قالب وبلاگ

محمّد امین رسولزاده

(1884-1955)

محمّد امین رسولزاده  آذربایجان خالق جۆمهوریتینی  تشكیل  ائدنده  دئمیشدیر: “مۆستقیل آذربایجانی تمسیل ائدن، تۆرك هۆرریتی، ایسلام   مدنیتی و مۆعاصیر آوروْپا اقتداری- احرارینه‌سینی تمسیل ائدن بۇ اۆچبوْیالی بایراق  دایما باشلاریمیز اۆستونده   ائهتیزاز ائده‌جكدیر. بیر دفعه‌‌ قالدیریلمیش بایراق بیر داها ائنمه‌یه‌جكدیر”. 1920-جی ایلده آذربایجان ایشغال ائدیلنده  اوْ، اۆرك  آغریسی  و  عینی  زاماندا،  اۆمیدله   دئمیشدیر: “میللی  بایراغین  توْرپاغا  دئییل،  میللتین  ویجدانینا ائنمیش  اوْلدوغونا،  هر  كسین  بۇ  بایراغی رۇحوندا، قلبینده و بایراغیندا مۆحافیظه‌‌ ائتمكده اوْلدوغونا اینانیرام”. تاریخ اوْنون حاقلی اوْلدوغونو ثبوت ائتدی. آذربایجان تاریخینه محمّد امین رسولزاده آذربایجانین سییاسی و دؤولت خادیمی، آذربایجان خالق جۆمهوریتی‌نین بانیلریندن بیری، آذربایجان میللی شۇراسی‌نین صدری، ژۇرنالیست و پۇبلیسیست كیمی داخیل اوْلموشدور.

محمّدامین رسولزاده  1884-جۆ ایل یانوارین 31  -ده باكی‌نین نوْوخانی  كندینده  آنادان  اوْلموشدور.  آتاسی حاجی موْللا  الكبر  اوْغلونو  تحصیل آلماق اۆچون باكیداكی 2 سایلی رۇس-تاتار مكتبینه قوْیور. مكتبین دیرئكتوْرو، آذربایجانین گؤركملی ضیالیلاریندان بیری سۇلطانمجید قنیزاده مكتبده ائله بیر شرایط یاراتمیشدیر كی، ایمپئرییا مۆحیطینده طلب اوْلونان بیلیكلرله برابر، شاگیردلر وطنلری، دوْغما دیللری و تاریخلری حاقیندا اطرافلی معلومات آلیردیلار.

باكی تئكنیكی مكتبینه قبول اوْلونان رسولزاده درسلرینه حاضیرلاشماقلا برابر، سییاسی فعالیت اۆچون ده واخت تاپیردی. آرتیق 1902-جی ایلده اوْ، "مۆسلمان گنجلیك تشكیلاتی" آدی ایله تانینان و اساساً گنج مۆسلمان طلبه‌‌لردن عبارت اوْلان اینقیلابی درنك یاراتمیش و اوْنون باشچیسی اوْلموشدور. گنجلرده میللی شعورو اوْیاتماغی قارشیسینا مقصد قوْیان بۇ درنك 1902-1903-جۆ ایللرده اینتیباهنامه‌لر ترتیب ائدیر و یاییردی. رسولزاده 1904-جۆ ایلده مۆسلمان سوْسیال-دئموْكرات "حۆممت" قروپونون تشكیل ائدیلمه‌سینده یاخیندان ایشتیراك ائتمیشدیر. اوْنون 1904 - 1905-جی ایللرده چاپ ائتدیردیگی مقاله‌لری ثبوت ائدیر كی، اوْ، آذربایجان خالقی قارشیسیندا دۇران تاریخی وظیفه‌‌لری آیدین درك ائدیردی. بئله كی، "حۆممت"، "تكامول"، "شرقی-رۇس" قزئتلرینده چاپ ائتدیردیگی مقاله‌لرینده اوْ، خالقا ویجدان، سؤز، مطبوعات، جمعیت و اتفاقلار یاراتماق آزادلیقلاری‌نین وئریلمه‌سینی طلب ائدیردی. رسولزاده همچی‌نین وطنداشلارین جانلاری‌نین و املاكلاری‌نین توْخونولمازلیغی‌نین دؤولت طرفیندن تعمین اوْلونماسی  طلبی  ایله  ده  چێخیش  ائدیردی.  رسولزاده‌نین  مقاله‌لرینده  رۇسییانین آذربایجاندا حیاتا كئچیردیگی میللی قێرغین سیاستی كسكین شكیلده پیسله‌نیلیردی.

