قاجاقلار اؤز فوْرمالاریندان داها چوْخ اۆزرینده‌كی بزكلری ایله دقتی جلب ائدیر. آرخئوْلوْقلاریمیز بۇ تیپ كئرامیكا نۆمونه‌لری اۆزرینده راست گلینن ناخیش اِلِمِنتلری‌نین آدی بزك دئییل، قدیم یازی نؤولری (پیكتوْقرام) اوْلدوغو فیكرینی ده ایره‌لی سۆرموشلر. قازاخ بؤلگه‌سی‌نین بابادرویش آدلی قدیم یاشاییش مسكنیندن بۇ تیپ یازیلی قابلار خۆصوصی ایله چوْخ تاپیلمیشدیر.

قارا  كئرامیكا  اۆزرینده  راست  گلینن  مۆختلیف  ماهیتلی  شكیل، ناخیش نۆمونه‌لری اوْ دؤورده اساساً ایكی اۆصولدا ایجرا اوْلونوردو. بۇنلاردان بیری جێزما، اوْ بیریسی ایسه اینكروستاسییا ایدی.

بؤلوم لر: آزربایجان ، دیل و تاریخی،