قالب وبلاگ

ستتارخان (اصل آدی ستتاردیر) حاجی حسن اوْغلو 1867-جی ایلده جنوبی آذربایجانین قاراداغ ویلایتی‌نین مممدخانلی (ایندیكی مینجوان) ماهالیندا آنادان اوْلوب. خێردا تیجارتچی اوْلان آتاسی حاجی حسن حؤكومته قارشی تدبیرلرده همیشه  ایشتیراك ائدیب.  بؤیوك  قارداشی ایسماییل اینقیلابی  حركاتدا ایشتیراك ائتمیش  و مۆرتجئ قۆووه‌لر طرفیندن اؤلدورولموشدور.

ایگیرمی عصرین باشلانغیجیندا ایران دؤولتی‌نین تركیبینده اوْلان جنوبی آذربایجاندا شاه رئژیمی‌نین داخیلی و خاریجی سیاستینه قارشی نارازی قۆووه‌لرین سایی گۆنو-گۆندن آرتیردی. بئله كی، وئرگیلرین چوْخالماسی، اؤلكه‌نین رۇسییا و اینگیلتره‌نین یاریمموستملكه‌سینه چئوریلمه‌سی ایله علاقه دار سوْسیال تارازلیغین پوْزولماسی خالقین نارازیلیغینا سبب اوْلوردو. رۆشوتخوْرلوق، دؤولت پۇللاری‌نین منیمسه‌نیلمه‌سی، مؤهته‌كیرلیك دؤولتی گئتدیكجه داها آرتیق تنززوله اۇغرادیردی.

حاقسیزلیقلاری گؤرن ستتار گنج یاشلاریندان آیری-آیری نۆماییشلرده ایشتیراك ائدیر و بۇ سببدن حتی 1882 - 1883-جۆ ایللرده حبسخانادا جزا دا چكمه‌لی اوْلور. گنج ستتار زحمتكئش كۆتله‌لری دایم مۆدافعه‌‌ ائتدیگینه گؤره خالق اوْنو حؤرمتله "ستتارخان" آدلاندیریردی. اوْ دؤورده شاه رئژیمینه قارشی خالق مۆختلیف مۆباریزه اۆصوللاری تطبیق ائدیردی. اوْنلاردان بیری ده قاچاقچیلیق حركاتی ایدی. بئله كی، بعضی نارازی آداملار داغلارا قاچیر، سلاح الده ائدیر، مۆرتجئ قۆووه‌لره، ظالیملارا هۆجوملار ائدیردیلر.  قاچاق  كیمی  فعالیته  باشلایان  ستتارخان  دا  تدریجن  طرفداشلاری‌نین سایینی آرتیرمیش و سلاحلی پارتیزان دسته‌سی یاراتمیشدی.

1905-جی ایلده ستتارخان عۆموما ایراندا، اوْ جۆمله‌‌دن ده جنوبی آذربایجاندا گئنیشلنن اینقیلابی حركاتا قوْشولور. ایلك اول اینقیلابچیلار كوْنستیتوسییا (مشروته) طلب ائدیر، نۆماییشلر، مۆقدس یئرلرده اعتراض آكسییالاری كئچیریرلر. یئرلرده دئموْكراتیك ایدارئتمه اوْرقانلاری - انجومنلر سئچیلیر. آذربایجان شهرلری‌نین انجومنلری بیرلشه‌رك "آذربایجان ایالت شۇراسی" تشكیل ائدیرلر. "ایجتیما-ایۇنئ-آمیون" سوْسیال-دئموْكرات قروپونون عضولریندن سئچیلن "گیزلی  مركز"  آدلی  قۇروم  اوْنون  ایدارئتمه  اوْرقانی  اوْلور.  خالق  آراسیندا  بؤیوك نۆفوذا مالیك اوْلان ستتارخان 1906-جێ ایلده تبریزین امیرخیز محله‌‌سی مۆجاهیدلری‌نین باشچیسی و "حقیقت" انجومه‌نی‌نین عضوو اوْلموشدور. ستتارخان فدائی دسته‌لری‌نین سایینی آرتیرماغا چاغیریر و اوْنلارا دایم حربی تعلیملر كئچیر. 1906-جێ ایلده مۆزففرددین شاهین كوْنستیتوسییا حاقیندا قبول ائتدیگی قانون خالقی ساكیتلشدیرسه ده، اوْنون وفاتیندان سوْنرا محمّده‌لی شاهین بۇ قراری لغو ائتمه‌سی خالقی یئنیدن مۆباریزه‌یه قالدیریر.