رسولزاده‌نین میللی-سییاسی گؤروشلری‌نین فوْرمالاشماسینا الیمردان بَی توْپچوباشوْو، احمد آغاوْغلو، الی بَی حسینزاده، حسن بَی زردابی كیمی شخصلرله تانیشلیق، "تۆركلشمك، ایسلاملاشماق و مۆعاصیرلشمك" مفكوره‌سی گۆجلو تأثیر گؤسترمیشدیر. 1906 - 1907-جی ایللرده "تكامول" قزئتی ایله سێخ امكداشلیق ائدن رسولزاده سیلسیله مقاله‌لرینده میللتلره، خالقلارا، طایفهلارا، صینیفلره، اینسانلارا حۆقوق برابرلیگی و آزادلیق طلب ائدیردی. بۇ طلبلرینی اوْ، "اینسانلارا هۆرریت، میللتلره ایستیقلال!" شۆاری ایله ایفاده ائدیردی. 1907-جی ایلده شیمالی آذربایجاندا اینقیلابی چێخیشلار یاتیریلمیش، مۆرتجئ قۆووه‌لر طرفیندن ضیالیلاریمیزا قارشی تعقیبلر گۆجلندیریلمیشدیر.  جنوبی آذربایجاندا ایسه، عكسینه، اینقیلاب گئنیشلنمكده ایدی. م.ه.رسولزاده ایرانا مۆهاجیرت ائدیر.

1908  -  1911-جی  ایللرده جنوبی  آذربایجاندا  باش  وئرن  اینقیلابدا  فعال ایشتیراك ائدن، ستتارخان و باغیرخانلا برابر چالیشان رسولزاده حتی 1910 - 1911- جی ایللرده تهراندا ایلك گۆنده‌لیك قزئت اوْلان "ایرانی نوْو" ("یئنی ایران") قزئتینی چاپ ائتدیریر، خالقین میللی-دئموْكراتیك اوْیانیشینا چالیشیردی. همین دؤورده اوْ، سید حسن تاغیزاده ایله بیرلیكده ایران دئموْكرات پارتییاسی‌نین یارادیلماسیندا ایشتیراك ائتمیش، پارتییانین مركزی كوْمیته‌سینه عضو سئچیلمیشدیر. دئموْكراتیك عنعنه‌‌لره صادق قالان رسولزاده ایران پارلامئنتی‌نین یارادیلماسینی آرزولاییردی. لاكین 1911-جی ایلده رۇسییا و اینگیلتره‌دن دستك آلان  شاه رئژیمی عكسینقیلابی چئوریلیش ائدیب  اینقیلابی بوْغور. رۇسییا تركیبینده اوْلان شیمالی آذربایجانا قاییتماغا ایجازه آلا بیلمه‌ین رسولزاده بیر چوْخ اینقیلابچیلار كیمی تۆركییه‌یه مۆهاجیرت ائدیر.

رسولزاده تۆركییه‌ده ه.توْپچوباشوْو و ه.آغاوْغلو ایله "تۆرك اوْجاغی" تشكیلاتینا داخیل اوْلور. اوْ بۇرادا "تۆرك یۇردو" ژۇرنالیندا جنوبی آذربایجان تۆركلری‌نین  مۆباریزه‌سینه حصر  اوْلونموش سیلسیله  مقاله‌لرله  چێخیش ائدیر. تۆركییه‌ده یاشادیغی دؤورده رزولزاده تۆركچولوك ایدئیالاری ایله یاخیندان تانیش اوْلور. اوْ، شیخ جمعالددین افقانی‌نین "میللی بیرلیك فلسفه‌سی" آدلی اثرینی تۆرك دیلینه ترجومه ائدیب چاپ ائتدیریر.

1913-جۆ ایلده رۇسییا ایمپئرییاسیندا ایمپئراتوْرلارین منسوب اوْلدوغو روْمانوْولار نسلی‌نین 300 ایللیك یۇبیلئیی تنتنه ایله كئچیریلیر. یۇبیلئی مۆناسیبتیله ایكی نیكوْلای سییاسی مۆهاجیرلره اؤلكه‌یه قاییتماغا ایجازه وئریر. آذربایجانا قاییدان رسولزاده چوْخ كئچمیر كی، "مۆساوات" پارتییاسی‌نین صدری سئچیلیر. پارتییا فعال سییاسی مۆباریزه خطتینی تۇتور و نۆفوذو گۆنو-گۆندن آرتیر. 1915-جی ایلده رسولزاده "آچیق سؤز" قزئتینی نشر ائتدیرمه‌یه باشلاییر. اوْنون "میللی دیریلیك" آدلی سیلسیله مقاله‌لری اجتماعیت طرفیندن مۆسبت قارشیلانیر. مقاله‌لرینده اوْ، "میللت" آنلاییشی‌نین تعریفینی وئره‌رك دینی دئییل، دیل و مدنیت بیرلیگینی نظرده تۇتوردو. میللی باریشیق اوْلمادان میللی ایستیقلالی قازانماق قئیری-مۆمكوندور. رسولزاده آذربایجان سییاسی پۇبلیسیستیكاسی‌نین  ان  گؤركملی  نۇماینده‌‌لریندندیر.  اوْ،  1903  -  1920-جێ  ایللر عرضینده دؤوری مطبوعاتدا 1200-دن آرتیق مقاله ایله چێخیش ائتمیشدیر.

تدریجن "مۆساوات" پارتییاسی آذربایجاندا میللی-آزادلیق مۆباریزه‌سی‌نین اؤنونه كئچیر. 1917-جی ایلده رۇسییادا ایمپئرییا داغیلان زامان پارتییا دئموْكراتیك رۇسییا دؤولتی تركیبینده آذربایجان اۆچون "میللی-محللی مۇختاریت" طلب ائدیر.

1917-جی ایلده قافقاز مۆسلمانلاری‌نین باكیدا، رۇسییا مۆسلمانلاری‌نین موْسكوادا كئچیریلن قۇرولتایلاریندا رسولزاده كازان تاتارلاری‌نین لیدئری احمد سالیكوْوون "میللی-مدنی مۇختاریت" پرینسیپینه قارشی "میللی-محللی مۇختاریت" پرینسیپینی ایره‌لی سۆرور. سسوئرمه نتیجه‌سینده سالیكوْوون تكلیفی 291، رسولزاده‌نین تكلیفی 446 طرفدار توْپلاییر. بۇ هم رسولزاده‌نین رۇسییانین تۆرك‌دیللی خالقلاری آراسیندا اوْلان بؤیوك  نۆفوذوندان، هم ده  اوْنون تكلیف ائتدیگی  ایدئیانین  اۆستونلوكلریندن  خبر وئریردی. رسولزاده میللی-محللی مۇختاریتی میللی ایستیقلال یوْلوندا اساسلی آددیم كیمی قییمتلندیریردی. اوْ دئییردی: "میللی ایستیقلالا مالیك اوْلمایان بیر میللت هۆرریت و مدنیتینی هیفز ائده بیلمز". ماراقلیدیر كی، رۇسییا رئسپوبلیكاسینی ایداره ائده‌جك مۆسسیسلر مجلیسینه سئچكیلر كئچیریلنده رسولزاده هم آذربایجاندان، هم ده تۆركوستان ارازیسیندن (اوْ واخت قازاخیستان و اوْرتا آسییا واحید شكیلده بۇ آدلا مؤوجود ایدی) دئپوتات سئچیلیر.

1917-جی ایلین اییونوندا "مۆساوات" پارتییاسی ن.یۇسیفبیلی‌نین باشچیلیق ائتدیگی "تۆرك  ادمی-مركزیت”  پارتییاسی  ایله  بیرلشیر.  رسولزاده  بیرلشمیش  پارتییانین صدری سئچیلیر.

1917-جی ایلین اوْكتیابر آییندا چئوریلیش نتیجه‌سینده پئتئربورقدا حاكمیته گلن بوْلشئویكلر مۆسسیسلر مجلیسینی لغو ائدیرلر، كئچمیش رۇسییا ایمپئرییاسی‌نین سرحدلری چرچیوه‌سینده سوْوئت دؤولتی یاراتماغا باشلاییرلار. بۇ زامان اوْنلار بۆتون فندلره  ال  آتیر،  اوْ  جۆمله‌‌دن  سلاح  ایشلتمكدن  ده  چكینمیرلر.  بیر  چوْخ  دیگر ضیالیلاریمیز كیمی، رسولزاده تیفلیسده زاقافقازییا سئیمی‌نین دئپوتاتی، مۆسلمان فراكسییاسی‌نین  صدری  قیسمینده  اوْنون  ایشینده  ایشتیراك  ائدیردی.  اوْ،  قافقازین  رۇسییا تركیبیندن چێخیب مۆستقیل فئدئراتیو دؤولت یاراتماسی‌نین و تۆركییه ایله دوْستلوق مۆناسیبتلری قۇرولماسی‌نین طرفداری ایدی.