1907-جی ایل فئورالین 8-ده تبریزده ایلك سلاحلی عصیان باش وئریر. شهرده رئال حاكمیت آذربایجان ایالت شۇراسی‌نین الینه كئچیر. ایراندا پارلامئنت (مجلیس) یارادیلاندا آذربایجاندان سئچیلمیش نۇماینده‌‌لر اوْنون ایشینده فعال ایشتیراك ائدیرلر. تبریز شهری ایران اینقیلابی‌نین مركزینه چئوریلیر. آذربایجان ایالت شۇراسی سوْسیال- اقتصادی تدبیرلر حیاتا كئچیریر، اینسانلارین وضعیتی نیسبتن یاخشیلاشیر. ایری شهرلرده دۆنیوی علملری تدریس ائدن یئنی مكتبلر آچیلیر. 1907-جی ایلین سوْنوندا شاه كوْنستیتوسییانی ایمضالاماق مجبوریتینده قالیر. لاكین اوْ، گیزلی شكیلده رۇسییا و اینگیلتره‌دن كؤمكلیك آلاراق عكسینقیلابی چئوریلیشه حاضیرلاشیر.

1908-جی ایل اییونون 23-ده شاه قوْشونلاری ایران مجلیسینه هۆجوم ائدیر، اینقیلابچیلارا دیوان تۇتولور. اوْنلار ایران ویلایتلرینده اینقیلابی بوْغدوقدان سوْنرا آذربایجانا اۆز تۇتورلار. اوْنلارین اساس هدفی تبریز شهری ایدی. شهرده اینقیلابی بوْغماغا جهد گؤسترن 40 مینلیك شاه قوْشونو و ایرتیجاچی قۆووه‌لرله اینقیلابچیلار آراسیندا آغیر دؤیوشلر باشلاییر. آرتیق اییولون 1-ده شهر مۆحاصیره‌‌یه آلینیر، شهرده آجلیق باشلاییر. اییولون 18-ده ستتارخان گؤزله‌نیلمه‌دن هۆجوما كئچیر و دۆشمنه گۆجلو ضربه‌‌ وۇرور. بۇ خبر اینقیلابچیلاری رۇحلاندیریر، بۆتون آذربایجاندان فدائیلر تبریزه آخیشماغا باشلاییر، مۆختلیف اۆصوللارلا مۆحاصیره‌‌دن كئچیب ستتارخانلا بیرلشیرلر. قۆووه‌لری بیر مركزدن ایداره ائتمك مقصدی ایله ستتارخان، باغیرخان، الی مۆسیؤ، حاجی الی داوافوروش و میر هاشیم خاندان عبارت "حربی شۇرا" یارادیلیر.

تبریزین امیرخیز محله‌‌سینده كۆچه وۇروشمالاری زامانی ستتارخانین رهبرلیگی آلتیندا فدائی دسته‌لری عكسینقیلابی قۆووه‌لره آغیر ضربه‌‌لر ائندیریر، اوْنلاری گئری  چكیلمه‌یه  مجبور  ائدیرلر.  آوقوستدا  شاه  قوْشونلان  گئری  چكیلیر  و  ایرانین مركزی ایالتلریندن كؤمه‌یه یئنی قۆووه‌لرین گلمه‌سینی گؤزله‌مه‌یه باشلاییر. اؤز قۆووه‌لرینی سفربر ائدن ستتارخان 20 مین دؤیوشچو توْپلایاراق گئنیش عكس-هۆجوما باشلاییر. اوْكتیابرین 12-دك دؤیوشلر داوام ائدیر. اوْكتیابرین اوْرتالاریندا تبریز آزاد اوْلونور.