“مۆساوات”ین بؤیوك نۆفوذونو گؤرن بوْلشئویك-ائرمه‌نی قۆووه‌لری 1918-جی ایلین مارت آییندا باكیدا سوْیقیریمی تؤره‌دیرلر. مارت سوْیقیریمی زامانی میللی-ایستیقلالچی قۆووه‌لره باشچیلیق ائدن "مۆساوات"اێن قرارگاهی و "آچیق سؤز" قزئتی‌نین رئداكسییاسی داغیدیلیر.

زاقافقازییا سئیمی داغیلدیغی زامان رسولزاده باتوم شهرینده عثمانلی ایمپئرییاسی ایله برابر كئچیریلن كوْنفرانسدا ایشتیراك ائتدیگیندن 1918-جی ایل مایین 27- ده  قییابی  یوْللا  آذربایجان  میللی شۇراسی‌نین  صدری  سئچیلیر.  مایین  28-ده  ایستیقلال بَیاننامه‌سی ایمضالاناندا رسولزاده و محمّد حسن حاجینسكی یئنیجه یارادیلمیش  آذربایجان خالق جۆمهوریتی آدیندان عثمانلی دؤولتی ایله باتوم مۆقاویله‌سینی ایمضالاییرلار. اییونون 4-ده ایمضالانان بۇ مۆقاویله‌یه اساساً عثمانلی دؤولتی آذربایجانا طلب اوْلونان بۆتون كؤمكلیگی ائده‌جه‌یینی ود ائدیردی.

1918-جی ایلین اییونوندا میللی شۇرانین مۆوققتی اوْلاراق ایستئفاسینا راضیلیق وئرن رسولزاده آذربایجان نۇماینده‌‌ هئیتی‌نین باشیندا ایستانبولا یوْللانیر و اوْن.خاسمممدوْو و آ.صفیكوردسكی ایله برابر ایستانبول بئین الخالق كوْنفرانسیندا ایشتیراك ائدیر. اوْ همچی‌نین بیر سێرا عثمانلی رسمیلری ایله دانیشیقلار آپاریر. باكی‌نین طالعیی ایله باغلی گیزلی رۇسییا - آلمانییا سؤوده‌لشمه‌سیندن خبردار اوْلان رسولزاده باكی‌نین آذربایجانین پایتاخت شهری اوْلاجاغینی وۇرغولاییر، اوْنون تئزلیكله بوْلشئویك- ائرمه‌نی قۆووه‌لریندن آزاد ائدیلمه‌سی اۆچون یاردیم ایسته‌ییر.

1918-جی ایل نوْیابرین 16-دا آذربایجان میللی شۇراسی ایشینی برپا ائدنده رسولزاده اوْنون بۆتون فعالیتینی آذربایجان پارلامئنتی‌نین یارادیلماسی ایستیقامتینده آپاریر. نتیجه‌ده دئكابرین 7-ده پارلامئنت فعالیته باشلاییر. پارلامئنتین 1-جی ایجلاسیندا دؤولتین داخیلی و خاریجی سیاستی‌نین ایستیقامتلری حاقیندا رسولزاده پروْقرام كاراكتئرلی نیطق سؤیله‌ییر. آذربایجان پارلامئنتینده "مۆساوات" فراكسییاسینا محض اوْ رهبرلیك ائتمیش و آذربایجانین میللی و دؤولت ماراقلارینا جاواب وئرن قانونلاری‌نین قبولوندا حلئدیجی روْل اوْینامیشدیر.

آذربایجان توْرپاقلارینی پارچالاماق ایسته‌ینلره قارشی رسولزاده آمانسیز مؤوقئ تۇتموشدو. آذربایجانین تركیب حیصه‌‌سی اوْلان بوْرچالییا ادعالارینی بیلدیرن گۆرجو   نۇماینده‌‌سی   آذربایجان   حؤكومتینی   "قان   تؤكمكله"   هدله‌ینده رسولزاده اوْنا كسكین جاواب وئرمیشدی: "نه ائتمك اوْلار، اگر مجبور ائتسه‌لر، قان دا تؤكمك اوْلار". ائرمه‌نیلرین قاراباغا هۆجوملاری آذربایجان اوْردوسو طرفیندن مۆوفقیتله   آلیناندا،   بعضی   پارلامئنت  عضولری  توْققوشمالارا  سوْن  قوْیوب "قاراباغ  مسئله‌‌سی"  عۆذره  دانیشیقلارا  باشلاماغی  تكلیف  ائدنده  ایسه  رسولزاده بیلدیرمیشدی:  "بیزیم  فیكریمیزجه  و  حؤكومتین  فیكرینه  گؤره،  قاراباغ  مسئله‌‌سی یوْخدور. نئجه كی، باكی مسئله‌‌سی یوْخدور. بۇنا گؤره ده قاراباغ اۆنوانی ایله اوْلان هر نؤو تكلیفی رد ائدیریك". مؤوجودلوغو دؤورونده آذربایجان جۆمهوریتی بیر قاریش توْرپاق بئله وئرمه‌میشدیر و بۇ ایشده رسولزاده‌نین مۆستسنا خیدمتلری اوْلموشدور.

1919-جۇ ایلده یئنیدن "مۆساوات" پارتییاسی‌نین صدری سئچیلن رسولزاده دفعه‌‌لرله پارلامئنتده مؤوجود اوْلان آیری-سئچكیلییه سوْن قوْیماق طلبی ایله چێخیش ائتمیشدیر. 1920-جی ایل آپرئلین 27-ده سوْوئت رۇسییاسی‌نین قوْشونلاری آذربایجانا هۆجوم ائدنده بیر چوْخ دئپوتاتلار حاكمیتی بوْلشئویكلره تهویل وئرمیی تكلیف ائتمیشدیلر. رسولزاده  قطعیتله  بۇنا  قارشی  چێخمیش،  خالقی  مقاومته  قالدیرماغی  تكلیف ائتمیشدی. لاكین پارلامئنت تسلیم اوْلماغی قرارا آلیر.

سوْوئت  قوْشونلاری  آذربایجانی  ایشغال  ائدنده  آذربایجانی  ترك  ائتمكدن ایمتینا ائدن رسولزاده "مۆساوات"اێن گیزلی مركزینی یارادیر و مۆستقیللیك اۇغروندا مۆباریزه‌نی تشكیل ائتمه‌یه چالیشیر. سوْوئتلر اوْنون هر آددیمینی ایزله‌ییر و اوْ، تئز-تئز اۆنوانینی دیَیشمه‌یه مجبور اوْلوردو.

1920-جی ایل آوقوستون 17-ده رسولزاده لاهیج كندینده حبس اوْلونور، لاكین ای.ستالی‌نین گؤستریشی ایله آزاد ائدیله‌رك موْسكوایا آپاریلیر. واختیله باكیدا اینقیلابی فعالیتله مشغول اوْلان ای.ستالین اوْنون كؤمه‌یینی گؤرموشدو و اوْ بۇ یاخشیلیغی اۇنوتمامیشدی. موْسكوادان رسولزاده سانكت-پئتئربورقا گؤندریلیر، اوْرادان ایسه گیزلی یوْللا فینلاندییا ارازیسینه كئچیر. آرتیق 1922-جی ایلده اوْ، تۆركییه‌یه گلیر و بۇرادا سییاسی مۆهاجیر حیاتینا باشلاییر.

رسولزاده  مۆهاجیرتده  اوْلان  آذربایجانلیلاری  واحید  مركزدن  ایداره ائتمك مقصدی ایله ایستانبولدا آذربایجان میللی مركزی و "مۆساوات" پارتییاسی‌نین خاریجی بۆروْسونو یارادیر. 1926-جێ ایلده اوْنون فعال ایشتیراكی ایله پاریسده "پروْمئتئی" تشكیلاتی تسیس اوْلونور. بۇ تشكیلات سوْوئت ایمپئرییاسی طرفیندن زبت ائدیلمیش خالقلارین عۆمومی مۆباریزه‌سینی تشكیل ائتمه‌لی ایدی. اوْنون فعال مۆهاجیر حیاتی سوْوئتلری تلاشا سالیر و اوْنلار تۆركییه حؤكومتیندن رسولزاده‌نین فعالیتی‌نین قارشیسینی آلماغی تكیدله طلب ائدیرلر. نهایت، 1931-جی ایلده رسولزاده تۆركییه‌نی ترك ائتمه‌لی اوْلور.