خالق و وطن قارشیسیندا خیدمتلرینه  گؤره آذربایجان  ایالت شۇراسی ستتارخانا  "سرداری-میللی"  (میللتین  سركرده‌سی)  آدی  وئریر،  دؤیوشده  فرقلننلری تلتیف ائتمك اۆچون ستتارخان مئدالی تسیس ائدیر. دۆنیا مطبوعاتیندا همین ایللرده ستتارخان "اینقیلابچی ایران قوْشونونون باشچیسی"، "ایرانین هاننیبالی" آدلاندیریلیر.

1908-جی ایلین نوْیابریندان 1909-جۇ ایلین یانوارینا قدر گئدن دؤیوشلرده ستتارخانین دسته‌لری تدریجن بۆتون جنوبی آذربایجانی شاه قوْشونلاری و مۆرتجئ قۆووه‌لردن تمیزله‌ییر. شیمالی آذربایجاندان، ووْلقابوْیو اراذیلردن، اوْرتا آسییادان، تۆركییه‌دن اینقیلابچیلارا كؤمك گؤستریردیلر. كؤمك قئیری-رسمی كاراكتئر داشیییردی، بۇنا باخمایاراق بۇ اؤلكلردن سلاح، عرضاق، پۇل گتیریلیر، یۆزلرجه كؤنوللو آذربایجان اینقیلابچیلارینا قوْشولوردو. تبریز دؤیوشلرینده شیمالی آذربایجاندان گلمیش 800 دؤیوشچو وۇروشوردو. میللی ضیالیلاریمیز مطبوعاتدا، میللی بۇرژوازییا ایسه مالیه وسایطی ایله اینقیلابچیلاری دستكله‌ییردیلر.

ستتارخانین قلبه‌لری ایران اینقیلابینی یئنیدن جانلاندیریر، لاكین رۇسییا و اینگیلتره‌نین بؤیوك ناراحاتلیغینا سبب اوْلور. اوْنلار شاه رئژیمینه گۆجلو كؤمك گؤستریرلر. 1909-جۇ ایلین آپرئلینده رۇسییا قوْشونلاری تبریزه گیریر. آذربایجان ایالت شۇراسی فدائیلره وۇروشو دایاندیرماق و سلاحلاری گیزلتمك امری وئریر. بۇنا باخمایاراق 1909-جۇ ایلین اییولوندا شاه دئوریلیر، تهراندا مۆلكدار-بۇرژوا دایره‌لری اؤز حؤكومتلرینی یارادیرلار. 1910-جۇ ایلین آپرئلینده یئنی لیبئرال مۆلكدار-بۇرژوا حؤكومتی‌نین دعوتی ایله باشدا ستتارخان و باغیرخان اوْلماقلا 100 نفرلیك فدائی دسته‌سی تهرانا گئدیر. تهران اهالیسی ستتارخانی بؤیوك تنتنه ایله قارشیلاییر. لاكین ایرتیجا قۆووه‌لری تبریز عصیانی‌نین قهرمانلارینا قصد حاضیرلاییبمیشلار. 1910-جۇ ایل آوقوستون 7-ده یئنی حؤكومتین قوْشونلاری، تهران پوْلیسی و ایران ائرمه‌نیلریندن تشكیل ائدیلمیش دسته‌لر ستتارخانین فدائی دسته‌سینه قفیل هۆجوم ائدیر. فدائیلر 6 مین نفرلیك دۆشمنله دؤیوشده مغلوب اوْلور، آتیشما زامانی ستتارخان آغیر یارالانیر و اۇزونسورن خسته‌لیكدن سوْنرا وفات ائدیر.

 

 

بؤلوم لر: آذربایجان تاریخیندن یۆز شخصیییت ،