1932-جێ   ایلده   پوْلشایا   گلن   رسولزاده  بۇرادا دا سوْوئتلره   قارشی مۆباریزه‌نی تشكیل ائتمكله مشغول ایدی. 1934-جۆ ایلده اوْنون تكلیفی ایله بروسسئلده قافقاز كوْنفئدئراسییاسی یارادیلیر. بۇ كوْنفئدئراسییایا آذربایجان، گۆرجوستان و شیمالی قافقاز خالقلاری‌نین نۇماینده‌‌لری داخیل ایدی. اوْنلار اؤلكلرینی آزاد ائتدیكدن سوْنرا واحید كوْنفئدئراسییا یاراتماغی پلانلاشدیریردیلار.

1936-جێ ایلده وارشاوادا "مۆساوات"اێن كوْنفرانسینی كئچیرن رسولزاده "شخصلر - مۆوققتی، ایدئوْلوْگییا - ابدیدیر" سؤزلری ایله آزادلیق اۇغروندا مۆباریزه ایدئوْلوْگییاسی‌نین قلبه ایله نتیجه‌لنه‌جه‌یینه امینلیگینی بیلدیریر.

ایكی دۆنیا مۇحاریبه‌‌سی باشلایاندا رسولزاده فرانسایا، ایسوئچره‌یه، اینگیلتره‌یه و نهایت، رۇمینییایا كئچیر. اوْ، 1942-جی ایلده آلمانییایا گله‌رك میللی آذربایجان كوْمیته‌سینی یارادیر. آذربایجانین بوْلشئویكلردن آزاد ائدیلندن سوْنرا  مۆستقیللیك  الده  ائتمه‌سی  مسئله‌‌سی  ایستیقامتینده  آلمانییا رهبرلری  ایله دانیشیقلار آپاریر. هیتلئر بۇنا كسكین اعتراض ائتدیكده رسولزاده آلمانییانی ترك ائدیب رۇمینییایا  قاییتمالی  اوْلور.  1945-جی  ایلده  گیزلی  اوْلاراق  آلمانییانین  مۆنهئن شهرینه گلن رسولزاده بۇرادا "آذربایجان دئموْكرات بیرلیگی" آدی ایله آنتیفاشیست تشكیلاتی  یارادیر.  بۇ  تشكیلات  آذربایجانلی  اسیرلری  اسیر  دۆشرگه‌لریندن  قاچیردیر، سوْنرا ایسه ائله رسولزاده‌نین یاراتدیغی "تۆركییه - آذربایجان" جمعیتی‌نین كؤمیی ایله تۆركییه‌یه گؤندریردی.

1947-جی ایلده تۆركییه‌یه قاییدان رسولزاده بۇرادا آذربایجان میللی مركزی‌نین باشچیسی كیمی فعالیتینی داوام ائتدیریر. بۆتون آذربایجانلی مۆهاجیرلری بیرلشدیرمك مقصدی ایله اوْ، 1949-جۇ ایلده آذربایجان كۆلتور درنیی یاراتماق قرارینا گلیر. 1952-جی ایل-ده مۆنهئنده عۆمومی قافقاز كوْنفرانسی كئچیریلیر و یئنیدن آذربایجان، گۆرجوستان و شیمالی قافقاز خالقلاری‌نین سوْوئتلره قارشی بیرگه مۆباریزه آپاراجاغی حاقیندا قرار قبول ائدیلیر. 1953-جۆ ایل مایین 28-ده رسولزاده آذربایجان  خالق  جۆمهوریتی‌نین  35  ایللیگی  مۆناسیبتیله  "آمئریكانین  سسی" رادیوْسو ایله آذربایجان خالقینا مۇراجعت ائدیر.

مۆهاجیرتده اوْلدوغو دؤورده رسولزاده "یئنی قافقازییا"، "آذری-تۆرك"، "اوْدلو یۇرد"، "قۇرتولوش"، "مۆساوات بۆللئتئنی"، "آذربایجان" ژۇرناللارینی و "ایستیقلال" قزئتینی نشر ائتدیرمیشدیر.

عؤمرونون سوْنونادك آذربایجانین مۆستقیللیگی‌نین برپاسی اۇغروندا مۆباریزه آپاران محمّد امین رسولزاده 1955-جی ایل مارتین 6-دا تۆركییه‌نین آنكارا شهرینده وفات ائتمیش و آنكارا شهری‌نین عصری قبیریستانلیغیندا دفن اوْلونموشدور.

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،